Morgunblaðið - 23.02.1969, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. FEBRÚAR 1960.
Ceir Hallgrímsson, borgarstjóri:
Bæjarútgerðin á að hafa sjálfstæðan fjárhag
Kanna ber allar leiðir til að koma á öfl-
ugum fiskvinnslufyrirtœkjum í Rvík
Á FUNDI borgarstjórnar sl. fimmtudag flutti Geir Hall-
grímsson, borgarstjóri ræðu um hag Bæjarútgerðarinnar
og skipulagsbreytingar, sem fyrirhugaðar eru á rekstri
hennar. Fer hér á eftir meginefni ræðu borgarstjóra:
Virðulegi forseti.
Ég held, að við getum verið
sammála um það að við viljum
öll reyna að tryggja atvinnu-
öryggi borgarbúa eins og frek-
ast verður á kosið. Spurningin
er þá með hvaða hætti það
geti bezt orðið.
Persónulega er ég þeirrar
skoðunar, að hlutverk sveitar-
félags að þessu leyti hljóti fyrst
og fremst að vera almenns eðlis
að með aðstöðu, lóðum, mann-
virkjum, höfn, samgönguleið-
um og skattfyrirkomulagi, af-
gjöldum og þjónustustarfsemi
sé svo vel að atvinnurekstrin-
um búið, að þessi afskipti séu
út af fyrir sig nægileg. Ef þau
eru hins vegar ekki nægileg,
hygg ég, að sveitarfélögum beri
skylda til á hverjum tíma að
taka málið til meðferðar og
binda sig þá ekki við eina eða
neina fræðikenningu, heldur
gera það, sem heppilegast og
hagkvæmast er fyrir allan al-
menning í borginni.
Með það í huga hygg ég, að
Bæjarútgerð Reykjavíkur hafi
verið stofnsett á árunum eftir
stríðið ve|na þess, eins og sagt
var, að einstaklingar eða fyrir-
tæki þeirra lögðu ekki út í að
festa kaup á öllum þeim togur-
um, sem ríkisstjórnin hafði
ákveðið að kaupa. Ef við vilj-
um setja okkur í spor þes'sara
einstaklinga, skulum við íh-uga,
að á árunum fyrir stríð varð að
binda suma togara þeirra við
bryggju einstaka tíma ársins
vegna þess, að það var ekki
rekstrargrundvöllur fyrir togar
ana. Ríkisvaldið horfðist þá
ekki í auga við erfiðleikana. —
í>essi reynsla var mönnum í
fersku minni og hefur áreiðan-
lega að miklu leyti orðið þess
valdandi, að þeir festu ekki
kaup á þeim togurum, sem þá
voru til sölu.
>á hygg ég, að það hafi verið
rétt afstaða hjá bæjarstjórn
Reykjavíkur að tryggja, að
þess'ir togarar yrðu gerðir út
frá Reykjavík. En auðvitað
hafði þetta framtak bæjarstjórn
ar ekki aðra þýðingu en þá að
tryggja Reykvíkingum atvinnu.
Það er Ijóst mál, að tilvera
Bæjarútgerðar Reykjavíkur
sem atvinnuaukandi fyrirtækis
hefur ekki meiri þýðingu en þá
að skapa þeim borgurum at-
vinnu, sem við það fyrirtæki
starfa, og auk þess þá veltu,
sem fyrirtækið með viðskiptum
sínum skapar í borginni. Þessi
þýðing er út af fyrir sig ekki
meiri heldur en þýðing eða
mikilvægi sams konar fyrirtæk
is eða jafnmargra togara í
einkaeign. Sumir segja að vísu,
að bæjarútgerðin hafi landað
oftar og meiru magni héf en
einkaútgerð og selt minna er-
lendis. Frá þjóðhagslegu sjón-
armiði má deila um það, hvaða
viðmiðun er æskileg í þessu
sambandi, og upplýsingar vant-
ar raunar um það, að hve miklu
leyti Bæjarútgerðin hefur sinnt
þessu hlutverki sín-u meira held
ur en aðrir togaraeigendur, þeg
ar yfir lengra tímabil er litið.
En ég hef þennan fyrirvara á.
f>. e- a. s., það skiptir mestu
máli í mínum huga, að atvinnu
fyrirtæki stór og sterk sréu
rekin hér í Reykjavíkurborg en
ekki hver rekur þau. Og bæjar
rekstur fyrirtækis eins og tog-
araútgerðar hefur naumast
meiri þýðingu en sams konar
útgerð annarra togaraeigenda.
I»á er spurningin, sem ég
vildi aðeins, að við veltum fyr-
ir okkur. Er hugsanlegt, að í
staðinn fyrir það, að Bæjarút-
gerðin hafi örvað menn al-
mennt tii togaraútgerðar í
Reykjavík — og reyndar annars
staðar á landinu, hafi tilvist
Bæjarútgerðarinnar óbeint orð
ið til þess, að aðstaða togara-
útgerðarinnar af hendi stjórn-
valda hefur verið gerð verri,
vegna þess að stjórnarvöldin
hafa ósjálfrátt hugsað s«m svo
að stærsta togaraútgerðin í
landinu sé rekin á vegum riks
sveitarfélags, sem getur, ef í
harðbakka slær, alltaf skotið
inn fjármunum í reksturinn.
