Morgunblaðið - 28.12.1968, Blaðsíða 20

20
MORGUNB'LAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 1968
Um 34 þeirra sem sátu boðaðan
aðatfund Neytendasamtakanna
Voru með fölsuð félugsskírleini
— seg/r Sveinn Ásgeirsson í bœklingi
sínum, nnrásiu í Neytendasamtökin"
FYRIR skömmu kom út bækl-
ingur eftir Svein Ásgeirsson, hag
fræðing, sem hann nefnir „Inn-
rásin í Neytendasamtökin". Þar
gerir hann grein fyrir stjórnar-
byltingu á aðalfundi samtakanna.
sem mikil áhöld eru um að hafi
verið lögmætur, og aðgerðum
þeirra, sem þá komust í stjórn
oð komu höfundi bæklingsins
sem öðrum á óvart.
í upphafi bæklingsins segir
Sveinn Ásgeirsson:
„Fyrir nær 16 árum gekkst
ég fyrir stofnun Neytendasam-
takanna. Það er vafasamt, hvort
ég hefði gert það, ef ég hefði
vitað, hversu langa og erfiða
baráttu ég átti fyrir höndum á
beztu starfsárum ævinnar. Og
ekki auðveldaði það mitt eigið
brauðstrit. Slík félagsstörf eru
ekki til fjár.
Þó fer því fjarri, að ég sjái
eftir því. Mér varð það fljótt
ljóst, eftir að ég kom heim frá
námi og stofnaði heimili hér,
hversu mjög hallaði á neytend-
ur frá viðskiptalegu og réttar-
farslegu sjónarmiði. Þótti mér
einsýnt, að frá því sjónarmiði
væri mun auðveldara og ánang-
ursríkara að vinna að hagsmun-
um aknennings en með hinni
hefðbundnu kauphækkunarbar-
áttu, og að það, sem þannig áynn
ist, væri til hagsbóta þjóðarbú-
skapnum í heild. Hagsmunir neyt
enda almennt og þjóðarhagsmun
ir færu saman. Þeim mun meira,
eem ég hugleiddi þetta, þeim mun
alvarlegra og merkara varð mál-
ið í mínum augum. Það fór svo,
að það varð mér hugsjónamál.“
Eftir að hafa fjallað um hinn
þrönga fjárhag samtakanna snýr
höfundurinn sér að hinni veiku
félagslegu byggingu þeirra. Seg-
ir hann m.a.:
Það hefur mikið verið rætt um
sem til þekkja, að samtökunum
væri mikil hætta búin, þegar
þess er gætt, hversu fáir menn
gætu á aðalfundi umturnað stjóm
og lögum svo fjölmennra sam-
faka, sem þau nú eru orðin. Ekki
srvo að 3kilja, að líklpgt væri, að
margir væru óðfúsir að leggja
fram krafta sína til að vinna að
hagsmunamálum neytenda al-
mennt, þótt þeir væru ekki til
þess fallnir, heldur var hættan
fyrst og fremst fólgin í því, að
önnur sjónarmið og þá sennileg-
ast pólitísk kynnu að koma til
að ráða málum og mönnum. í
því lá beinlínis dauðahætta fyrir
samtökin. Það er svo auðvelt og
fljótlegt að eyðileggja það, sem
latngan tíma hefur tekið að
byggj a af grunni.
Það hafði mikið verið rætt um
breytingar á lögum og skipulagi
Neyten d asam tak an na, og þær
stóðu vissulega fyrir dyrum, þeg-
ar innrásin var gerð, eins og
áður hefur verið greint frá. Flest
ir hafa verið sammála um, að
grundvallarbreytingar væri þörf.
En þangað til hún hefði verið að
fullu undirbúin, var látið nægja
fyrir nokkrum árum að slá tvo
vamagla við því, að menn gætu
svo að segja gengið inn á aðal-
fund beint af götunni, skráð sig
í samtökin og haft þar úrslita
áhrif, án þess að hafa nokkum
fíma nærri þeim komið áður. Eru
vamaglarnir fólgnir í síðari (hér
feitletrað) setningu 4. greinar
laganna: „Allir, sem orðnir eru
16 ára, geta orðið félagsmenn sam
takanna. Atkvæðisréttar á aðal-
fundi og annarra félagsréttinda
njóta aðeins þeir, sem skuldlaus-
ir eru við samtökin og hafa geng
ið í þau í síðasta lagi viku fyrir
aðalfund.“
Þetta ákvæði laganna á eftir
að koma mjög við sögu.“
Sveinn Ásgeirsson skýrir því
næst frá aðalfundinum og hvem-
ig hann hafi verið boðaður, svo
og því sem fór fram á þeim
fundi. Segir í bæklingnum, að
Sveinn hafi tekið það skýrt fram,
að mikil áhöld væru um lögmæti
fundarins, enda hefði stjóm sam
takanna samþykkt að fresta hon
um. Lýsir höfundur ítarlega,
hvemig þróun mála varð, svo og
þeim mönnum, sem mesf komu
þar við sögu. Er sá bafli bækl-
ingsins hinn skemmtilegasti af-
lestrar og hinn fróðlegasti.
