Morgunblaðið - 29.12.1968, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐI©, SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 1968
11
Rússneski björninn á Miöjaröarhafi
MARE NOSTRUM — hafið okk
ar, kallaði Mussolini Miðjarðar-
hafið. En Miðjarðarhafið er ekki
lengur ítalskt haf. Það er ekki
heldur franskt haf, eins og í
gamla daga, þegar Frakkland
hafði virki og vígi beggja vegna.
Sjötti floti Bandaríkjanna hefur
aðsetur sitt þar mieð um 50 skip,
200 flugvélar og 25 þúsund
manna lið. En Miðjarðarhafið er
ekki heldur bandarískt haf. Öllu
nær væri að segja, að það sé á
góðri leið með að verða sovézkt
haf.
Rússar hafa lengst af mænt
löngunaraugum til hlýrra
hafa og undanfarna mánuði hafa
Rússar aukið flotastyrk sinn á
Miðjarðarhafi stórlega og fleiri
og fleiri sovézkar flugvélar
flugvélar streyma til herstöðva
í Egyptalandi, Alsír og Líbanon
og mikill fjöldi sovézkra „tækni-
manna“ leggur leið sína til Kai-
ró og ýmissa annarra staða i þess
um löndum. Talið er að 54 flota-
deildir sovézkar séu á Miðjarð-
arhafi og nokkur beitiskipa
þeirra eru búin eldflaugum.
VALD SOVÉTS
Enn kemst herstyrkur Rússa,
hvað flugflota snertir, þó ekki í
hálfkvisti við sameiginlegan
flota Atlantshafsbandalagsins. Sá
sovézki mun vera á stærð við
ítalska flotann. En haldi Rússar
áfram á sömu braut, geta hlut-
föllin breytzt áður en varir.
Vera flotans á Miðjarðarhafi
hlýtur að flokkast undir út-
þenslupólitík og er orðið
hernaðarlegt vandamál fyrir
Vesturveldin og NATO, sem
telja, að þama sé reynt að grafa
undan flotayfirráðum þeirra.
Augljóst er því, að NATO og
Vesturveldin skilja, hverja þýð-
ingu þessi þróun getur haft.
Samkvæmt upplýsingum
Breta, sem hafa fylgzt
náið með sovézka flotanum eru í
honum að minnsta kosti tíu kjarn
ugur og við lok síðari heims-
styrjaldarinnar. Samtímis var
skýrt frá því, að sovézk beiti-
skip séu að sigla um Dardan-
ellasund út á Miðjarðarhafi.
Fáeinum dögum síðar berast
þær fregnir, að NATO ætli
að koma á fót sérstakri flota-
stjórn fyrir Miðjarðarhafið og
var það afráðið á NATO fund-
inum, sem var haldinn í Reykja-
vík í júní. Höfuðstöðvarnar
skyldu vera í Napólí undir stjórn
Edward Outlaw. Yrði þar með
komið á styrkara eftirliti úr flug
vélum með ferðum sovézkra flota
deilda á Miðjarðarhafi. Nokkru
síðar er sagt frá því að so-
vézka beitiskipið Grosny og
tundurspillirinn Gnavny og
tveir kafbátar séu komnir í kurt-
eifiisheimsókn til Casablanca og
muni einnig hafa viðkomu í öðr-
um höfnum í Marokkó.
Um svipað leyti kemur banda-
ríski aðstoðarutanríkisráðherr-
ann Katzenbach í skyndiheim-
sókn til Títós Júgóslavíuforseta,
ríkjunum geta einnig fengið að I banir tóku að snúast á sveif
fara um sundið, ef ekki fylgja með Kínverjum og gegn Sovét-
þeim fleiri en tvö beitiskip i
senn. Kafbátar frá nefndum
löndum geta og farið um sundið
að fengnu leyfi Tyrklandsstjórn
ar. Herskip frá öðrum löndum
geta aðeins siglt um sundið, ef
þau eru undir 10 þúsund tonn
að stærð og hafa ekki stærri fall
byssur en átta tommur.
Eftir síðustu heimsstyrjöld
hafa Sovétríkin sýnt mikinn á-
huga á Hellusundi og Tyrk-
landsstjórn hefur hvað eftir ann
að hafnað tilmælum frá Sovét-
ríkjunum um að byggja sovézk-
tyrkneska flotastöð við sundið.
