Morgunblaðið - 28.12.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. DESEMBBR 1968
1S
Pólverjar eru hræddir og dánægðir
Óánœgðir með Comulka, hrœddir
við hvað Rússar muni gera
Þessi grein eftir blaða-
manninn Nichoas Carroll,
birtist í brezka blaðinu
Sunday Times.
ÞAÐ vakti enga furðu í Pól-
landi að Zladislaw Gomulka
skyldi ver endurkjörinn leið-
togi pólska kommúnistaflokks
ins á fimmta flokksþinginu í
Varsjá. Hann hefur nú gegnt
því embætti í tólf ár. Stuðn.
ingur hans við Sovétríkin,
bæði í mnrásinni í Tékkósló-
vakíu og öllum málum fyrr
og síðar, gerði það öruggt, að
hann myndi aftur hljóta
stuðning frá Moskvu þegar
þess væri þörf.
Og stuðninginn hefur sann-
arlega ekki skort siðustu vik-
urnar. Skilaboðin frá prúss-
neska kommúnistaflokknum
til þess pólska voru skýr og
skilmerkileg og ekki minni
persóna en Leonid Brezhnev
endurtók þau hér í Varsjá í
vikunni. Þetta varð til þess,
að tveir helztu keppinautar
hans lögðu árar í bát, í bili
a.m.k.
Þaö, er alirwenmt átiltiið að
Gormul'ka geti verið öruggur
um að haimn fiái að stainda við
stj'árnvöiLiinin í að miimnsta
kosti eitit eða tvö áir í viðbót,
og á meðam (heldiur uitaimríki's-
stefna PóEandis áfraim að vera
nákvæm'lagia eins og Rússar
viijia hafa (hiama. Og filöklkur-
iinn — þ'ar sem vaild harns ligg-
ur — gatuir varpað öndmni
iléttana yfir þessuim fresti
Eftiir því að dæima sem
saigt er í Varsjá, líltur pólsika
þjóðim á kjör hans sem skárri
kostinm af tveiimur il'Lum.
Miairgir Pólverjiair 'gera sér nú
ijóst, að goflt isaimikamiulaig við
„Stóra bróður" er frumsfkil-
yrði þess að pótska ríkið haldi
áfraim að vera til í sinni nú-
veramdi mynd, í skiptri
Evrópu. Þiað sem Gumuika
óttast mest er að Rússair geri
saimning við Vestur-Þjóð-
verja án tilllits til Pólverja,
og margir landa hans óttaisit
það sama.
Sigur Gomiuillka toemiuir í lok
erfiðis árs sem einitoenndiist af
mik'lum stúdierataióeiirðum til
stuðraings frjálslegra Stjóm-
airfairi og öldu igyðiragaháburs
sem sturadum var varla hsegt
að hafa stjóm á.
Það gerði honum lítoa erfitt
fyrir alð nokkrir nániustu sam-
starfsmienn hams voru mjög
gagnrýndiir innan flokksins,
eins og t.d. Spyóhtalski, for-
seti, ag Zenon K/lLsziko, aðal
h u ginyradaf ræð irugur hains.
Barátitam igegn þremiur aðal
skotmörkum ffokksiims, endur-
skoðunarstefnu, þjóðemis-
stefnu og „heimsbartgara-
sbefnu“ (fegrunarheiiti á Zíom
isma og tvíakipbri tryggð Gyð
iiniga) Ihefuir ailils ekki unmizt
ennþá og þiragræiður báru oft
með sér aðvaramir um að erf-
iðir dagar væru framiundan.
ERFIÐLEIKAR FRAM-
UNDAN
Pólverjar virðast almerarut
sætta sig við að tímarnir
verði eiran erfiðari í náimni
framtíð. Aukin „öryggis-
gæzlia", toúgumiaraðgerðir gegn
frjiáLslyradi í Jlitstum og einltoa-
framtaiki. Mangir toaldlhæðnis-
legir brandarar hafa verið
sagðiir vegna þessa og einn er
svoma: „Hefurðu faæið til
bammiætonisims nýleiga?" „Nei,
af hverju sipyrðu?“ „Ja, það
er eins gobt fyrir þig að gera
það strax, þegar flototosþingi
lýkur geturðu allls ekiki opn-
að miunninn“.