Þá segir Sveinn, að nú hafi
tekizt að fullsanna, að um %
þeirra, sem mættu á fundinum
29. júlí sl„ hafi framvísað föls-
uðum félagsskírteinum og grein
ir frá því, hvernig það hafi get-
að gerzt. Segir hann svo orðrétf:
„Er nú skemmst frá því að
segja, eins og sannað er, að þeir
afhentu fólki skírteinin gegn lof-
orði um að mæta á aðalfundin-
um og útfylltu þau með nafni
viðtakenda, en tóku ekki við einu
einasta árgjaldi. Sennilegast er,
að flest þeima hafi verið afhent
á sama stað og eggin fyrir hljóm
leikana í Háskólabíói fyrir
skemmstu.“
Sevinn Ásgeirsson segir í bækl-
ingnum, að eftir þessa atburði í
Neytendasamtökunum, hafi kom
izt á kreik orðrómur um brátt
andlát sitt og hafi sá orðrómur
verið furðu lífseigur.
í þessu sambandi minnir
Sveinn á það er Mark Twain
frétti um sitt eigið andlát og
komst þá svo að orði, að fregn-
irnar væru „mjög orðum aukn-
ar.“
Til að létta lesendum skapið
birtir Sveinn í lok bæklingsins
gamansögu eftir Mark Twain og
getur Sveinn þess, að hún sé
jafnframt birt, sem dæmisaga um
máttarvald ásökunarinnar.
Þykir Morgunblaðinu við
hæfa, að birta söguna hér á eftir:
MARK TWAIN Á VRTTVANGI
STJÓRNMÁLANNA.
„Fyrir nokkrum mánuðum var
ég í framboði til ríkisstjóra í
New Yorkríki og var á lista ó-
háðra. Mótframbjóðendur mínir
voru herra John T. Smith og
herra J. Blank.
Ég taldi mig hafa töluverða
yfirburði yfir þessa herra, þar
sem ég var sannfærður um, að
ég hefði nokkum veginn óflekkað
mannorð. Það kom berlega í Ijós
í dagblöðunum, að ef þessir tveir
herrar hefðu nokkum tíma vit-
að, hversu mikilvægt er að hafa
hreinan skjöld í þessum efnum,
þá var að minnsta kosti mjög
langt síðan. Það var ekki um að
villast, að á seinni ámm höfðu
þeir tileinkað sér flestar tegund-
ir þrælslegra afbrota. Þó var eitt-
hvað, sem kom í veg fyrir, að
ég nyti til fulls þeirra yfirburða,
sem ég hafði yfir þessa tvo herra.
Tilhugsunin um það, að nú
mundi nafn mitt úthrópað ásamt
nöfnum þessara þokkalegu herra,
gerði mitt tæra lukkudjúp eilít-
ið graggugt. Tilhugsunin olli mér
sívaxandi hugarstríði og loks
skrifaði ég ömmu minni um
þetta. Svar hennar kom um hæl
og hljóðaði svo:
Þú hefur aldrei gert neitt, sem
þú þarft að skammast þín fyr-
ir. Þú skalt bara taka þér blað
í hönd og gera þér ljóst hvers
konar herrar þessir Smith og
Blank eru. Síðan geturðu hugs-
að þig um, hvort þú vilt lítil-
lækka þig með því að hefja opin-
bera kosningabaráttu með þeim.
