Morgunblaðið - 23.10.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER 1968
19
SVEINN KRISTINSSON SKRIFAR UM:
KVIKMYNDIR
Nýja Bíó:
HERNÁMSÁRIN
1940—45. 67 , 68
SUMIR segja, að íslendingar
hafi aldrei orðið söm þjóð sem
fyrr eftir hennám Breta 1940.
Vist er um það, að þófct ýmsir
framsýniir og glöggskyggnir
menn — kannski einkum úr
hópi stjórnmálamamna — hafi
þótzt sjá beikm á lofti, sem bent
gæbu til þess, að Bretar áform-
uðu slíkt, ef Norðurlöndin
drægjust inn í ófriðinn, þá kom
hernámið þó langflestum gjör-
samlega á óvart. Grandaleysi
mann.a mun þó fremur hafa
byggzt á þeirri vanabundnu hugs
un, tengdri reynzlu allra eldri
kynslóða allt frá landnámstið,
að fslandi væri áskapað að vera
óhersetið land um aldur og æfi,
fremur en hinn, að menn hefðu
almenmt gert tilraunir til raun-
sæs mats á breyttum hemaðar-
viðhorfum. — Þessi vanabundna
skoðun hefur svo eflaust vexið
vernduð og varin af ríkri ósk-
hyggju í þá ábt að mega sitja
í friði að sínu, á yfirborði hlut-
laus í deilum og átökum stór-
veldanna.
Og svo vaknar þjóðin einn maí
morgun við það, að eitt voldug-
asta og sigureælasta stórveldi
heims á síðari öldum haifði varp
að akkeri úti á höfninni. Það
var von að mörgum brygði.
Kvikmynd Reynis Oddssonar
um þessa atburði: „Hemámsárin
1940—45“ er heimiidarfcvikmynd
í þess orðs sönnustu merkinigu,
enda hefur hann viðað að sér
efni víða að. Líkt og um íslend-
sönn að öllu leyti, hvort hún er
fremur listræn hugsmíð eða sann
söguleg frásögn. En frásögn af
þeirri orrustu hefur raunar
nokkra sérstöðu meðal annarra
í þessari kviikmynd.
Átök milli íslendinga og her-
námsliðsins eru yfirleitt ekki
sýnd í þessari kvikmynd. Hins
vegar koma f.ram í viðtölum við
einstaka menn frásagnir af
úfum nokkrum, sem risu meðal
setuliðsmanna og innfæddra og
þá einkum út af kvenfólki. —
Táknræn um samskipti hermann
anna og margra ungra stúlkna
hérlendra mun frásögn konu
nokkurrar, sem lenti að sínu
leyti í ekki ómerkara návígi við
ungan setuliðsmann en Selsvar-
arkappinn. —- Við sjáum aldrei
andlit konuninair, er hún greiðir
úr spurningum spyrilsins. Því
bebur sjáum við andlit hennar
og viðbrögð, er setuliðsmaður-
inn hefur fellt hana undir sig,
fcysst hana einum hyldjúpum
og fálmað eftir hnöppum. —
Frygðarstunur stúlkunmar hafa
breytzt í barmsgrát við næstu
senusfcipti. Þetta atriði (ef hvít-
voðungurinn er frátaiinn) mun
„leikið“, en er trúverðugt. — Ég
efast um, að nokkrum þæfcti her-
námsins séu gerð betri skil en
„ástandinu" í þessum kafLa. —
Jafnframt verðuir að draga í efa,
að orðið „ástand“ í þeiiri sér-
sfcöku merkingu, sem því var léð
á stríðsárumium, hefði yfirleitt
verið viðhaift, ef menn hefðu á
þeim árum haft kjark til að tjá
sig á jafn sfcorinorðan hátt um
feimnismálin og gert er í þessari
mynd..
Auðvitað hefúr kvifcmynd sem
imgasgumar, þá mumu þó mokk-
uð skiptar sfcoðamir um það,
hvort „orustan í Selsvör“ sé þessi enga heildareýn yfir' áhrif
hernámsins og síðar hervernd-
arimnar á þjóðina. Viðbrögð
manma við því að afstaða til sam
býlisins voru líka, sem vænta
mátti, ekki eins í öllum atriðum.
