Morgunblaðið - 29.12.1968, Blaðsíða 18

!
18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 196«
ÍSLENZKT ATVINNULÍF
Eftir Guðlaug Tryggva Karlsson
Undanfarið hefur verið held-
nr dauft hljóðið í þeim, sem
fjalla nm íslenzkt atvinnulíf.
Aflabreztur og verðfall afurða
okkar á erlendum mörkuðum dró
niður í mönnum og þegar við
baetizt mikið harðæri síðastlið-
ins vetrar, hafís og jarðbönn, þá
þótti mörgum, sem hallæri væri í
landinu.
Slíkt hallæri í sjávarútvegi og
landbúnaði, grundvallaratvinnu-
greinum þjóðarinnar, þýddi að
sjálfsögðu mikinn samdrátt hjá
öðrum atvinnugreinum í þjón-
ustu, verzlun og iðnaði. Mjög
dró úr öllum fraimkvæmdum, ein
staklingar óttuðust samdráitt og
fjárhagserfiðleika, en ríkisvald"
ið óttaðist halla á greiðslujöfn-
uði og lífgaði þess vegna ekki
upp á atvinnulífið með útþenslu
eftir peninga- og fjármálaleiðum.
ATVINNULEYSI
Síðastliðinn vetur gerðist svo
það, sem ekki hefur átt sér stað
hér á landi í langan tíma, at-
vinnuleysi myndaðist. Það er ó-
þarfi að fara náið út í þá mein-
semd, sem atvinnuleysi er. Ekki
einungis er það efnahagsleg só-
un, að vinnufærir menn, sem
vilja sinna einhverju starfi, séu
verkefnalausir, heldur er það
einnig félagsleg meinsemd, sem
vekur úlfúð og óánægju.
Á landi sem íslandi á ekki að
þurfa að koma til atvinnuleys-
is. Þótt mikil uppbygging hafi
átt sér stað á undanfömum ár-
um, þá er síður en svo, að
vinnufúsir menn geti ekkert
þarft gert. Fyrix utan það, að
aðalatvinnugreinar okkar eru
þannig lagaðar, að engin tak-
mörkun er þar á fjölgun, þá
bíða mörg verkefni greinilega úr
lausnar. Sérstaklega þarf að
gera vegakerfinu góð skil á
næstu árum, svo og fullgena
nokkur mannvirki, sem þegar
hefur verið byrjað á. Einnig
bíða hér úrlausnar verkefni, sem
miða beint að því, að minnka
gjaldeyriseyðslu þess mikla inn-
flirtnings, sem hér á sér stað.
Margur okkar innflutningur er
þannig lagaður, að vel má flytja
hann inn á minna unnu fram-
leiðslustigi en nú er og full-
vinna hann síðan hér. Þetta
stefnir augljóslega bæði að því
að spara gjaldeyri, sem og full-
nýta íslenzkt vinnuafl og fnam-
leiðsluþættL
NÝTING
AT VINNU GREIN ANN A
Sú skoðim er nú mjög uppi,
að ekki fáist full nýting úr at-
vinnugreinum hvers lands, nema
ákveðið atvinnuleysi sé til stað-
ar. Atvinnuleysi á að tryggja
full afköst vinnuaflsins, sem og
hreifanleika þess. Þeasi skoðtm
hefur srum staðar orsakað bein-
an samdrátt í opinberum fram-
kvæmdum, sem og samdráttarað
gerðir í peninga- og fjármálaað
gerðum ríkisvaldsins. Að sjálf-
sögðu má um það deila, hvað átt
er við með atvinnuleysi, en mið-
að við íslenzkar aðstæður, getur
þessi skoðun verið varhugaverð.
Lega landsins og landið sjálft
er þannig, að hver vinnufús
hönd þarf oft á tíðum til að
koma til þess að ekki sé stefnt
í voða sjálfri tilveru þjóðarinn-
ar í landinu. Þegar á móti blæs,
þurfa allir að leggjast á eifit, tii
þess að mæta vandaunm og ó-
neitanlega er stundum um vanda
að ræða á íslandi, þótt víst sé,
að „eyjan vor er engum köld“,
ef rétt er að íarið.
