Morgunblaðið - 06.03.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. MARZ 1%9.
15
Finnar hurfu frá vísitðlukerfinu eftir
gengisbreytinguna 1967
f GREIN þcirri, sem hér fer á
eftir er fjallað um ráðstafanir
sem Finnar g-erðu í kjölfar geng
isbreytingarinnar þar 19G7.
Greinin er eftir Rolf Kullberg
bankastjóra Nordiska Forenings
banken í Helsingfors.
FINNAR riðu á vaðið á hinu
umdeilda sviði vísitölubinding-
ar. Farið var að beita vísitöl-
unni í allríkum mæli á fyrri
helming 6. áratugs, og kerfið
breiddist stöðugt út er frá leið.
Laun og aðrar tekjur, eftir-
laun, tryggingar, skuldabréf,
innstæður og skuldir sem og
ýmis konar viðskiptasamning-
ar voru bundin vísitölunni og
óbeint tengd innbyrðis eftir
mjög flóknum reglum.
Aðrar þjóðir, ekki sízt skand
inavísku þjóðirnar, hafa fylgzt
með tilraunum finnsku bank-
anna með vísitölunni af miklum
áhuga, án þess að þær hafi þó
sjálfar lagt út í svipað ævin-
týri. Það er því ofur eðlilegt,
að menn velti því nú fyrir sér
af nokkurri undrun, hvers vegna
Finnar hafa nú allt í einu horf-
ið frá vísitölubindingu bæði á
peningamarkaði og á öðrum
sviðum.
FRÁ GENGISFELLINGU TIL
JAFNVÆGIS
Þegar Finnar felldu gengið
um 23,8% þann 11. okt. fyrir
rúmu ári, var um að ræða neyð
arúrræði til að ráða bót á sjúku
og óstöðugu efnahagslífi, sem
hafði reynzt ómóttækilegt fyrir
allar venjulegar efnahagslegar
og stjórnmálalegar aðgerðir.
Það er ómótmælanleg stað-
reynd, að hver gengisfelling fel
ur í sér fræið að þeirri næstu.
Sé ekki gripið til gagngerra
gagnráðstafana, hefur það í för
með sér áframhaldandi verð-
bólgu, sem leiðir auðveldlega
til þess, að sama jafnvægisleysi
hefur aftur skapazt eftir nokk-
ur ár. Hættan á þessu var eink-
ar mikil í Finnlandi vegna þess
hvað sjálfvirk visitölubinding
var orðin flókin og yfirgrips-
mikil. Frá upphafi var því Ijóst
að gengisfellingunni varð að
fylgja eftir með viðhlítandi
ráðstöfunum til þess að koma
í veg fyrir, að áhrif hennar
rynnu út í sandinm. Strax
haustið 1967 hófu helztu á-
hri'faaði'lar þjóðfélagsijns samn-
ingaumleitanir, til þess að kom
asf að saimikomiulagi uim jafn-
vægi í efnaihagslífinu.
í lok ma.rzmánaðar árið 1968
var m.álið komið á það stig, að
merun gátu farið að hrinda hug
myndiunum í framikvæmd. Að
umfangsmikluim umræðuim lokn
um tóíksf að (koma saiman á-
ætlun um verðlaig og tekjur,
sem bæði h ag.sm una/hóparnir
og rikisrvafldið gátu sætt sig
við. Þýðingarmikið atriði í
þessum einstæða sanmingi -—
sem hllaut lagagi'ldi með sér-
stökum efnahagslögum á þingi
— var, að lögð skyldi niður
vísitölubinding á allt nema eft-
irlaun og slkuldabréf, sem voru
að renna út. Stéttaifélögin af-
söl.uðu sér fyrir sitt leyti á-
kvæðiniu um vísitölubindingu,
sem fyrir var í gilldandi kjara-
samningum og helfði valdið um
það bil 5—6% hælklkun á laum-
um í desemiber 1968. Jafnframt
var álkveðin sú meginregla, að
alllir launþegar, án tillits til
launatfllioklka, skyldu frá ársbyrj
un 1969 hljóta launalhækku'n,
sem næmi aðeins 16 penni á
tímainn eða að meðaltali um
það bil 3’/2%. Bændur afsöl-
uðu sér fy.rir sitt leyfi vísitölu
binidingar aif tefcjum sinum og
létu sér nœgja verðlhækkum,
sem nam 2% í júní 1968 og jafn
mikið í janúar 1969. Ríkið
hætti sölu visitöLutryigigðra
skuldabréfa og lofaði að
hækka emga skatta, og loks
var endalhnúturinn rekimn með
verðlags- og húsaleiguibiind-
ingu; sem gilda ókyldi til árs-
loka 1969.