Þótt þeir væru, til dæmis, í yfir-
gnæfandi meirihluta, sem töldu
miklu skipta og til hins betra,
að það voru Bretar em ekki
Þjóðverjar, sem urðu fyrri til
að hernema lamdið, þá voru þeir
einmig til meðal íslendinga, sem
óskað hefðu þess, að Þjóðverjar
hefðu orðið fyrri til og fóm
ekkert 1-eymt með það. — í heild-
ina var þó sambúðin við setu-
liðið mjög snurðulítil.
Tveir allmiklir hemaðarvið-
burðir eru sýndir býsna glögg-
lega í kvikmyndinmi. Anmar er
loftárás Þjóðverja á skipalest
Bandamamna undan Noregs-
ströndum í júlí 1942. Lestin var
á leið til Murmansk með her-
gögn hamda Rússum. Þjóðverj-
um munu hafa borizt njósmir frá
Islandi um ferðir skipalestarinn
ar. enda náðu þeir frábærum ár-
angri í árás sinmi, sökktu tuttugu
og fjórum flutnimgaskipum.
Hinn viðburðurimn er, þegar
flugvélar Bandamamna gerðu
út af við þýzkt herskip all-
sfcammt suður af íslamdi. —
Þarna sem víðar hefur Reynir
notið góðs af stríðsmyndasafni
styrjaldaraðila.
Skyndimyndir þær, sem brugð
ið er upp af lýðveldisihátíðinmi
á Þimgvöllum og í Reykjavík, 17.
og 18. júní 1944, eru svomta til
uppfyllingar og breyta að sjálf-
sögðu ekki né skýra verulega
þá mynd, sem menn munu hafa
dregið upp í huga sér af þessum
sögulega atburði, þeix sem ekki
voru sjálfir þar viðstaddir, eða
ekki nógu gamlir til að muna
atburði. Ég átti hálfvegis vom á
að sjá skýfallið fræga á Þingvöll-
um, 17. júní 1944, en ekki fékk
ég greimt það, og gildir það auð-
vitað eimu. —
Reynir Oddsson og hjálpar-
menm hans eiga þakkir skildar
fyrir þamm áhuga, sem þeir hafa
sýnt á því að safna samam á einm
stað og samræma sundurleitar
myndir frá þeim árum, sem
vafalaust hafa haft djúptækust
og langaijust áhrif á íslendinga
a.m.k. á síðari áratugum, hvort
sem litið er til hvere einstakl-
ings eða þjóðfélagsins í heild.
— Um það kumma auðvitað að
verða skiptar skoðanir, hvereu
skipulega þessar myndir eru
samtengdar, slíkt hlýtur ávallt
að vera vamdaverk, þegar umnið
er úr sundurleitum efniviiði.
Nokkuð faninst mér á skorta, að
allir myndarhlutarnir væru nægi
lega vel útskýrðir, sumum voru
gerð ágæt sfcil í töluðum skýr-
imgum, en alllamgir kaflar voru
án teljandi skýrimga. Yfirleitt
kemur þetta þó ekki verulega
að sök. — Fróðleg voru viðtöl
við einstaka menm, sem á eimn
eða anman hátt höfðu frá tíð-
indum að segja frá þessum ár-
um.
Vonandi verkar kvikmynd
þessi örvandi á íslenzka kvifc-
myndagerð, þótt meginuppistaða
henn-ar séu erlendar heimilda-
myndir. Og þótt hún fjalli urn
sérlega sögulegt tímabii og það
gefi henni aukinn dramatízkan
kraft, þá er ekki þar með sagt,
að hvert eifct tímaskeið í sögu
þjóðar sé ekki naégilega gjöfult
á forvitnilegan, efnivið, til að
vera hæfilegt viðfamgsefni
snjöllum listamamni og glöggum
á einkenmi og hrærimgar sam-
tímans.
Ég sleppi því að hvetja menn
til að sjá kvikmynd þá, sem hér
heíur nokkuð verið rabbað um.
Þess á ekki að þurfa, því efnið
höfðar til hvere einstaklings, sem
kominn er til vits og ára. —
Vegma „ástandsins" er hún þó
bönmuð þeim, sem ekki hafa náð
16 ára aldri,
— S. K.
RITSTJÓRN • PRENTSMIÐJA
AFGREIÐSLA*SKRIFSTOFA
SÍMI '10*100
Bútasala Bútasala
STÓRISBÚTAR — DAMASKBÚTAR —
Bútar hentugir í púða, einnig fyllingar í púða.
