Morgunblaðið - 25.08.1968, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25, ÁGÚST 1968
13
Mannfjöldinn sker ekki úr öllu

Rœða dr. Bjarna Benediktssonar, forsœtis áðherra.
vib vígslu Norrœna hússins
Við íslendingar teljum okk-
ur enn tala þá „dönsku tungu“,
sem fyrir þúsund árum var töl-
uð af öllum norrænum mönn-
um. Nú er að vísu hvorttveggja
vafalaust, að þá þegar hafa ver
ið til nokkrar mállýskur eða ó-
iik afbrigði hinnar sameigin-
'egu tungu og að íslenzkan hef-
ur brevtzt og þróast á rúmum
þúsund ára ferli. Engu að síð
ur er það örnggt að bæði vegna
tungunnar og gamallar hefðar,
þá eru Is'endingar mun kunn-
ugri forn-norrænni menningu
og hún okkur auðskildari en
hinum stærri frændþjóðum okk
ar. >ess vegna furðar okkur
stundum á óttanum, sem öðru
hvoru kemur fram hjá þeim, að ,
við séum að fjarlægjast okkar I
i' rræna upphaf og slitna úr :
tengslum við þær. Okkur hætt- i
ir þá stundum til að svara: Mað ;
ur líttu þér nær. >að eru
þvert á móti þið fremur en við,
sem eruð í hættu um að gleyma
hinum gamla norræna menning
ar-arfi.
Slíkar gagnkvæmar ásakan-
ir eru haldlausar. Hitt er mik-
ilsverðara að skoða staðreynd-
irnar eins og þær eru.
>á verður því ekki neitað,
að fyrir íslerndinga eru hin
norrænu tungumálin nú erlend
mál, sem okkur er litlu auð-
veldara að læra en hvort held-
ur þýzku eða ensku. Ot þótt
þessar þjóðir séu mannmargar
miðað við okkur — samanlagt
hundrað sinnum fleiri en við —,
þá eru þær einungis lítill hluti
þess mannfjölda, sem við óhjá
kvæmilega höfum síaukin sam
skifti við og tungumál þeirra
stoða okkur og raunar sjálfar
þær lítt í slíkum samskiftium.
>ess vegna verður okkur öll-
um æ nauðsynlagra að fá sem
bézt vald á tungu einhverrar
stórþjóðarinnar samhliða okk-
ar eigin, og í okkar heimshluta
er ekki vafi á því, að enskan
kemur þar að bezitum notum.
Til viðbótar þessu kemaw, að
vegna legu íslands og nútíma-
samgangna þá hafa skapazt og
hljóta enn að styrkjast marg-
háttuð tengsl milli íslendinga
og hinna engil-saxnesku þjóða
beggja vegna við Atlantshaf.
>ar hefur þörfin á hervörnum
fyrir ísland jafnt sem önnur
lönd í alfaraleið einnig sín á-
hrif.
En einmitt þessi tengsl fs-
lendinga við hinar mannmörgu
og voldugu engil-saxnesku
þjóðir gera okkur enn einbeitt-
ari en ella í að vera á verði um
að halda fast við okkar eigið
upphaf og láta ekki böndin við
okkar norrænu frændþjóðir
rofna. Sízlt er þó ástæða til að
gera lítið úr þeim vanda, sem
okkur er á höndum af þessum
sökum og einrnitt þess vegna
er rétt að bugleiða þau
áhrif, sem upplausn Atlants-
hafsbandalagsins kynini að hafa
fyrir samband íslands við hin
Norðurlöndin. Eins og nú horf-
ir mundu slit þess áreiðanlega
ekki minnka þýðingu fslands
fyrir hinar engil-saxnesku
þjóðir. Á friðartímum þarf ekki
að gera ráð fyrir að þær tryggi
hagsmuni sína af öryggi ís-
lands með valdbeitíngu, en fátt
segir af einum. Samheldni Norð
urlanda verður í bráð bezt
tryggð með núverandi skipan
þessara mála, svo að ekki sé
mininzt á nauðsyniina á að halda
valdajafnvægi í álfunni, en það
mál er utan viðfangsefna okk-
ar í Norðurlandaráði.