Vestræmir dipilómiábar hafa
orðið varir við rrajög hertar
öryggisráðstafanir síðan lög-
regían bæfldi stúderataóeirðirn
ar niiður með mitoLum rudda-
Skap og hörtou í marz sl. Menn
eru varaðir við að haifa sam-
neyti við vestræma menn,
nema í opinberum erindum.
Spenman og öryggiSleysið end
urspeglar h'ik og ráðaleysi
póiskra komimúnista. FJokkis-
þingið hefur auðvibað igengið
mjög vel fyrir Biig, enda var
undirbúninigurinn mikiLl og
góður, svo að etoki sé meira
sagt.
En hátíðaistemminigin í
himni miku menniingarhöll
sem Stalín gaf borginni og
traustið sem skín út úr ræð-
um himna 40 sendinefnda,
bletokir engan, það er aðeiras
á yfirborðiinu.
PóLski kommúnistaflobtour-
inn igerir sér fulllla grein fyrir
sinnuieysinu sem fólto sýnir
'honum ,en það er laimgþreytt
orðið af efnahagslástandinu.
Bilið miiLli stj ómendainina og
þeirra sem stjórraað er, er
breiðara en nolcknu sinni og
eiinnig bilið miíLlii þeirra
tveggja milijóraa sem eru með
limir í kommúnistaflotokraum
og þeirra 82 milljóraa sem eft
ir eru, sem að auki eru flest-
Jr rómverSk-toaþóLsikrar trúar.
Það er eimnig mdikið djúp
sem aðskiLur hiiran harða
kjarma flbtoksinis — 1000 eða
svo — og óbreytta flöktos-
menn .Hinir síðarnefmdiu virð
ast hafa litla hugmynd um
'hvað er eiginíega að gerast
r~ . ., , * 'WMi'.
að hallda völdum, en sól hams
er að setj'ast og alíir vi'ta það.
Fyrir þá sem urðu vitni að
þeim hlýlegu móttötoum sem
hamn féklk þegar hann komst
til valda árið 1956, eru óvin-
sældir hans núna furðulegar.
Fólk (flototosmieðlimir með-
taldir) talar opinstoátt um
hin ægilegu reiðikösit hans,
hvernig hainn á það itál að
fleyigja bollum eða glösum í
þá sem aragra hanin, brjóta
síma og hversu mitoiil van-
þebking hains er á ýnnsum
híiðum l'ífs í PóllLaindi í dag.
Margir hatfa sagt mér frá því
að þegar 'hann þiritist á tjaldi
toviltomyndahúsanraa í frétta-
myndum og byrjar að ryðja
út úr sér slagorðum og áróðri,
reki fóLkið upp skelMhiLátur.
HVER VERÐUR NÆSTUR?
Að ölum líkindum munu
jafmvel Rússar verða að taka
tillit itáil álits fólksins áður en
langt um líður, og fara að
hugsa um hvem þeir eigi að
styðja sem eftiimann hanis.
Þar dill innrásin í Téklkósló-
vakíu var <garð 'Leit úit fyrir
að hætbulegaisti toeppinautur
Gomulka, Mocazar og Gierek.
uppi á toppraum. Vanþetoking
og óvissa um leiðtogana kem-
ur af stað söigusögraum meðai
þessa fólks sem hefur mi'kið
dálæti á söguisögnum hvort
eð er. (Hvað sem því líður
eru Pólverjiar yfirleiflt líttð
hrifnir af Tétokum, sem þeir
ka'lla Papitcbiki, og finnst það
alveg réttátt að þeir skuíi
hafa rúsisneslkan her innan
Landamæra sirana, eimis og Pól-
larad). Gomiuíltoa hefur tetoizit
Gomuttoa væri hiran dularfulli
Mieczyslaw Moczar ,sem var
toaf teinra í her pólstora skæru-
liða á stríðsárunum. Saigt er,
að hanis upprunatega raa'fn hafi
verið Nikolaii Demo og að
hann hafi fæðst í Útoraínu, en
fiu'bt með foreLdrum sínum til
Lodz þegar hann var drerag-
ur. Það hefur lít'ið verið sagt
opinberega uim forfíð hans
aranað en að hann 'hafi geng-
ið í flotokinn fyrir sflríð, þeg-
ar hanin var einnþá iðnvertoia-
maður í Lodz. í dag er það
honuim helzt til framdráttar
að fyrir fjórum árum varð
hann formaður hinna deyj-
andi samítatoa „Barláltflumenn
frdlsis og 'iýðræðis"
(ZBOVID), sem teáur nær 250
þúsund félaga og hefur deiild-
ir um alfct laind. Fétiagar í
ZBODVTD eru þjóðernissiinn-
ar og hafa tilhneigingu til að
sýna Gyðinga- og Rússahatur.