EFNAHAGSVANDINN
Sá efnahagsvandi, sem nú
steðjar að þjóðinni, á fyrst og
fremst rætur sínar að rekja, til
rýmunar á verðmæti útflutnings
afurffa okkar. Hér á við bæði
minnkun á magni útflutnings,
sem og lækkun á verffi útflutn-
ingsafurðanna. Það er því rétt,
að Mta fyrst á þá atvinnugrein,
sem á stærsta þáttinn í útflutn-
ingnum, sjávarútveginn.
SJÁVARÚTVEGURINN
Það er víst öllum ljóst, að mið-
að við full afköst á verðmæta-
sköpun sjávarútvegsins varla
sinn líka. Umhverfis landið eru
ein auðugustu fiskimið, sem finn
ast. Frá fomu fari hefur okkur
verið þetta ljóst, enda þekkja
engir betur þessi mið, en við
sjálfir. íslenzkir fiskimenn afla
margfalt á við erlenda stéttar-
bræður sína, oft það mikið, að
vandræði hafa skapast við nýt-
ingu aflans. Þessi góðu fiskimiff
og hin afkastamikla íslenzkasjó
mannastétt, er án efa einn
stærsti þátturinn í efnaíhagslegri
velmegun íslendinga. Svo til allt
verðmæti útflutnings okkar bygg
ist á sjávarútvegi. Án hans væri
því lítill sem enginn innflutn-
ingur. Þar sem utanríkisverzlun
íslendinga er mjög mikil er
greinilegt mikilvægi sjávarút-
vegsins fyrir þjóðarframleiðsl-
una í heild. Það er því nauð-
synlegt að efla þessa atvinnu-
grein sem mest, ekki einungis til
þess að bægja frá gjaideyriserf-
iðleikum, heldur einnig til þess
að efla atvinnulífið í hei'ld.
ALÞJÓffLEGT HAGKERFI
Nú er mjög talað um alþjóð-
lega sérhæfingu framleiðslu-
hátta. Það er greinilegt, að í
Hallfríður Jónasdóttir
Fædd 8. október 1903.
Dáin 15. desember 1968.
MÉR FÓR sem fleirum við svip
uð tíðindi, að mér brá ónota-
lega, þegar mér barst fregnin um
að Fríða væri dáin. Slíkt er varla
tiltökumál, og það jafnvel ekki
þó að fráfall ástvina eða ann-
arra, sem nærri manni standa í
lífinu, sé ekki með öllu óvænt,
þá verður víst ekki breytt, að
alltaf vonar maður í lengstu
lög að kveðjustundin sé sem fjar
lægust.
Fríða hafði átt við mikla og
þjáningarfulla vanheilsu að
stríða um mörg undanfarin ár,
og vonir um fullan bata höfðu
síður en svo verið bjartar, enda
reyndust þær veiku vonir þvi
miður tálvonir. Heilsu hennar
hrakaði jafnt og þétt þrátt fyr
ir fullkomna umönnun færustu
lækna hér heima og erlendis.
Á síðastliðnu hausti hafði hún
farið utan ásamt eiginmanni sín-
um til dvalar í heilsuhæli, þar
sem þeim hjónum höfðu verið
gefnar allgóðar vonir um þolan
lega líðan hennar og e.t.v. nokkra
heilsubót, er fram í sækti. Hún
var á heimleið og var væntan-
leg heim fyrir jól, en ætlunin
var að dveljast um stuttan tíma
á heimili dóttur sinmar og tengda
sonar, sem eru búsett í Dan-
mörku, þegar kallið kom.
