Morgunblaðið - 28.12.1968, Blaðsíða 12

MORGUNB'LAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 1968
Móninn er „hrímfölur og grnr“
svört og hvít víðnttn... litlnus... ögnþrungin... ofrynileg...
5
„TUNGLIÐ kemur okkur ólíkt
fyrir sjónir,“ sagði Frank Bor-
man geimfari þegar hann og fé-
lagar hans lýstu því sem fyrir
augu þeirra bar er þeir hring-
sóluðu um tunglið í Apollo 8
á aðfangadag. En þeim bar öll-
um saman um að tunglið væri
ógnþrungið og eyðilegt. Lýsing-
ar þeirra voru blátt áfram og
lausar við allar málalengingar
og þær skáldlegu tilfinningar.
sem hafa verið tengdar tungl-
inu. Og hætt er við að skáld-
Iega hugmyndir verði að víkja
fyrir fullt og allt eftir hina
sögulegu ferð Apollo 8. Jafnvel
rómantískir elskendur og skáld
neyðast til að sætta sig við lýs-
ingar geimfaranna.
Höfundur vísuorðanna: „Mán
inn hátt á himni skín, hrímföl-
ur og grár“, Jón Ólafsson skáld,
hafði þá sannarlega rétt fyrir
sér — grár, það hefur þá ekki
bara verið rímsins vegna. Willi-
am Anders geimafri lýsti yfir-
borði tunglsins þannig að það
væri „grátt, líkast skítugum
fjörusandi með ótal fótspor-
um“. Annars var hann hrifnast-
Ur af sólaruppkomu og sólsetri
á tunglinu. James Lovell lýs-ti
tuglinu þannig, að það væri
„geysistór vin í hinni miklu víð
áttu geimsins.“ Borman kom
tunglið þannig fyrir sjónir, að
það væri víðáttumikið, einmana
legt ógnvekjandi og tómlegt. —
„Það er ekki lokkandi staður að
ibúa eða vinna á,“ sagði hann.
Samkvæmt lýsingum þeirra
hefur mannlegt auga aldrei Itið
hrjóstrugri stað. Tunglið er
jafnvel ennþá eyðilegra en Sa-
hara-eyðimörkin. í lýsingum
þeirra komu hvað eftir annað
fyrir orð eins og „svört og hvít
víðátta . . . litlaus . . . ógnþrung-
in ... ófrýnileg ... Anders
sagði: „Það má sjá að ótal loft-
steinum hefur rignt yfir tungl-
ið frá örófi alda . . . Hver fer—
þumlungur er holóttur .. . Að-
eins nýjustu kennileitin hafa
auðkennilega lögun og skera sig
greinilega úr.“
★
Undarlega margt er líkt með
ferð Apollo 8 og tunglferðinni
sem Jules Verne lýsti í bók
sinni „Ferðin umhverfis tungl-
ið“ fyrir meira en 100 árum. í
bók Jules Verne voru geimfar-
arnir þrír og nöfn þeirra báru
sömu upphafsstafi og nöfn geim
faranna í Apollo. Nafn eins
þeirra var Ardan. Geimfarið
var úr áli og því var skotið
með „risabyssu" frá Florida-
skaga. Ferðin stóð í sex daga
og sex nætur og hún var farin
í desembermámuði. Þannig
mætti lengi telja.
Sonarsonur Jules Verne, Je-
an Jules Verne, var í hópi
áhugasömustu sjónvarpsáhorf-
Þessi mynd af yfirborði tunglsins var send til jarðar frá Apollo.
Þegar Apollo fór yfir gígana
Colombo og Guttenberg sagði
Anders að þeir „sæjust mjög
greinilega“. Geimfararnir
horfðu yfir hásléttur þakta gíg-
um, stórgrýti og hrjóstrugum
fjöllum. Lovell sagði, að sumir
gígarnir virtust hafa myndazt
við fall loftsteina á yfirborð
tunglsins, einkum þeir gígar,
sem væru kringlóttir í laginu.
Stallar voru í veggjum sumra
gíganna að innanverðu, um sex
eða sjö alls. Ljósgeislar virtust
koma úr einum gígnum að sögn
Lovells, en tekið var fram að
það gæti verið sjónhverfing.
Meðan á geimferðinni stóð,
sáu margir skært ljós í grennd
við tunglið, en sennilegast er tal
ið að hér hafi verið um að ræða
Venus og olli skýring vísinda-
manna mörgum þeim vonbrigð-
um er töldu að þeir hefðu þarna
séð Apollo sem var að sjálf-
sögðu ósýnilegur frá jörðu.