BANKARNIR VÖRPUÐU
LÍKA FVRIR RÓÐA VÍSI-
TÖLUKERFI SÍNU
Algert skilyrði fyrir fram-
kvæmd þessarar heildaráætlum
ar var afnám vísitölulbindingar
á peningamarkaði einnig. —
Þetta var meginorsök þess, að
bankarnir tóku l'íka þátt í að
stöðva hrinigekju vísitölunnar.
Satt að segja, mætti þessi á-
kvörðun engan veginm mót-
spyrnu af hállfu stjórnairmaimna
banfcamina, því að ás'tandið var
að verða illiþolanilegt.
Þegar gengisfellingin átti sér
stað. voru 27% af heildarinni-
stæðum bankanna á reikning-
um, sem voru vísitölubundnir.
f viðskiptabönkum var hlutfall
ið komið up>p i 31.6%.
Þegar gengisfellingin kom til
framkvæmda, var öllum ljóst,
að umtalsverð verðVgshækkun
stæði fyrir dyrum. Áfleiðingin
var sú, að menn þyrptust að
reikningum með vísitölutrygg-
ingu, en í flestum tilfellum var
um að ræða flutning innstæðu
frá annars konar bankareikn-
ingum. Almennt var tallið, að
verðlagshækkunin yrði að
minnsta kosti 10% á árinu, og
fyrir sparifjáreigendur mundi
það hafa í för með sér árahagn
að, sem næmi um það bil 13%
og örugga vörn gegn verðbólg
unni. Enda þótt hagnaður þessi
væri að miklu leyti blekking,
var hann þó meiri en nokkur
önnur sparifjárinnstæða gat
tryggt þeim. í lok marz 1908,
þegar bankarnir hættu að taka
við fé á víslutölubundna
reikninga, hafði hlutur þeirra
af beildarinnstæðu af eðlileg
um ástæðum hækkað upp í
37,8% í öllum peningastofnun-
um og upp í 42.7% í viðskipta-
bönkunum.
Hið aukna hlutfall vísitölu-
bundna innstæ'ðna ásamt hin-
um auknu greiðslum vísitölu-
uppbóta, hafði í för með sér
erfiS vandamál fyrir skulda-
nautana, sem varð að íþyngja
með samsvarandi vísitöluálagi
samkvæmt gildandi fyrirkomu
lagi. Frá upphafi ársins 1968
neyddust við.skiptabankarnir
til að hækka hið almeana vísi
töluálag úr 1% upp í 2% (sem
bættis ofan á grunnvextina,
sem voru að meðatali 714 %)
og ljóst var, að enn yrði að
hækka þetta álag upp í 3—4%
sfðar á árinu, ef þróunin héld
ist hin sama. í sparisjóðum og
innlánsdeildum var vísitölu-
álagið hækkað almennt strax í
ársbyrjun, og þeir sem þurftu
að greiða 50% vísitöluálagið,
fengu líka sjálfkrafa að kenna
á auknu álagi, þar-sem verð-
lag hækkaði stöðugt.
Þessi mikla aukning skulda-
kostnaðar var að verða alvar-
legur verðbólguvaldur ekki síð
ur en anna'ð, sem fyrir hendi
var. Svo alvarlegt var ástandið
orðið, að augljóst var, að bank
arnir yrðu að grípa til ein-
hverra aðgerða til að hindra
þessa þróun. Stjórnarmenn
bankanna voru því fúsir til
samstarfs, þegar hafizt var
handa um að afnema vísitölu-
kerfið.