Og nú er Fríða horfin okkur,
við erum ÖU — mjög mörg —
einum ástvininum fátækari eftir,
við kveðjum hana hinztu kveðju
frá Fossvogskapellu á mánudag-
inn. Margir segja, að maður komi
í manns stað, en það vita allir
syrgjendur að það eru aðeins
huggunarorð, vissulega vel
meiwt og oft vel þegin, en röng
eigi að síður. Það kemur enginn
í stað Fríðu — það sem eftir
verður eru hugljúfar endurminn
ingar, sem okkur munu endast
lengi og aldrei verða frá okk-
ur tekmar, eins og alltaf verður,
þegar gott og góðvffljað fólk
hverfur sjónum.
Margar beztu bemskuminning
ar mínar eru á eimhvem hátt
tengdar Fríðu systur minni, en
systur mína taildi ég hana alltaf
þó að ég væri tökubarn móð-
ur hennar og stjúpa. Heima á
Brekkustíg var alltaf f jrrst leit
að tid Fríðu, ef eitthvað amaði
að, og til hennar var alltaf gott
að leita, enda var það oft gert
án þess að ti'lefni væru brýn.
Mér er það því enn vel mimnis-
stætt, þegar hún sagði mér að
hún ætlaði að fara að gifta sig.
Þá grét ég heilan dag yfir að
þá myndi hún flytja alfarin frá
okkur. En þeim támm var sem
betur fór úthellt að ástæðu-
lausu, því að úr rættist á þann
veg, að þau ungu hjónin stofn-
uðu heimili sitt svo að segja í
tvíbýli við foreldra mína. Fyrir
mömmu og pabba, sem bæði áttu
við erfitt heilsufar að stríða, var
það mikill létrtir, því að Fríða
reyndist þeim í alla staði fóm-
fús og umhyggjusöm dóttir eins
og jafnan fyrr.
Eftirlifandi eiginmaður Fríðu
er Brynjólfur Bjarnason, fyrr-
verandi menntamálará'ðherra,
sem reynzt hefir konu sinni ein
staklega nærgætinn og þolinmóð
ur í hinum þungbæru veikindum
hennar. Þau eignuðust eina dótt
ur, Elínu, sem gift er Godtfred
Vestergaard. Þau búa í Dan-
mörku eins og áður segir, og eiga
fjögur börn, þrjá drengi og eina
stúlku, sem ber nafn ömmu sinn
ar.
Það er margs að minnast, en
flest er það svo persónubundið,
að ekki er ástæða til þess að
rekja í minningararðum. Fríða
hafði fjölþætt afskipti af opin-
berum málum, einkum við hlið
eiginmanns síns, og lagði hún
ýmsum þáttum mannúðarmála
heilladrjúgt lið af heilum huga
og án hugsunar um endurgjald
eða þakklæti. Ég er þess full-
viss, að þeir sem þar þekkja bet
ur til en ég, muni minnsat henn-
ar nú að leiðarlokum á verðug-
an hátt annars staðar.
Með þessum orðum hef ég að-
eins viljað láta í Ijós einlægar
þakkir mínar til Fríðu systur
minnar fyrir ástúð og velvild,
sem hún hefir ævinlega sýnt mér
og mínum.
Eiginmanni hennar, dóttur og
öðrum aðstandendum votta ég
dýpstu samúð mína og bið þeim
líknar í sárri sorg og blessun-
ar í framtíðinni.
Elín J. Þórffardóttir.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson.
sjávarútvegi höfum við yfir-
burðaaðstöðu gagnvart öðrum
þjóðum og því mun staða okkar
í hinu alþjóðlega hagkerfi vera
bezt tryggð með því að við leggj
um áherzlu á uppbyggingu þess-
arar gtreinar. Sem og í annarri
frumframleiðslu esru mikil ára-
skipti af aflamagni og þarf því
umfram allt að tryggja, að það
komi sem minnst fram í fram-
leiffsluverðmæti. Auka þarf þvi
nýtingu afurðainna og efla þann
þátt útvegsins, sem árvissastur
er, togaraútgerðina. Það þarf að
búa sjómönnum okkar þá beztu
aðstöðu, sem völ er á, — búa
þeim þau tæki í hendur, sem
þeim sæmir. Því ekki aðeins
standa sjómennimitr undir stór-
um hluta efnahagslegrar velmeg
unar okkar, heldur megun við
líka minnast þess, að án sjó-
manma hefðum við aldrei orðið
þjóff.