Án vísvitandi viðleitni er
hætt við, að smáslakni á sam-
bandi okkar við hinar Norður-
landaþjóðirnar. Nú er þvi ekki
að neita, að vegna undirokun-
ar, sem við teljum okkur áður
hafa verið beitta, þá kann hér
um hríð að hafa gætt minni
áhuga en ella fyrir mjög nán-
um samskiftum við frændþjóð-
ir okkar. Ýmsir töldu milliliða-
laus skifti við hinn stóra heim
mundu verða okkur hagkvæm-
ari. Um sumt hefur það og
reynzt rétt, að í þessum efnum
sem öðrum er sjálfs höndin
hollust. En
hrörnar þöll
sús stendr þorpi á,
hlýrat henni
börkr né barr.
Alltaf er gott að eiga góða
vini en aldrei þó fremur en
þegar út í hinn stóra heim er
komið. Og fullkomið sjálfstæði
hinna fimm Norðurlandaríkja
hefur einmitt gert þjóðunum
auðveldara að skilja ágæti
hverrar annarrar og þancn
styrk, sem þær geta sótt hver
til hinnar og allra samt. >eir,
sem sækjast eftir góðum félags
skap læra og skjótt, að hann er
hvergi betri að finna en með
frændum okkar og vinum á
Norðurlöndum. Á þeim sannast,
að mannfjöldinn sker ekki úr,
því að vöxtur og aflið víða fer,
en vitið þó fyrir öllu er.Hvar
sem komið er, verður þess vart
að í menningu og þjóðfélags-
þroska eru engar þjóðir þess-
um fremri. Um þetta geta raun-
ar engir borið öruggara vitni
af eigin raun hina síðustu ára-
tugi en við íslendingar um sam-
skifti okkar við Dani.
Af þessum sökum erum við
íslendingar staðráðnir í —
ekki einungis að halda við —
heldur efla vináttu okkar við
hinar Norðurlandaþjóðirnar.
Við vitum að til þess að þetita
megi takast, þurfum við að
læra einu erlendu tungumáli
fleira en frændur okkar á
Norðurlöndum. En þá byrði
teljum við ekki eftir, því að við
vitum að við fáum hana marg-
faldlega endurgoldna. Við fögn
um byggingu og starfrækslu
norræna hússins í Reykjavík
einmitt alveg sérstaklega,
vegna þess að það sýnir skiln-
ing vina okkar á þeirri auka-
byrði, sem við verðum á okk-
Bjarni Benediktsson.
ur að taka, og því rétta þeir
fram sína vinarhönd til að létta
hana. Fyrir þann vináttuvoitt
þökkum við og vonum að góð-
hugur þeirra verði öllum okkur
til gagnkvæmrar gæfu.
Menningarhof í þágu framtíðar
Rœða Sigurðar Bjarnasonar, formanns
Norrœna fél. v/ð vígslu Norrœna hússins
Herra forseti íslandis, hátt-
virtir gestir.
Hið fagra hús, sem hér er
risið í hjartastað höfuðborgar
íslamds er glæsilegt tákn nor-
rænnar frændgarðsbugsjónar
og ættrækni. Fyrir þúsund ár-
um lagði ættarsamband noT-
rænum mönnum fyrsit og
fremst hefndarskyldu á herðar.
Frændur hefndu frænda. Sá
varð frægastur og ágætaistur,
sem traustastan vörð stóð með
þeirn hætti um frændgarð sinn.
Frægð forfeðranna var sæmd
niðjanm'a.
Norræn frændgarðshiugsjón
lifir ennþá. En blóðbefndin er
löngu horfin. Nú miinnast Norð-
urlamdaibúar sameiginlegs upp-
runa og sögu með því að byggja
föguir menningar'hof fyrir fram-
tíðina. Nú befna narrænir menn
misskilnings liðins tíma með
því að leggja gersemar í lófa
komandi kynslóða. Af slíkum
verkum er gott að verða fræg-
ur og ágætur. Af þeim miun enn
sanmaist að ágæti forfeðranna
verður sæmd niðjanna.