Þetta var einmitt hið sama og
ég hafði hugsað. Mér kom ekki
dúr á auga nóttina eftir. Þegar
allt kom til alls gat ég ekki dreg
ið mig í hlé. Héðan af varð ekki
aftur snúið. Þegar ég renndi aug
unum yfir blöðin við morgun-
verðinn daginn eftir, rakst ég á
þassa athugasemd, og ég verð að
bæta því við, að ég hef aldrei á
ævi minni orðið jafn undrandi:
„Kannski vill herra Mark
Twain, nú er hann hefur látið
stilla sér upp sem frambjóðanda
til ríkisstjóra, lúta svo lágt og
skýra frá því, hvemig það ait-
vikaðist, að hann 1863 var af-
hjúpaður af 34 vitnum í Waka-
wak í Cochin Chirua, hafandi
gerzt sekur um meinsæri. Hinn
rangi eiður var svarinn til þess
að hafa jarðarskika af gamalli
ekkju. Jörðin var hið eina sem
þessi einmana og yfirgefna ekkja
hafði til þess að lifa af. Herra
Mark Twain þarf ekki eingöngu
sjálfs sín vegna að varpa ljósi
á þetta mál, heldur vegna allra
þeirra kjósenda, sem hann bið-
ur nú allra náðarsamlegast að
krossa nafnið sitt. Þorir hann að
upplýsa þetta mál?“
Ég var nærri spranginn í loft
upp af undran. Þetta var ein-
hver viðbjóðslegasta og miskunn
arlausasta ásökun, sem ég hafði
kynnzt. Ég hafði aldrei svo mikið
sem séð þennan stað, Cochin
China. Ég hafði ekki einu sinni
heyrt talað um Wakawak. Hvað
átti ég að gera? Ég var æfareið-
ur, en þó ekki fær um að gera
neitt. Ég lét daginn líða án þess
að hafast nokkuð að. Morguninn
eftir flutti sama blað svolátandi
athugasemd:
„Við biðjum lesendur okkar
að taka eftir þögninni, sem herra
Mark Twain kýs að láta ríkja
um meinsæri sitt í Cochin
China-málinu.“
Það sem eftir var kosninga-
baráttunnar kailaði þetta blað
mig aldrei annað en „svívirðilega
meinsærismanninn Mark
Twain.“)
Næsta blaðið, sem minntist á
mig var Gazette. Það skrifaði:
„Gæti hinn nýi frambjóðandi
til ríkisstjóra ekki gert svo vel og
skýrt samborguram sínum (sem
kynnu að vera svo vitlausir að
kjósa hann) frá því, hvernig það
atvikaðist að tjaldfélagar hans í
Montana söknuðu jafnan ýmisisa
verðmætra hluta. Það er sagt, að
þessir hlutir hafi oftast fundizt
á herra Twain eða þá í „kofforti“
hans (gömlu dagblaði, sem hann
geymdi klútinn sinn í). Loks
neyddust félagar hans til að að-
vara hann ofurlítið með því að
dýfa honum ofan í tjöra og velta
honum síðan upp úr fiðri. Þar á
eftir bára þeir hann um tjald-
búðimar á stöng og skipuðu hon
um að sjá svo um, að mér eftir
yrði fletið hans tómt. Vill herra
Mark Twain ekki upplýsa eitt-
hvað í máli þessu?“
Var hægt að láta sér detta í
hug illgirnislegri skrif en þetta?
Ég hafði aldrei á ævi minni ver-
ið i Montama!
(Upp frá þessum degi var ég
aldrei kallaður annað en „Mont-
ana-þjófurinn Twain“ í þessu
ágæta blaði).
Mér fór nú ekki að vera sama
um blöðín, — ég þorði varla að
líta í þau, á sama hátt og mann
grunar að það sé eiturslanga und
ir teppi, sem maður þarf að nota.