LANDBÚNAÐURINN
Annar grundvallaratvinnuveg
ur þjóðarinnar er landbúmaður
inn. Ef segja má um sjómenn-
ina, að þeir hafi einu sinni gert
okkur að þjóð, þá má segja um
bænduma, að þeir _ hafi haldið
okkur sem slíkum. Án bænda og
landbúnaðar hefði íslenzka þjóð-
in aldrei getað haldið vel'li, sveit
imar mynduðu burðarás ís-
lenzks þjóðlífs. — Forfeður okk
ar voru bændur, sem stunduðu
sjó. Þetta samspil lands og sjáv-
ar, ef svo má að orði komast,
myndaði íslenzku þjóðina. <Jt-
vegsbóndi var gott dæmi um fs-
lending. Bæði í senn, höfðingi
lamdsins og víkingur hafsins. í
sveitunum myndaðiist íslenzk
menning, tungan meitlaðist og
þar voru þau skilyrði, sem veittu
ungu lífi frjómagn. Svona var
þetta og í rauninni er þetta
svona enn. Bændabýlin þekku
eru eran þá þeir staðir, sem bjóða
vina til. Þetta er nokkuð, sem
ekki má gleymast, þegar rætt er
um landbúnaðinn. Landbúnaður-
imn verður þannig ekki mældur
efnahagslegri mælistiku einni
saman. Að honum standa fleiri
þættir en svo, að einskorðuð
sjónarmið dugi. Hitt er svo ann-
að mál, að ekki má gjörsamlega
slíta landbúnaðinn frá þeim efna
hagslegu lögmálum, sem aðrir at-
vinnuvegir verða að lúta. Dugn-
aður og kapp bænda má held-
ur ekki verða til þess, að jarð-
vegurinn, frjómoldin sjálf, bíði
hnekki af. í þessu sem öðru,
gildir, að vandratað er meðal-
hófið.
ÚTFLUTNINGUR
LANDBÚNAÐARAFURÐA
Nokkur útflutningur landbún
aðarafurða á sér stað. Þar sem
innlendur framleiðslukostnaður
er mikilL hefur þurft að greiða
þetta niður. Mörgum firarast þó,
að þar seim gæði t.d. dilkakjöts
ins er í sérflokki miðað við sömu
afurðir erlendis, þá eigi ekki að
þurfa að greiða þetta niður held
ur béri að ieggja áherzlu á sér-
stök gæði afurðanraa og haga
sölumennsku og verðlagi sam-
kvæmt því. Niffurgreiffslur eins
og reyndar önnur óhagræn af-
skipti af efnahagslífinu, ýta und
ir hverskonar annarleg viffskipti,
aðeins til þess fallin að auka
erfiði og fyrirhöfn. Þannig kem
ur ýmsum það spánskt fyrir sjón
ir, að niðurgreiddur útflutningur
laradsmanraa, skuli vera keyptur
af íslendingum erlendis og síð-
an fluttur heim tdl neyzlu hér.
Varla bætir flutningurinn nota-
gildi vörunnar.
Ef svo fer, að ekkert saran-
gjarnt verð fáist fyrir löndbún-
aðarafurðirnar erlendis, þá kem
ur mjög til greima að hafa verð-
ið það lágt hér heima, að inn-
lenda eftirspurndn mæti framboð-
inu. Þar sem slíkt myndi lækka
framfærslukostnaðinn innanlands,
gæti það vafalaust haft áhrif til
aukningar ferðamannastraums
ti'l landsiras og þannig gætu land
búraaðarafurðirnar aukið gjald-
eyristekjur þjóðarinnar. Einnig
er sá möguleiki fyrir hendi, að
umframframleiðslta landbúnaðar-
ins verði send til þróuraariand-
anraa og má þá skoða það, sem
affstoff fslendinga við efnahags-
lega varaþróuð lönd.