Þess vegna lokað augunum fyr-
ir vandamálum togaraútgerðar-
innar, þegar önnur vandamál
var við að glíma í atvinnulífi
landsmanna og fremur reynt að
leysa vandamál annars atvinnu
reksturs..
Við höfum dæmi þes's, að báta
gjaldeyrir var settur á, þannig,
að bátafiskur var greiddur
hærra verði heldur en togara-
fiskur. Við vitum, að við út-
færslu landhelginnar 1952 og
1958 var ekki sinnt mótbárum
togaraeigenda um, að mikilvæg
veiðisvæði væru frá þeim tek-
in, veiðisvæði, sem bátarnir
fengu einir að hagnýta. Ég
varpa því fram mönnum til um
hugsunar, hvort hér gætu ekki
hafa verið á ferðinni mið-ur
æskileg áhrif tilvistar Bæjar-
útgerðar Reykjavikur, þ. e. a.
s. að stjórnvöld landsins, sem á
hverjum tíma eiga við nægi-
lega erfiðleika að glíma, liti á
þau vandamál, sem enginn leys
ir nema þau, en láti aftur
vandamál togaraútgerðarinnar
fremur liggja í láginni í trausti
þess, að ríkasta sveitarfélag
landsins geti séð -um stærsta
fyrirtækið í þeirri grein.
Auðvitað er þetta eitt ekki
fullnægjandi skýring, og e- t.
v. að vissu marki of einföld til
að skýra Þá staðreynd, að tog-
araútgerð frá Reykja'úk og á
íslandi hefur farið hnignandi
frá því, að nýsköpunartogar-
arnir voru keyptir hingað til
landsins. En ég tel, að hér sé
um veigamikla skýringu
að ræða, sem ástæða sé
til fyrir okkur öll að vel-ta fyrir
okkur, og ef við komumst að
þeirri niðurstöðu, að hér geti,
þó að ekki væri nema að ein-
hverju leyti verið fundin skýr-
ing á hnignun togaraútgerðar
á Íslandi, þá hygg ég, að það
sé lóð á þá vogarskál, að það
beri að gera Bæjarútgerðina í
það minnsta að raunverulega
fjárhagsl-egri, sjálfstæðri heild,
burtséð alveg frá eignaaðild-
inni.
Sannleikurinn er sá, að á und
anförnum árum hefur Bæjarút-
gerðin ekki haft aðskilinn fjár-
hag frá borgarsjóði og öðrum
borgarstofnunum eins og vera
ber samk. 8. gr. samþykktar
Bæjarútgei ðarinnar. Bæjarút-
gerðin hefur án þess að borg
arstjórn hafi samþykkt sérstak-
lega, ávísað á borgarsjóð og
safnað skuldum við hafnar-
sjóð og Rafmangsveitu, svo að
dæmi séu nefnd um tvö bæjar-
fyrirtæki. Og þótt ekki væri
nema til þess að koma á réttum
starfsaðferðum, á að skera
þarna á milli borgarsjóðs og
sjóðs Bæjarútgerðar Reykjavík
ur. Bæjarútgerð Reykjavíkur
á að gera grein fyrir því ef hún
þarf á peningum að halda og
hún á að gera áætlun um starf
semi sína og leggja fyrir borg-
arstjórn. Ef fjár er vant, verð-
ur borgarstjórn að gera það

Geir Hallgrímsson
upp við sig, hvort hún vili veit.a
þessa peninga til Bæjarútgerð-
arinnar og halda uppi s'tarfsemi
hennar, í vissum tilvikum efla
starfsemina, eða hvort hún vill
það ekki. Þetta hygg ég, að
sé hreinskilnislega sagt, ein-
ungis skynsamleg vinnubrögð,
sem eru ein sæmandi ábyrgum
aðila, eins og borgarstjórn
Reykjavíkur á að vera. Og ég
nefni sem dæmi, að Síldarverk
smiðjur ríkisins munu hafa í
lögum sínum, að þær beri ekki
ábyrgð á skuldbindingum sín-
um með öðru heldur en eign-
um sínum. Ríkissjóður er sam-
kvæmt lögum Síldarverk-
smiðja ríkisins, ekki ábyrg-
ur fyrir skuldbindingum Síld-
arverksmiðjanna umfram það,
sem eignir þeirra standa fyr-
ir. Ég bendi sömuleiðis á það,
að það þóttu bætt vinnubrögð,
er ríkisábyrgðasjóður breytti
reglum sínum á þann veg að
veita engum sjálfsskulda-
ábyrgð, þ.e.a.s. að þótt ríkis-
ábyrgð væri veitt, þurfti til
þess að hún yrði virk fyrst að
ganga að fyrirtækinu sjálfu.