Þrátt fyrir þetta Leit svo út
á tímabili sem Moczar styddi
Gomulka. Haran afiaði sér
mitoils stuðnings í flamdinu, en
það <sem fólk hefur mesbar
áhyiggjiur af er forfíð hans í
lögregluinni.
iHann var yfirmaður örygg-
islögregluranar í Lodz í þrjú
ár eftir stríðið. 1955 varð
hiainn vara'innararíkismálaráð-
herra og ráðherra ndu árum
síðar, þar til haran var kjör-
iran í stjóm lögreglunnar í
j úM sl.
VINGAST VIÐ RÚSSA
Að undanförnu befiur það
verið augljóst að 'hann hefur
verið að reyna a@ vingast við
Rússa. Hinn aðal keppiraautur
Gomultoa er Edward Gierek,
sem minnir maran hálft i
■hvoru á ungan og stóran
Kosyigiin, og hefur sömu skoð-
anir á efnahagsimákim og sá
ágæti maður. Aðal 'Stuðninig-
ur hans er í hinum rítou iðn-
aðarhéruiðum Katowioe og Sil
esia, en þar er hainn flotoks-
ritari. Einn þriðji af öllum
iðnaði Pólliands er rekinn þar
og Giere'k er ókrýndur kon-
unlgur SiLesia, sem hann hefur
breytt í mjög vel stjórnað
„sýnimgarhérað". Sumir telja,
að hann muni bíða rólegur í
virki sínu í Sillesia, og sjá
hverju fram viradur inraan
floktosins. Ef haran gerir það
er framkoma bans dæmigerð
fyrir þessa tíma. „Þessa dag-
araa á maður að haifa hiægt um
sig“, sagði póískur viraur minn
Við mig.
En jafinvel igleggra dæmi er
ein gamansagan: „GomuLka,
Moczar og Gierek voru á bát
á Vistula, og hainn sölkk.
Hverjum var fyrst bjangað?
Og svarið er: 32 miiljánum
Pólverja".
Keflavíkurflugvöllur
FÁIR gera sér fullkomlega ljóst
hversu þýðingarmikill Keflavík-
urflugvöllur er frá þjóðlegu sjón
armiði. í vitund margra er hann
aðeins her- og flugstöð.
Ef við dröguim saman veiga-
mestu þættí þekrar starfsemi
sem framkvæmd er á Keflavík-
urflugvelli verður það eitthvað á
þessa leið.
Yfir 90% af öllu millilanda-
flugi fer þar um, og alls munu
ekki færri en 300 þúsund far-
jþegar fara um flugvöllinn á
Iþessu ári. Til þess að annast þá
starfsemi og þjónustu, sem þess-
ari umferð er samfara hefur ís-
lenzka ríkið orðið að annast rekst
ur ýmissa starfsgreina m. a. flug
umferðarstjórn, tollgæzlu- og út-
lendingaeftirlit, veðurþjónustu,
fríhafnarverzlun og póst- og síma
þjónustu o. fl. Þá sjá Loftleiðir
um alla farþega- og flugvélaaf-
greiðslu, og olíufélögin um elds-
nevtisáfyllingar flugvéla. Við
þessi störf vinna nú um 250 ís-
lenzkir starfsmenn, en hjá varn-
arliðinu og verktakafélögum um
950 manns, svo að alls starfa um
1200 íslendingar á Keflavíkur-
flugvelli.
íslenzk og amerísk verktaka-
félög önnuðust allar nýbyggingar
og viðhald hinna ýsmu mann-
virkjagerða á flugvellinum allt
frá 1952, en frá 1956 ‘hafa ís-
lenzku verktakafélögin ein séð
um þessar framkvæmdir fyrir
varnarliðið.