FLOTASAGA.
Miðjarðarhafið er því skyndi-
lega orðið brýnt og aðkallandi
vandamál — hernaðarlega og póli
tískt séð — í varnarkerfi vest-
rænna ríkja. Hinar gífurlegu
vopnasölur, sem Sovétríkin hafa
samið um við Egypta og ákvörð-
un Bandaríkjastjórnar um að
mönnum — fóru þessar æátlan-
ir út um þúfur — en þær eru
engan veginn grafnar og gleymd
ar. Þetta er ástæðan fyrir því
að Júgóslavar, sem vita, að So-
vétmenn geta því aðeins stund-
að njósnir yfir Miðjarðarhafi,
meðan júgóslavneska loftbrúin
er notuð og Albanía skilur því-
lika þýðingu það hefði fyrir So-
vétríkin að hafa stöðvar á
ströndum landsins — líta á hina
sovézku útþenslustefnu af
mestu alvöru. Það gera Banda-
ríkin og NATO löndin einnig.
ÓSKIR STALÍNS
Á stórveldafundum þeim, sem
voru haldnir, þegar dró til úr-
slita í síðari heimsstyrjöldinni
reyndi Stalín að ná flotastöðv-
um við Dardanellasund og fleiri
stöðum. Það tókst ekki, aftur á
móti fékk hann um þriðjung ít-
alska flotans í stríðsskaðabætur.
„Truman kenningin" svo-
Stjörnumar á kortinu sýna herstöðvar Sovétmanna við Miðjarðarhaf.
Sovézka njósnaskipið Vladimir
Komarov á siglingu um Miðjarð-
arhaf.
orkukafbátar og fjögur splunku
ný flugvélaskip, sem flutt geta
36 þyrilvængjur.
Þó að Sovétríkin hafi á síð-
ustu mánuðum verið að færa sig
meira og meira upp á skaftið á
Miðjarðarhafi var það þó naum-
ast fyrr en í byrjun október, að
Vesturveldin fóru að bafa veru-
legar áhyggjur af framvindu mála,
f þeim mánuði gerðist meðal ann
ars þetta: Tilkynnt var, að flagg-
skipið í 22. bandarísku kafbáta-
deildinni „Robert Owens“ komi I
vináttuheimsókn til júgóslav
nesku hafnarborgarinnar Du
brovnik. Skömmu síðar er til-
kynnt í London, að Bretar muni
stórauka flota sinn á Miðjarðar-
hafi unz hann sé orðinn jafn öfl
til að tjá honum að Johnson for-
seta sé umhugað um að fullveldi
Júógslavíu sé tryggt og óskað
eftir staðfestingu réttra aðila á
að engin ógnun vofi yfir Júgó-
slavíu.
f fyrra mánuði hélt NATO um
fangsmiklar æfingar á Miðjarð-
arhafi, eins og skýrt hefur verið
frá og tóku þúsundir flug-
véla og skipa þátt í þeim
æfingum, sem þóttu tak-
ast ágæta vel. Sovézk skip gerð-
ust að sögn iðulega nærgöngul
við æfingar og könnunarskip
NATO, meðan á æfingunum stóð
en væntanlega hefur NATO flot
inn notað tækifærið og fylgzt eft
ir föngum með ferðum sovézku
skipanna um hafið.
Síðasti mótleikur Bandaríkja-
manna var svo að ákveða að
senda tvö bandaríska tundur-
spilla inn í Svartahaí og láta
þá vera þar á siglingu í fjóra
daga, þrátt fyrir eindregin mót-
mæli Sovétstjórnarinnar, sem
staðhæfði að þetta væri bein ögr
un, enda hafa Sovétmenn hyllzt
til að líta á Svartahaf sem so-
vézkt innhaf, þó að samkvæmt
alþjóðasiglingalögum sé öllum
heimilt að fara þar um. Varnar-
málaráðuneytið í Washington
skýrði frá því, að hér væri að-
eins um venjulega eftirlitsferð
að ræða, en Rússar sögðu hins
vegar, að Bandaríkjamenn hefðu
með þessu rofið Montreux samn
inginn um siglingar um Hellu-
sund, Marmarasund og Dardan-
ellasund. Montreux samningur-
inn var undirritaður af Tyrk-
landi, Sovétríkjunum, Frakk-
landi, Bretlandi, Japan, Grikk-
landi, Búlgaríu og Júgóslavíu
árið 1936 og kom í stað Laus-
anne samningsins frá 1923, en
þar er kveðið svo á um að víg-
búnaður hvers konar væri bann-
aður beggja vegna Hellusunds.