Norræna húsið í Reykjavík
er enn ein sönnun þess að nor-
ræn samvinna er í dag stað-
reynd, raunveruleiki. í skjóli
hemniar hafa hinar náskyldu
þjóðir Norðurlanda færzt sam-
an, tengzt mýjum vináttubönd-
um, sem aldrei munu slitna.
Við höfum gert okkur ljóst, að
það er ekki nóg að fortíðin
tengi okkur saman: Nútíð og
framtíðin verða einmig að gera
það.
Það er á grundvelli þessa
skilnings sem Norræna húsið
er byggt.
í sögu Norrænia félaigsins á
íslandi er þessi dagur mikill
hátíðis- og heilladagur. f þessu
fagra húsi mun félagið eignast
heimili og starfsaðstöðu, sem
er betri en það hefur nokkru
sinni áður notið. >að mun verða
okkur hvatning til þess að efla
starfsemi þess á alla lund,
treysta tengslin við systurfélög-
in á hinum Norðurlöndunum og
okk-ar eigin sambandsfélög í öll
um lands'hluitium.
í þessu sambamdi verður það
að korna fram, að hugmyndin
að stofnun Norræns húss í
Reykjavík fæðist innan Nor-
rænu félaganna úti á Norður-
löndum. NorðurlandaTáð tekur
þá huigmynd síðan upp, gerir
álybtun um framkvæmd henn-
ar og beinir þeirri áskorun til
rfkisstjóma Narðúrlanda að
gera hana að verulieika. Ríkis-
stjómimiar hrintu málinu síðan
í framkvæmd.
>essir þrír aðilar, Norrænu
félögim, Norðurlandaráð og rík-
irsstjórnir Norðurlanda hafa
þamnig lagzt á eitt um sameigin
legt átak í þessum efnum. Fyrir
það leyfi ég mér að flytja inni-
legar þakkir Norræna félagsins
á íslandi, Við Jpökkum þann
bróðurhug, sem hefur bygigt
þetta hús. Við munum leggja
ökkur fram um að stuðla að því
að þessi nýja og sérstæða stofn
un verði norræn menmingarmið
stöð, útvörður norrænnar menn
ingar og manngildishugsjónar í
vestri.
>etta tvennt er okkur efst í
buga við opmun Nonræna húss-
ins: Þakklæti í garð frænda og
vina á hinum Norðurlöndunum
og einlægur ásetning'ur um að
láta þessa stofnun verða að þvi
gagni, sem til hefur verið ætl-
azt.
Dýrbun hraða og tæknj setur
í vaxamdi mæli svip siinn á líf
samíðar okfcar. Við viljum geta
flogið hraðar en hljóðið og stór-
veldi heyja tryllt kapphlaup um
að komast til tunglsins.
En bjargar það veröld, sem
skelfur af ótta við ofbeldi og
fundurinn var haldinn «.
sölum í Svíþjóð, árið _______,
kvað ástsælasta skáld Islands,
Jónas Hallgrímsson:
opp-
1843,
Sigurður Bjarnason.
birgðir vopnabúra sinina? Nei,
því miður ekki.
En lítið hús, sem friðsamar
þjóðir Norðurlanda reisa fyrir
meniniingu og manngildi er
steinn í hina miklu friðarhöll
framitíðarinnar. >ess vegna er
Norræna húsið meira en tákn
norrænmar frændgarðshug&jón-
ar. >að er tákn aindlegrar upp-
byggingar, bróðurlegrar sam-
búðar og baráttu fyrir betra
og fegurra lífi.
>egar fyrsti norræni stúdenta
Fundist hafa bræður
við Fýrisá
faðmast fóstbræðUT.
Tryggðum treystust
trausti bundust
synir samþjóða.