Einn daginn rakst ég á eftir-
farandi:
„Michael O’Flanagan Esq. frá
Five Points og herra Snub Raff-
erty ásamt herra Catty Malligan
frá Water Street hafa nú með
hátíðlegum eiði fullyrt, að hin-
ar lúalegu frásagnir Mark Twain
nm að afi okkar heiðraða fram-
bjóðanda, herra Blank J. Blamk,
hafi verið hengdur fyrir rán á
götu úti, séu helber ósannindi
og lygi frá upphafi til enda. Það
hlýtur að vekja viðbjóð í hjarta
sérhvers heiðarlegs manns, þeg-
ar menn beita svo lítiknannleg-
um aðferðum sér til framdrátt-
ar á sviði stjómmála. Yfirleitt
lofa menn hinum látnu að hvíla
í friði í gröfum sínum. Þegar
maður hugsar um það, hvílíka
sorg svonia lagað bakfal vekur hjá
eftirkomendum hinna burt-
gengnu, þá freistast rnaður til
þess að taka til sinna ráða án
hliðsjónar af lögum og rétti, en
nei ... (Ef það gerðist raim-
veralega, að fólk gæfi tilfinning-
um sínum lausan tauminn og
beitti níðinginn baæðrétti í
blindri reiði, þá segir það sig
sjálft, að enginn dómstóll mundi
dæma það).“
Þessi lævísa lokasetning gerði
það að verkum, að ég spratt á
fætur og yfirgaf herbergi mitt
þetta kvöld. Ég hljóp út um bak
dyrmar meðan hið „hædda og
spottaða" fólk ruddist inn um
aðaldymar og braut húsgögn og
rúður í réttlátri reiði sinni og
tók allt lausafé með sér, þegar
það fór! Og þó get ég svarið fyrir,
að ég hef aldrei sagt svo mikið
sem eitt styggðaryrði um afa
herra Blamk J. Blank. Ég hafði
ekki hugmynd um hvort hanm var
lífs eða liðinn, hvað þá heldur að
ég hefði minnzt á hann!
(f þessu sambandi get ég upp-
lýst, að eftir þetta kallaði blaðið
mig aldrei annað en „Líkrænimgj
ann Twain“).
Næsta blaðagrein, serp vakti
athygli mína, var svohljóðandi:
„Herra Mark Twain, sem boð-
að var að myndi halda hvatning
arræðu á almemnum fundi óháðra
í gærkvöldi, mætti alls ekki á
fundinum. Skeyti frá lækni hans
upplýsti, að fældir hesbar hefðu
ekið yfir hann, bann hefði bein-
brotnað á tveimur stöðum og
þjáðist mikið — o.s.trv. ___ o.s.
frv. — heilmikil romsa af röfli
í þessa átt. Flokksfélagar hans
lögðu mikið á sig til þess að
kyngja þessu og lába eins og þeir
viti ekki, hver var í raun og
veru ástæðan til þess, að þetta
fyrirbrigði þeirra, sem þeir h.afa
valið sem frambjóðanda, mætti
ekki til fundarins.
í gærkvöldi mátti sjá dauða-
drakkinn mann ráfa inn á gisti-
hús herra Mark Twain. Óháðum
ber vissulega siðferðileg skylda
til að sanna, að þessi mannvear
hafi ekki verið sjálfur Mark
Twain. Þeim skal ekki líðast að
sleppa á auðveldan hátt að þessu
sinni. Rödd fólksins spyr með
þruimuraustu ,:,Hver var þessi
maður?“
Andartak var mér algerlega ó-
skiljanlegt, að mitt nafn skyldi
bendlað við mál af þessu tagi.
Þrjú löng ár vora liðin síðam ég
hafði snert bjór, ég tala nú ekki
um vín eða spíritus í einhverri
mynd.
„Það sýnir Ijóst hversu öfl-
ugur máttur vanans er, að ég
varð ekki vitund undrandi þeg-
ar ég var kallaður eftir þetta
í blaðinu „Herra Deliríum Mark
Twain“ — og það enda þótt ég
mætti búast við að nafnið fest-
ist við mig upp á lífstíð).
Þegar hér var komið sögu var
mestur hluti pósts mínis nafnlaus
bréf. Algengast var, að þau hljóð
uðu eitthvað á þessa leið:
„Hvernig var það með gömlu
konuna, sem þér spörkuðuð út
um dyrnar hjá yður, þegar hún
kom til að betla?“
Eða þá svona:
„Það er dálítið ,sem þér haf-
ið gert, sem enginn veit nema
ég. Þér skuluð taka upp pyngj-
una yðar og senda mér dágóða
peningasummu, ella munuð þér
heyra næst frá mér — í blöð-
unum.
Handy Andé“.
Þannig var tónninn. Og þau
voru ekki svo fá bréfin, sem ég
fékk.
Stuttu síðar „sannfærði“ hið
leiðandi blað Repúblikana mig
um, að ég hefði þegið mútur
og stærsta blað Demókrata hafði
staðið mig að f járkúgun.
„Af þessurn sökum fékk ég tvö
ný viðumefni: „Fjárkúgarinn
Twain“ og „Rógberinn Twain“.