Samkvæmt Montreux samningn
um geta öll flutningaskip siglt
um sundið á friðartímum. Her-
skip frá Svartahafslöndunum,
Rúmeníu, Búlgaríu og Sovét-
selja ísraelum fimmtíu Phantom
orustuvélar, þrátt fyrir mikla
andstöðu víða, sýna þetta enn
ljósar. Hinar víðtæku varúðar-
ráðstafanir, sem Júgóslavía og
Albanía haf a gripið til bera og vott
um það, en Albanir hafa
leyft Kínverjum að reisa
eldflaugastæði í landi sínu, eins
og MBL hefur sagt frá. Allt mið
ast að því að verjast hugsanlegri
árás frá Sovétríkjunum.
Áhugi Rússa á Miðjarðarhafi
er ekki nýr af nálinni. Á tíma
bilinu frá 1770-1920 má segja að
rússneski flotinn hafi allan tím-
ann tekið þátt í baráttunni um
yfirráð á Miðjarðarhafi.
í styrjöldinni milli Rússa og
Tyrkja, sem var háð 1768-1774
voru rússneskar hersveitir sett-
ar á land í Grikklandi til að
leggja Grikkjum lið í baráttu
þeirra gegn Tyrkjum. Rússneski
flotinn, undir stjórn hinna nafn-
toguðu Orlow bræðra vann
frækilegan sigur við Cesme. Ár-
ið 1798 réðust Rússar á ný til
atlögu, þegar Uschakow aðmír-
áll náði undir sig eyjunni Korfu,
sem Frakkar höfðu ráðið. Níu ár
um síðar var hún þó fengin Na-
póleon aftur í hendur. í sjóor-
ustunni við Navarino gereyddu
Rússar, Frakkar og Bretar í sam
einingu tyrkneska og egypska
flotanum, og upp frá því tókst
Bretum að treysta svo vel að-
stöðu sína að þeim tókst í nær
heila öld að halda yfirgangi
Rússa á hafinu í skefjum.
LEIT AÐ HERSTÖÐVUM
Undir fasistastjórn Mussolinis
á Ítalíu og með samþykki hans
skaut nú rússneska flotanum aft
ur upp á Miðjarðarhafi. Á árun-
um 1924 til 1930 voru sovézkar
flotaheimsóknir daglegur við-
burður í ítölskum hafnarborgum
og er leið að lokum síðari heims
styrjaldarinnar eygðu Rússar
nýja möguleika á að koma sér
upp traustum flotastöðvum í Jú-
góslavíu og Albaníu.
Þegar sambúð Títós og Stalíns
fór að kólna og úr varð að lok-
um fullur fjandskapur, og Al-
nefnda batt enda á yfirráð Breta
á Miðjarðarhafi. Á nokkrum ár-
um eftir stríð, eða upp úr 1950
hófu Sovétríkin samninga við
Araba um vonpasölu til
þeirra til að tryggja sér að nýju
fótfestu á austan verðu Miðjarð-
arhafi. Þessar vopnasölur og
stóraukinn flotastyrkur á aust-
anverðu Miðjarðarhafi voru að
margra dómi beint upphaf sex
daga stríðsins s.l. sumar. Sam-
kvæmt opinberum heimildum í
Tyrklandi fóru ekki færri en
152 sovézk herskip um Dardan-
ellasund út á Miðjarðarhafs
árið 1967 — 62 þessara skipa
sneru ekki aftur til Sovétríkj-
anna.