Norræna húsið á fslandi er
óræk sömmun þess að noonrænar
þjóðir líta á sig sem „syini sam-
þjóða“, þjóða fjölskyldiu, sem
hefur þroska fólksing og and-
legt frelsi einstaklinganna að
æðsta marbmiði.
Norræna húsið verður hús
fólksin® á íslandi og fólksimp.
á öðrum Norðurlöndum, sem
vill kynnast fortíð og nútíð
hvers annars.
Norræna félagið á íslandi
þakkar systurfélögum síinum á
hiwuim Norðurlöndunum, Norð-
urlandaráði og ríkisstjórnum
Norðurlanda og arkitektinum
og listamanininum Alvar Aalto
fyrir Norræna húsið. Öllum
þeim, sem sagt hafa hug eða
hönd að sköpun þess skal þakka
af heilium hug. Frá fslandi
streyma i dag þakkir til frænda
og vina á Norðurlöndum.
Þetta ætlum við að gera í
Norræna húsinu
Yfirlit flutt af Ivar Eskeland
á vígsludegi hússins
VIÐ höfum mú opmað fyrstiu
stofnun sinnar tagundar í heim-
inium. Norðurlöndin hafa eignazt
reisulega og saml*oðna byggingu
fyrir hið mangþætta, gagnkvæma
og fjölbreytta samstarí, sem hér
á að fara fram. >ess vegna er
spurningiin sú, hvont við getum
gæbt Nonræna húsið því inmi-
haldi, sem er húsimu og gnuind-
valilarhug m ynd þess saimboðim.
Um huigmyndina ætla ég að
takamarka mig við að segja að
allt jákvætt nonrænt, sem unnið
er að itilL að tounngeTa þetokingu,
gleði og hugmyndir, á að skapa
miðdepl fyrir starfsemi þessa
húss.
>að er eiindíreigiin forsenda fyirir
heppni í því starfi, sem uininið
er, að sjálft húsið sé kynint, að
reitonað sé með því að hægt
sé að treysta á tilveru þess. >ess
vegna er nú þegar rekim víðtæk
upplýs'mgastairfsemi í öllum atok-
ar fjölmiðlunairtækjum. Niður-
staðam hefir orðið sú, að for-
svarsmenn Norræna hússims geta
igllaðzt yfir miiklum áhiuga bæði í
norrænuim og erlendum blöðum
og íitvarpi, sem er mjög einstætt.
Ef við segjum það á annan hátt:
Án nóins samstarfs við þessi fjöl-
miðlunarítæki getum við alveg
eiinis igefizt upp áðuir við byrjum.
Gefið m'ér umiráð yfir sjónvörp-
um Norðunlainda í stundarfjórð-
unig eiinu sinni í mániuði, og
milkiM hknti kynnimgarvertoefna
oktoar er leystur. Norræna húsið
á að liffa og starfa í nútáðimni
— og þeiir sem vinna hér, eiga
að horfa beiint fram á leið. Við
ætlum að bjóða öllum jáitovæðum
oig velviljuðum félögum og stofn-
urnum samvimnu.
Einmitt sú upplýsimgastarf-
semi, sem við þegar höfuim hatfið,
er höfuðnauðsyn fyrir Nonræna
húsð.
Hvað eigum við að hafaist að?
>að er mjög auðveit að segja
áilit sitt — og lítill vandi á hönd-
um á þessu stiigi málsins, þegar
flest er enn óreynt.
Fyrst má benda á, að hér tök-
um við öll hefðbundm og ný-
tízku hjálpargögn til' afnotiEU
Kvifcmyndir, bæklinga, sýnángar,»-
uimræðufundi, vonandi mjög oét
í samviinnu við sjónvarpið, fyrir-
lestra, vonandi oft í samvinmu við
útvarpið, raunar al'la tækni og
öll hjálpargögn, sem hæfa hverju
verkefni.
>ví næst vil ég benda á, að
oft er talað um framtak eins og
tveggja landa. Við mumum ekilri
vinna eftir þeiirri forsendu, að
annað hvort skuli allir vera með
eða enginn. Við tökium á móti
Framhald á bls. 31