INNFLUTNINGUR
LANDBÚNAffARAFURffA
Nokkuð hefur verið uim það
ræfrt, að flytja mætti inn land-
búraaðarafurðir. Þar sem fram-
leiðslukostraaður er mjög hár á
landbúraaðarafurðum hér á landi
finnst ýmsum að lækka megi
framfærsdukostnað með innflutn
ingi ódýrra erlendra landbúnað
arafurða. Miðað við verðlag á
landbúraaðarafurðum ýmissa
þjóða má þetta tiíl sanras vegar
færa, en telja verður að gjalda
verði mikinn varhug við að gera
landsmenn sjálfum sér ónóga með
landbúnaðarafurðir, bæði af ör-
ygglsástæffum og jafnvel beinlín
is af næringarástæffum.
Mikið öryggi er í því, að hafa
fjölbreytta matrvælaframleiðslu
til staðar í landirau. Flutningar til
landsins eru ýmsu háðir, og einn
ig getur verðlag á erfendum
mörkuðum breytzt þannig, að
minni verðmunur verði á ísílenzk
um og erlendum landbúnaðaraf-
urðum, en nú er. Eiranig má segja
að þótt nú sé nóg framboð l'and-
búnaðarafurða á heimsmarkaffn-
um, þá getur slíkt alltaf breytzt,
þar sem landbúraaðarframleiðsl-
an er miklum breytingum háð,
sem önnur frumframleiðsla. Á
móti þessu kemur að hér er nóg
af fiski, þannig að segja má, að
ekki sé beinlínis sultur fyrir dyr
um, þótt eitthvað miranki með
landbúnaðarframleiðsluna en að
sjálfsögðu minnkar þá sú fjöl-
breyttni, sem er á framboði fæðu
tegundarana.
Þó svo væri, að frá öryggis-
sjóraarmiði væri talið geiriegt að
flytja iran landbúnaðarafurðir,
þá er ekki víst að frá hreinu
næringarsjónarmiði sé það heppi
legt. Þetta er að vísu getgáta,
era ekki er ólíklegt, að næring-
argildi ýmissa íslenzkra fæðuteg
unda sé heppilegt fyrir lands-
menn, að minrasta kosti, sem
meginuppistaffa fæðunnar.
AÐRAR ATVINNUGREINAR
Þessar tvær atvinnugreimar,
sjávarútvegurinn og landbúraað-
urinn, eru grundvallaratvinnu-
greinar íslendinga. Án þeirra fá
aðrar atviraraugreinar ekki þrifizt
og einnig er verðmætasköpunin
í þessum atvinnugreinum mjög
mi'kil. Aðeins Mtill hluti lanids-
mararaa vinnur þó beinlínis við
þessar atviraraugreinar. Aðrar at-
vinnugreinar í þjónustu, verzl-
un og iðnaði, hafa mjög stóran
hluta vinrauafls þjóðarinnar inn-
an sirana vébanda. Vöxtur þess-
arra greina hefur verið mjög mik
ill tmdaratfarið og hlutfallslegt
mikilvægi þeirra innan atvinnu-
skiptiragar þjóðarinnar hefur
stóraukizt. Væntanlega heldur
sú þróun áfram, en greinilegt er,
að þetta fær einuragis skeð, ef
framleiðsluaukning grundvallar-
atviraraugreinanna eykst að sama
skapi. Hitt má svo einnig segja,
að sú fnamleiðsluaukning, er ein
ungis kleif, vegna affstoffar þess-
arra annarra atviranugreina
við grundvallaratvinnugrein-
arnar Etf íislenzkt atvinraulitf á
að dafna, þá verður þessi vöxtur
atviranugreinanna að gerast jöfn
um höndum og gagnkvæmur
skilnlngur þeirra, sem þar eiga
hlut að málf verður að ríkja.