★
Kl. 5.42 fór Apollo í síðasta
sinn á bak við tunglið og sam-
bandið við stjórnstöðina í Houst
on rofnaði í 15 mínútur meðan
enn var kveikt á eldflaugunum
og stefnu geimfarsins var aftur
beint til jarðar. Þetta var eitt
háskalegasta augnablik ferðar-
innar. Ef aflvélar geimfarsáns
hefðu ekki verkað hefðu geim-
fararnir verið dæmdir til að
enda sem fylgdust með ferð Ap
ollo 8. Þegar hann var barn
brýndi Jules Verne fyrir hon-
um að ,,‘bera saman raunveru-
legar tunglferðir við þá sem
hann spáði“. Jules Verne gaf
honum handritið að „Ferðinni
umhverfis tunglið" og sagði hon
um: „Geymdu það vel, því að
ég veit að þú munt lifa það að
sjá menn fara til tunglsins.“
Tunglför Jules Verne var
álíka þungt og Apollo 8 og
furðu gegnir hve margt var líkt
með þeim. Jean Jules Verne,
sonarsonur hans, var yfirdóm-
ari áfrýjunarréttarins í Toulons
fyrir átta árum, en hefur nú
látið af störfum.
Áður en Apollo 8 komst á
tunglbraut hafði stjórnstöðin í
Houston ekkert samband við
geimfarið í 36 mínútur. Þetta
var einhver hættulegasta stund
geimferðarinnar. Ef eitthvað
hefði farið úrskeiðis hefði geim
farið annað hvort henzt frá
tunglinu út í geiminn í áttina
til jarðar eða hrapað á tungl-
inu. En allt gekk að óskum. Kl.
9.59 á aðfangadag kveiktu geim
fararnir á eldflaugarhreyflun-
um er færðu þá á nákvæmlega
fyrirfram ráðgerða' braut um-
hverfis tunglið í 111-310 kíló-
metra fjarlægð.
Geimfarið hafði verið þeim
megin tunglsins sem sést ekki
frá jörðu í tíu mínútur þegar
það fór á tunglbraut og í stjórn
stöðinni í Houston biðu menn
í ofvæni eftir því að það birtist
aftur og létti mikið þegar sam-
band komst á að nýju og í ljós
kom að allt hafði fengið að
óskum. Alls fór geimskipið tíu
hringferðir um tunglið og í ann
arri hringferðinni var stefna
þess leiðrétt þannig að það var í
112 km fjarlægð frá yfirborð-
inu.
Geimfaramir horfðu furðu
lostnir á bakhlið mánans, sem
mannlegt auga hafði aldrei áð-
ur ltið. — Þeir stóðu í spor-
um mestu landkönnuða sög-
unnar lík-t og þegar Kólumbus
leit nýja heiminn fyrst augum.
þegar Balboa horfði yfir Kyrra
haf og þegar Vasco da Gama
sigldi fyrir Góðravonahöfða.
Þegar gengið hafði verið úr
skugga um að öll tæki geim-
farsins störfuðu eðlilega spurði
stjórnstöðin í Houston: „Hvern
ig lítur máni gamli út?“ Lovell
svaraði því til, að hann væri
„grár á að líta, nánast litlaus,
útsýni ágætt og auðvelt að
þekkja öll kennileiti." Einn að-
altilgangur ferðarinnar er ein-
mitt að gera kort af yfirborði
tunglsins til þess að auðvelda
tungllendingar í framtíðinni og
geimfararnir tóku þúsundir ljós
mynda og söfnuðu ógrynni af
Fjölskylda Lovells geimfara fylgist með geimskotinu.
Apollo yfir yfirborði tungLsins samkvæmt hugmynd listamanns.
Trjónan snýr niður og þannig hafa geimfaramir myndað yfirborð
tunglsins og rannsakað hugsanl ega lendingarstaði.
vísindalegum upplýsingum, sem
munu reynast ómetanlegar.
★
Þegar geimfarið flaug yfir
einn þeirra fimm staða, sem
helzt koma til greina við tungl-
lendingar í framtíðinni sagði
Lovell að hann væri auðfund-
inn. Hann skírði sérkennilegt
fjall sem er í nánd við þennan
stað í höfuðið á konu sinni,
Marylin. Þetta fjall er eins og
þríhyrningur í laginu. Ýmis
kennileiti skírðu þeir eftir sjálf
um sér. „Við fljúgum núna yf-
ir Bormangíg. Lovell-gígur er
þar rétt hjá og Anders-gígur
einnig,“ sagði Anders eitt sinn.
Einn gígurinn var skírður
Houston-gígur.
bíða hægan en kvalalausan
dauða er súrefnisbirgðirnar
þrytu.
En allt gekk að óskum og
tæknifræðingar í stjórnstöðinni
í Houston lustu upp húrrahróp-
um þegar það spurðis,t að Ap-
ollo væri á leið til jarðar. Hraði
geimfarsins jókst nú í allt að
9.200 km á klukkustund. Tungl-
ið var að foaki og ferðin aftur til
jarðar var hafin á ný.
Kl. 6.25 heyrðist loksins aftur
frá geimfarinu eftir að það
var komið af tunglbraut þegar
Lovell tilkynnti: Gleður mig
að segja frá því að jólasveinn-
inn er kominn aftur.
Geimfararnir voru uppgefnir
eftir hina erfiðu ferð umhverf-