Svipuð þróun hefur átt sér
stað varðandi störf íslendinga á
vegum varnarliðsins. Það hefur
verið gagnkvæmur skilningur á
milli allra ríkisstjórna og varn-
arliðsins á hverjum tíma, að ís-
lendingar sjálfir önnuðust sem
allra flest störf, sem ekki voru
hernaðarlegs eðlis. Enda er nú
svo komið, að fslendingar vinna
að mestu leyti þau daglegu störf,
sem nauðsynlegt er að fram-
kvæma eins og t. d. verkfræði-
störf, ýmis konar skrifstofustörf,
iðnaðarstörf, verkamannastörf,
vélgæzlu- og eftirlitsstörf, verzl-
unarstörf o. fl.
Með hliðsjón af þeirri löngu
reynsLu, sem við höfum öðlazt
á rekstri flugvallarins svo og
þeirri staðreynd, að íslendingar
hafa leyst vel af hendi umrædd
störf tel ég rétt að endurskoða
varnarsamninginn og breyta þar
ýmsum hlutum til betri vegar
fyrir báða samningaaðila.
Varnarsamningurinn er nú 17
ára gamall og því ekki óeðlilegt,
að hann sé rækilega endurskoð-
aður með tilliti til fenginnar
reynslu. Það hefur nú oft þurft
að endurskoða og breyta samn-
ingum og lögum á 2—5 ára fresti,
sem eru þó margfalt einfaldari
og veigaminni en sjálfur varnar-
samningurinn. Margux spyr af
hverju hafi ekki fyrir löngu síð-
an verið gerðar nauðsynlegar
breytingar á samningnum? Því
er ekki auðsvarað, en ekki kæmi
oktour á óvart, sem höfum unnið
árum saman á Keflavífcurflug-
velli og m. a. við að framkvæma
hina ýmsu þætti varnarsamnings
ins, að þar hafi m. a. komið til
ókunnugleiki eða jafnvel áhuga-
leysi þeirra, sem þeim málum
hafa ráðið hverju sinni. Við ís-
lendingar erum oft aliltof seinir
til að breyta sjálfsögðum hlutum
og ósjaldan höfum við stórstoað-
að oktour á slíkum trassaskap.
Ég mun ekki í þessari grein
tilgreina þær breytingar, sem
þörf er á að gera á samningum,
en tel mér þó skylt að gera það
síðar, ef ekki verða gerðar nauð-
synlegar breytingar fljótlega í
þeim efnum.
Það er fullkomlega tímabært,
að þjóðin geri sér ljóst, að Kefla-
víkurflugvölLur gefur sennilega
meiri beinar og óbeinar gjald-
eyristekjur, en jafnvel höfuðborg
in sjálf.
Það er einnig staðreynd, að á
Keflavíkurfliugvelli vinna um
þrisvar sinnum fleiri íslenzkir
starfsmenn heldur en koma til
með að vinna við álverksmiðj-
na, hún er lofiavert framtato, en
maður gæti haldið af blaðaskrif-
um og stjórnmálaumræðum, að
þar væri ein meiriháttar lífæð
þjóðarinnar.
Keflavíkurflugvöllur er ekkert
feimnismál. Við skulum viður-
kenna gildj hans í sambandi við
gjaldeyristekjur, atvinnu, milli-
landaflug o. fl., en aldrei gleyma
þvi, að halda svo á málum gagn-
vart varnarliðinu, að okkur sé
sæmd að, en það verður bezt
tryggt með skýrum samningi,
sem framfylgt yrði afdráttarlaust
fyrir ibáða samningsaðila.
Enda þótt Keflavíkurflugvöll-
ur gegni nú þegar svo veigamiklu
hlutverki, má þó öllum vera
ljóst, að með skynsamlegri hag-
nýtingu hans, muni flugvöllurinn
geta skilað margfalt meiri verð-
mætum fyrir þjóðina en nú er.
Til þess að ná því marki tel ég
m. a. nauðsynlegt að gera hluta
af Keflavíkurflugvelli að fríhafn
arsvæði. Þar yrði síðar komið
upp ýmis konar stóriðnaði m. a.
fiskiðnaði og öðrum efnaiðnaði,
en að sjálfsögðu yrðf slíkri stór-
iðju ekki komið npp, nema til
kæmi fjársterkir aðilar erlendis
frá.
Ég tel engan stað á landinu
betur staðsettan til slíkra fram-
kvæmda, en Keflavíkurflugvöll.
Allt í kringum Reykjanessskag-
ann eru auðug fiskimið, jarðhita-
svæði, góðar hafnir bæði í Kefla
vík og Njarðvíkunum og svo
Framhald á bls. 23.