Hvort tveggja þessi dæmi nefni
ég hér sem vitnisburð um, að
það væri í öllu falli eingöngu í
samræmi við skynsemi og
ábyrgðartilfinningu, sem nauð-
synleg er í öllum rekstri, að
Nýjar fallegar gerðir og fallegir litir
- FJÖLBREYTT ÚRVAL -
Seldir fyrir kr. 478,oo — 49/,oo — 536,oo — 620,oo
633,oo — 646,oo
Mjög hentugir sem fermingarskór
Skóval, Austurstræti 18
Eymundssonarkjallara
gera Bæjarútgerðina að srj álif-
stæðu fyrirtæki með takmark-
aðri ábyrgð í hlutafélags-
formi, og ef borgarsjóður er
einn eigandi, er nauðeynlegt að
fá lagabreytingu þar að lút-
andi.
Ég skal ekki fjölyrða um að
stöðumun Bæjarútgerðar og
einkaútgerðar. Ég held, að það
sé alveg rétt, að einkaútgerð-
in safnaði miklum sjóðum í
stríðinu, og átti þá fjárfúlgur,
sem voru óvenju háar á þeirra
tíma mælikvarða. Og þess
vegna stóðu þeir aðilar, sem
höfðu stundað útgerð á stríðs-
árunum og hafa síðan haldið
áfram, mjög vel að vígi. Ég
held líka, að það sé rétt, að
togaraútgerðir einstaklinga
hafi fengið meira lánsfé — eða
ég get ekki trúað öðru en að
togaraútgerðir einstaklinganna
og félagssamtaka þeirra hafi
fengið meira lánsfé úr bönkun-
um heldur en Bæjarútgerðin.
Ég hef engar tölulegar upplýs-
ingar, þar að lútandi, en ég
álykta það vegna þess, að ég
veit að ví'su hvað Bæjarútgerð-
in hefur í fyrirgreiðslur og lán-
um frá bankastofnunum og það
er hér um bil ekbert í rekstrar
lánum umfram það, sem reglan
segir til um, þ.e.a.s. 7 % af afla
verðmæti, ef ég man rétt. Um-
fram það hefur Bæjarútgerðin
ekkert rekstrarlán, og ástæð-
an til þess að Bæjarútgerðin
hefur skrimt á slæmum árum
með þessum hætti er sú, að úr
borgarsjóði hefur Bæjarútgerð-
in fengið, ef við miðum við síð
ustu áramót, um 160 millj. kr.
frá upphafi. Af þessum 160
millj. kr. hefur borgarsjóður og
borgarstjórn eingöngu sam-
þykkt 62 millj. kr. Þar kemur
fram mismunur, sem er vitnis-
burður um það, að bæjar- og
borgarsjórn hafa ekki fylgzt
nógu vel með rekstri Bæjarút-
gerðarinnar. Það má kenna
meiri hl. um það, það má
kenna einnig minni hl. um það,
vegna þess, að allir eru stjórn
armenn ábyrgir, hvaða skoðan-
ir sem þeir hafa. En þetta er
vitnisburður um það, að al-
mannavald, að pólitískt kjörin
stjórn eins og borgarstjórn, sem
hefur margs konar verkefni á
sínum herðum, er miður fær
að stjórna atvinnufyrirtæki,
togaraútgerð, eins og Bæjarút-
gerðinni, en einstaklingar.
Og ég legg áherzlu á það, að
það er borgarstjórnin, það eru
borgarftr. og það eru þeir, sem
boagarftr. með pólitísk sjónar-
mið í huga kjósa í útgerðar-
ráð, sem eru mistækir. Hins-
vegar hygg ég, að forstjórarn-
ir hafi aftur á hverjum tíma
staðið sig mjög vel og að for-
stjórarnir hefðu sýnt betri ár-
angur ef yfirstjórnin væri
ekki pólitísk. Það er ekki
hægt að ætlast til þess, að
pólitískt kjörið stjórnvald
eins og borgarstjórn, sé þeisis um
komin að hafa yfirsýn yfir þau
daglegu, margvíslegu vanda-
mál, sem eiga sér stað í fyrir-
tæki eins oig togaraútgerð. Aft-
ur á móti eru forstjórar slíks
fyrirtækis ósjálfrát't með
bundnar hendur, vitandi af þess
ari samkomu, e.t.v. út af ein-
hverju smámáli takandi upp
gagnrýni, án þess að vita í heild
um vandamál fyrirtækisins.
Nú hef ég farið e.t.v. lengra
en góðu hófi gegnir út í einstök
atriði og mína persónulegu
sboðun og afstöðu til atvinnu-
reksturs í höndum bæjarfélaga,
sveitarfélaga eða ríkis. En ég
legg áherzlu á það, að Bæjar-
útgerðin sem fyrirtæki eigi að
halda áfram, en það eigi að
gerast á skynsamlegan og ábyrg
an hátt, og þótt Reykjavíkur-
borg eigi öll hlutabréfin og
Framhald á bls. 19