Þegar hér var komið sögu var
skorað svo ákaft á mig úr öll-
uim áttum að svara hinum við-
bjóðslegu ásökunum, að riitstjór-
ar og foringjar flokks míns sáu
fram á algjörf pólitískt hrun, ef
ég héldi áfram að þegja. Og eins
og til að undirstrika hvatningu
þeirra, birtist eftirfarandá dag-
inn eftir í einu af blöðum and-
stæðingannia:
„Frambjóðandi óháðra kýs enn
að þegja. Hvers vegna? Einfald-
lega af því að hann þorir ekki að
tala. Allar ásakanir í garð hans
bafa verið sanniaðar og þögn hans
sjálfs hefur staðfest þær, svo að
bann mun hér eftir verða með
réttu álitinn svikari. Þér, hinn
almenni kjósandi, skuluð bara
líta á frambjóðanda yðar. Lítið á
meinsærismanninn Montana-þjóf-
inn, líkræningjann. Takið eftir
þessum Deleríum-frambjóðanda,
þessum fjárkúgara, þessum and-
styggilega rógbera. Virðið hann
vel fyrir yður og hugsið yður
um, áður en þér greiðið honum
atkvæði yðar, honum, sem að
undanfömu hefur hlotið hvert
uppnefnið á fætur öðru og hefur
eikki þorað að opna munninn til
þess að hreinsa sig af svo mikið
sem einu þeirra."
Nú gat ég ekki stillt mig leng-
ur um að andmæla. Niðurbrot-
inn maður settist ég við að svana
þessum niðrandi lýsingum og sví-
virðilegu fullyrðingum, En ég gat
ekki lokið þessu verki, því að
þegar næsta dag birti eitt blað-
anna nýja árás á mig og full-
yrti að ég hefði kveikt í geð-
veikrahæli, af því að það
skemmdi fyrir mér útsýni úr
íbúð minni — og brennt a,lla
sjúklingana inni! Eg fór allur að
titna, þegar ég hafði lesið þetta,
en meira átti ég eftir að þola.
Næsta blað, sem ég leit í, fufll-
yrti, að ég hefði byrflað frænda
mínum inn eitur, til þess að geta
erft hann, og blaðið heimtaði i
mafni aillrar þjóðarinnar að gröf-
in yrði opnuð þegar í stað. Nú var
mer öllum lokið, en lengi skal
manninn reyna: Þriðja blaðið,
sem ég greip niður í, ásakaði mig
fyrir að 'hafa látið tannlausa ætt
ingja miína elda matinn á mun-
aðarleysimgj aihæli, sem ég át'ti að
hafa veitt forsiöðu. Ég var hreim-
lega að verða vitlaus. Og til þese
að fcóróna þessar ofsófcnir gegn
mér, keyptu andstæðingar mínir
svertingj akrakka til að gera að-
súg að mér, þegar ég flutti ræðu
á opinberum kosningafundi, og
létu þau æpa ölfl. í kór: Pabbi,
pabbi!!!“.
Þá var miér nóg boðið. Ég dró
miður fána minn og gafst upp. Ég
viðurkenni, að ég væri ekki þeim
ihæfileikum búinn, sem nauðsyn-
legir væru frambjóðendum tiil rík
isstjóra í New York. É,g dró frann
boð mitt til baka og sendi tilfcynm
ingu um það til kjósenda. Og til-
kynningin var undimtuð:
yðar forboðni Mark Twain,
sem einu sinni var heiðarlegur
maður, en undirritar sig nú
sem: meinsærismann, Montana
þjóf, líkrænimgja, drykkjhrút,
fjárfcúgara, rógbera m. m.“
Ók ó röngum
vegorhelming
KONA hlaut höfuðmeiðsl í
árekstri á Bæjarhálsi í gærmorg-
un. Hún var flutt í Slysavarð-
stofuna en rannsókn þar leiddi í
ljós, að meiðsl hennar voru ekki
alvarlegs eðlis.
Áreksturinn varS með þeim
hætti, að Cortinu-bíl var ekið að
Vesturlandsvegi, þegar dráttarvél
kom allt í einu á móti á sama veg
arhelmimg. Skullu farartækin
saman skammt frá gatnamótun-
um. Þrjár konur voru í Cortiniu-
bílnum og var konan, sem meidd
ist, farþegi í framsætinu. Mun
hún hafa kastast á spegilinn við
höggið.
Ökumaður dráttavélarinnar
ber þáð, að hann hafi verið á leið
í malargryfju gkammt austan
gatnamótamna, en til að komast
þamgað þurfti hann að beygja
til vinstri út af veginum.
Cortina-bílliinn skemmdist
talsvert.