Engir nýir reikningar með
vísitölutryggingu hafa því
verið leyfðir eftir 20. rharz
1908. Þær innstæ’ður, sem fyrir
voru, hverfa smám saman. Síð
asta vísitölutryggðu innstæð-
urnar losna 1. febrúar 1969, og
það felur í sér, að nokkrum
innstæðureikningum er sagt
upp áður en 12 mánuðir eru
liðnir. Vísitölubinding var líka
felld úr gildi á lánsfé þann 1.
apríl sl. Bankarnir eiga þó rétt
á því að leggja 1% vaxtaálag
aukalega á lánsfé, til þess að
geta staðið í skilum með áhvíl
andi vísitölugreiðslur til spari-
fjáreigenda. Talið er, að þetta
taki allt að þrjú ár.
Innlánsvextir eru háðir sam-
komulagi allra peningastofn-
ana, og enn eru menn ekki á
sama máli um, hvort lækkun
vaxta sé nauðsynleg eða hve
mikil hún þyrfti að vera. Það
má vissulega einnig mæta aukn
um kostnaði með aukinni hag-
ræðingu.
Hingað til er reynslan al-
mennt góð af þessari aætlun
til jafnvægis efnahagslífsins og
afnámi vísitölukerfisins. Fram
færsluvisitalan hefur stigið um
8,6% á því ári sem leið eftir
gengisfellinguna, og getur það
vart talizt mikið, ef teki'ð er
tillit til þess, að verð erlends
gjaldeyris hækkaði um 31,25%.
Sé þess einnig gætt, að verð-
lag erlendis hefur einnig hækk
að, hefur enn ekki tapazt nema
fjórðungur af ágóða gengisfell
ingarinnar. Síðan efnahagsáætl
unin kom til framkvæmda í
marz, hefur verðlagsaukning
ekki verið meiri en tæp 2%,
og allt efnahagslífið hvílir því
nú á miklu traustari grunni en
áður. Horfurnar á auknum hag
vexti eru góðar, þar sem verzl
unar- og vi'ðskiptajöfnuðurinn
virðist einnig ætla að vera hag
stæður — í fyrsta skipti síðan
1960 — og gjaldeyrissjöðurinn
hefur tvöfaldazt síðan um ára
mótin 1967—68. Það er því of
mikil bjartsýni að áætla, að
aukning efnahagsins verði allt
að 5—6% á árinu 1969, en með-
altalið á síðustu þrem árum
hefur aldrei orði'ð meira en um
það bil 2%.
KOSTIR OG LESTIR
VÍSITÖLUBINDINGAR
Enda þótt nú sé verið að af-
nema vísitölubindingu á al-
mennum peningamarkaði, væri
óréttlátt að fordæma þetta
kerfi algerlaga. Bankastofnun-
um hefur verið mikils virði að
geta boðið viðskiptamönnum
sínum tryggingu gegn því tapi,
sem ver'ðbólgan hefur valdið.
Framfærslukostnaður í Finn-
landi hefur aukizt á árunum
1957—67 um 4,7% á ári að með
altali, og án vísitölutryggingar
hefði umsetning bankanna
varla verið eins örugg og jöfn
og verið hefur að jafnaði.
Almennt má segja, að kerfið
hafi staðið sig tiltölulega vel
meðan verðbólgan jókst ekki
nema um 4—5% á ári og vísi-
töluuppbót sparifjáreigenda var
ekki hærri en um það bil 20%.
1% aukaálag á lánsfé var ekki
mjög tilfinnanlegt ofan á 7—8%
rentur. Neikvæðra áhrifa varð
fyrst vart, er verðbólgan var
í þann veginn að aukast um
helming. Þá fyrst varð hinn
aukni lánskostnaður virkt afl
í hinni ógnarlegu vísitöluverk-
an.