Cardínubúðin
Ingólfsstræti.
4 LESBÓK BARNANNA
um. Juan náði sér nú í
disk, sem hann fyllti af
þeir voru komnir inn í
eldhús, spurði Juan:
„Heldurðu að ráð mitt
hafi heppnast, Mikael?“
„Já“, sagði Mikael —
„eins lengi og við höfum
nægan mat fyrir Tio
frænda, til þess að hann
gleymi .geitakjötinú*.
„Ég hefi nóg af mat“,
aagði Jan, „og ef það næg
ir ekki verður þú að
reyna að fá mat hjá
mömmu þinni“.
„Svo verðum við að
láta geiturnar fá næga
æfingu, til þess að vöðv-
ar þeirra verði enn stíf-
ari og seigari".
Juan hló og klappaði
Mikael á öxlina, hann
var svo hreykinn af því
að hafa fengið þessa
góðu hugmynd!
8IHÆLKI
Frúin: Ef börnin eru
ekki róleg og stillt, þá
getið þér sent þau inn til
mín, ég skal symgja fyrir
þau.
Barnfóstran: Ég er bú-
in að hóta þeim því, en
það dugir ekki.
Móðirin (sem verið
hefur stundarkorn að
heiman, sér að allir
drengirnir hennar þrír
eru komnir í áflog): Þið
voruð búnir að lofa því,
að haga ykkur vel og
vera stilltir, út af hverju
eruð þið nú að fljúgast
á?
Drengirnir (allir í
einu): Við erum að rífast
um það, hver okkar hafi
verið stilltastur.
Frændi: Nú, nú, hvern
ig gengur ykkur í skólan
um, telpur mínar?
Inga: Ég er bezt í
skrift.
Anna: Og ég er bezt í
lestri.
Dóra: Og é,g er bezt á
leiksviðinu í frímínútun-
um.
Níels er hjá tannlækn-
inum :„Láttu þessa tönn
vera, segi ég. Hættu
þessu. Heyrirðu ekki!“
æpti hann hástöfum.
„Af hverju á ég að
g:ra það?“ spurði tann-
læknirinn.
„Þú, sem ert tannlækn
ir, hlýtur þó að sjá, að
þetta er einmitt tönnin,
sem mér er svo illt í“.
Hvar er marsvínið mitt?
Stjáni hleypur um í skóginum og leitar að mar-
svininu sinu. í skóginum eru margir stígar og
Stjáni reynir þá hvem af öðrum. Oft eru trjá-
greinar á veginum, sem hann kemst ekki yfir, og
þá verður hann að byrja aftur upp á nýtt. Vilj-
ið þið nú ekki reyna að hjálpa honum að finna
réttu leiðinfe?
Munið, að þið megið aldrei fara yfir trjágrein-
ar eða steina, sem gætu verið á leiðinni.
Xc0bóh
24

12. árg.
Ritstjóri: Kristján J. Gunnarsson
KIBBA
(Saga trá Mexico)
arri öxlinni og barða-
stóran hatt kom gangandi
á móti þcim. Hatturinn
slóst til hliðanna þegar
hann gekk og Juan
heyrði hann syngja:
JUAN strauk svart, glans
andi hárið frá augunum,
ihorfði eftirvæntingarfull
ur út litlu götuna og beið
þess að Kibba, litla geit-
in hans, kæmi í ljós.
Hann hló, vegna þess að
hann vissi að Kibba var
í felum í einu húsasund-
inu.
„Komdu Kibba“, hróp-
aði hann.
Honum þótti vænt um
Kibbu litlu, og honum
fannst hún vera bezta
geitin í allri M.xikó ■—
og þar að auki sú allra
gáfaðasta. Hann hló þeg-
ar hann sá eftirlætið sitt
kíkja fram úr húsasund-
inu.
Me-e-e! jarmaði Kibba
hátt og kom þjótandi á
móti drengnum. Juan
settist niður með Kibbu
sína í skugga undir stóru
tré og strauk henni.
Skyndilega heyrðu þau
fótatak, og Juan spratt á
fætur.
„Kibba“, sagði hann,
„þú verður að fela þig í
flýti aftur, því að þarna
kemur Tio frændi“.
Lítill, feitur maður
með rautt teppi á ann-