Sovétrikin höfðu látið
Nasser fá nýtízku beitiskip og
þó nokkra tundurskeytabáta til
ráðstöfunar — og við það gerðu
ísraelar sér grein fyrir, að stríð
ið varð að vinnast í einu leiftri,
ef þeir áttu að gera sér nokkrar
vonir um að fara með sigur af
hólmi, þar sem flotavarnir voru
veikasti hleíkurinn. Síðan sex
daga stríðinu lauk hefur aðstaða
Rússa í flotastöðvum fyrir botni
Miðjarðarhafs batnað.
Sovézk herskip liggja enn við
arborgunum Port Said og Alex-
andriu. Þeim hefur einnig skotið
upp í hafnarbæjunum La Challe
og Mes E1 Kebir. Flotaheimsókn
ir Rússa til Alsír sýna að þeir
vilja einnig sækja fram á vest-
anverðu Miðjarðarhafi. Þetta hef
ur ekki farið fram hjá Vestur-
veldunum, þar á meðal Frökk-
um og þau hafa aukið árvekni
sína. Fréttir berast um að '
Rússar séu í þann veg-
inn að koma sér upp herstöðvum
í Alsír og ná þar pólitískum á-
hrifum og meðal annars af þessari
ástæðu hefur NATO gripið til
sérstakra varúðarráðstafana,
sem nú er verið að hrinda i
framkvæmd. Síðan landvarnar
ráðherra Rússa, Andrei Grecho,
marskálkur fór í fjórðu heim-
sókn sína til Alsír í júlí hafa
sovézk vopn og sovézkir tækni-
fræðingar streymt til landsins.
Samkvæmt áreiðanlegum heim-
ildum í grein í franska blaðinu
La Aurore eftir Roland Faure,
verða átján þúsund sovézk-
ir „leiðbeinendur“ „tæknifræð-
ingar“ komnir til Alsír ásamt
fjölskyldum sínum. Bærinn Ro-
schen-Nur, skammt frá höfuð
borginni Algeirsborg, er orðin
nokkurs konar rússnesk nýlenda
Rússar hafa lagt undir sig
mörg fjölbýlishús og þeir hafa
komið á fót eigin tækniskóla, eig
in sundlaug og íþróttaleikvangi.
Auk þess sem þeir þjálfa þama
alsírska foringja og hermálasér-
fræðinga, hafa þeir sett á stofn
tvo skóla, þar sem þeir veita ný-
liðum frá allri Afriku tilsögn í
skæruhernaði. Á undanförnum
þremur mánuðum hafa Rússar
sent til Alsír hundrað þotur, 400
létta skriðdreka, 350 brynvarða
flutningabíla og 20 tundur-
skeytabáta. Allt er þetta miklu
meira en Alsírsmenn þarfnast til
að verja land sitt.
ALSÍRSKA VIRKIð
Samkvæmt grein La Aurore og
öðrum upplýsingum frá Alsír
mun einnig vera mikill skari
Riissa í Bone og ekki sízt í hinni
fyrrverandi flotastöð Frakka
Mers E1 Kebir, sem Alsírsmenn
fengu afhenta í febrúar síðast
liðnum, sjö mánuðum fyrir samn
ingsbundinn tíma. Þarna eru Rúss
ar önnum kafnir við að byggja
neðanjarðarskýli fyrir kafbáta og
eldflaugastöðvar, og það hefur
vakið mikla athygli 1 Frakk-
landi. Svipaða sögu er að segja
frá La Challe, sem er að breyt-
ast í stóra sovézka herstöð.
Frakkar hafa miklar áhyggjur af
þessum framkvæmdum í fyrrver-
andi nýlendu sinni og eins og
ýmsar greinar í hinu opinbera
franska hermálatímariti Revue de
Defense Nationale eru viss á-
form á prjónunum um breytimg- «
ar í eldflauga og kjarnorkuvörn
um Frakka, sem hingað til hafa
grundvallazt á þeirri kenningu
að hugsanleg árás verði gerð úr
austri frá Mið-Evrópu. Þess
vegna er Suður-Evrópa í raun
og veru óvarin. De Gaulle, for-
seti, sem hefur haft þá hugsjón
festar í hafnarbænum Ladakia j„Evrópa frá Atlantshafi til
í Sýrlandi og í egypsku hafn- • Framhaid á his. 12
Sovézkir „leiðbeinendur" og „tæknimenn“ eru fjölmennir á göt-
um Kairo.
\