Sem almennri gagnrýni má
einnig halda því fram, að vísi-
tölubinding sparifjár og láns-
fjár, feli í sér viðurkenningu
á verðbólguþróun í stað þess
að menn einbeiti sér að því að
uppræta hana. Sé litið á málið
raunhæfum augum, má segja,
að verðbólgan sé að meira eða
minna leyti óhjákvæmilegt fyr
irbrigði í flestum löndum, og
þá má líta á vísitölutryggingu
sem réttlætanlega frá félagslegu
og siðferðilegu sjónarmiði.
En hvernig sem á málið er
litið, var afnám vísitölubind-
ingarinnar rökrétt og réttmæt
aðgerð eins og málum var kom
ið eftir gengisfellinguna. Það
er ekki þar með sagt, að við
höfum að eilífu sagt skilið við
þetta kerfi. Vísitalan í Finn-
landi hefur öðlast svo fastan
sess í huga finnsku þjóðarinn-
ar, á undanförnum árum, að
ekki er útilokað, að hún skjóti
upp kollinum á ný í einhverri
mynd einn góðan veðurdag.
Þinghúsið í Helsingfors.
- ÉG HEILSA..
Framhald af bls. 1
þremur samhljóða orðsending
um var lögð á það áherzla, að
Sovétríkin geti ekki hlaupizt
frá ábyrgð sinni í Berlín.
Munurinin á framibjóðendun-
■uim tveimur í vestur-þýztou for-
setaikosm ingu nium var afar lítill
og það jök á sipenniuina, að í
fyrstu tveimur atkvæðagreiðsl-
unium fékk hvoruguir frambjóð-
anna þau 519 atkvæði, sem þá
þurfti ilögiuim samtovæmt til þess
að hljóta kosiningu. í fyrstu at-
kvæðagireiðsluinni hlaut Heine-
manm 514 atkvæði og Sehröder
501 atkvæði, em þrír kjörmenn
greiddu elkki atbvæði og þrjú
voru dæmid ógild. f annarri um-
ferð vanm Sdhröder á. Hann
hlaut 507 atkvæði en Heine-
mann 511. Fimm kjörmenn
greiddu þar eikki atkvæði. — í
þriðju umiferð þunfti aðeins
venjulegam meiri hliuta og sigr-
aði Heinemainn þar, sem að
framan greinir.
Er kjörfundurinn var settur,
sagði forseti þingsins, Kai
Uwe von Hassól, að það væri
ekfci af metnaðarástæðuim, að á-
kveðið hefði verið að lláta for-
setalkiosniingarnar fara fram í V-
Berlín.
Vestur-Þýzkaland ódkaði ekki
eftir því að ögra neinum og
hann vísaði eindregið á bug full
yrðimgum austur-þýztora stjórn-
valda um að kosningarnar færu
fram á erlendu lanidsrvæði. —
Berlín væri ekki útl.ent land-
svæði í aiuiguim neins Þjóðverja,
sagði hann.
Heinemann var fagnað með
geysilegu lófaklappi, er hann
lýsti því yfir, að hann hefði tek-
ið við kosningu sem þriðji for-
seti Vestur-Þýzkalands, en von
Hassel flutti honum árnaðarósk
ir þingmanna. Heinemann þakk-
aði það traust, sem sér hafði ver-
ið sýnt og kvaðst vona, að þeir,
sem ekki hefðu greitt sér at-
kvæði, myndu starfa saman með
honum. — Ég heilsa öllum þegn
um Þýkalands, sagði Heinemann
einbeittur en án tilfinningasemi.
Gerhsu'd^Schröder varð fyrstur
til þess að oska Heinemann til
hamingju, og sagði síðar á fundi
með blaðamönnum, að hann von
aði, að úrslit kosninganna yrðu
allri þýzku þjóðinni til góðs.
Kiesinger kanslari sagði eftir
kosningarnar, að hann sæi enga
erfiðleika bundna við það, að í
Vestur-Þýkalandi væri forseti
sem væri jafnaðarmaður en
kanslarinn úr röðum kristilegra
demókrata. Báðir létu þeir Kies
inger og Willý Brandt utanríkis
ráðherra í Ijós ánægju yfir því,
að svo virtist, sem komizt hefði
verið hjá alvarlegri Berlínar-
deilu.