Morgunblaðið - 03.04.1969, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1909
9
MISJÖFN eru mannanna kjör segir gamalt orðtak. En það eru
ekki aðeins kjör mannanna sem vagga til og frá eftir aðstæðum
heldur einnig margt annað í náttúru lifenda og dauðra. Ýmsir
hlutir og tæki varða kjör og gang mannlífsins og það sem
mannshöndin og hugurinn fer um í daglegri notkun verður áríð-
andi og mikilvægt í hversdagsbaráttunni.
I eftirfarandi frásögn verður fléttað saman nokkrum þráðum
úr sögu manna, sem hafa einhvera hluta vegna beðið skipbrot
í lífinu og farið holloka í hringrásinni á hversdagstorginu. Inn
í frásögnina fléttast einnig gamall togari, sem ásamt fleiri skip-
um liggur lemstraður og með brotna vél í Reykjavíkurhöfn.
Hvert þessara skipa á sér sína sögu, en það sem veldur þvi að
ritað er um eitt skip fremur öðrum eru útigangsmennirnir í
Reykjavík, sem sofa í þessu skipi. Flest skip sem hefur verið
lagt, eru kyrfilega læst, en þetta skip er haft opið til þess að
útigangsmennirnir geti frekar hallað sér innan veggja, en utan.
Þráðprinn byrjar og endar í um tuttugu ára gömlum togara, sem
kom glæsilegt skip með glæstar vonir til landsins fyrir 10 árum,
en er nú samastaður þeirra manna, sem eiga hvergi höfði sínu
að halla, en hvílast þegar svefn sækir á ýmist í kolaskriflum,
undir bátum í nausti eða um borð í skipum sem ekki þykja
lengur fær til þess að ösla um úthafið ! leik og baráttu sjó-
mennskunnar. Eitt þessara skipa er togarinn Síríus, sem nú
liggur bundinn í vesturhöfninni á Grandanum. Bundinn fylgir
hann flóði og fjöru og togar með trega i landfestarnar. „Hótel
Sírus" er togarinn kallaður hjá þeim sem þar gista nótt og nótt,
en það eru þeir menn sem eiga hvergi heima og þeirra sæng
er nep)a næturinn<tr og höfðalagið er ýmist bátsfjöl á víðavangi,
hálmbingur eða bara það sem verkast vill.
Skip sem átti stutta æfi athafna og menn sem hafa verið
óheppnir í lífinu hvíla á stundum saman við Grandann. Báðir
aðilar njóta góðs af, þv! mennirnir fá skjól fyrir veðrum og vindi
og skipið eignast spor mann og handtök. þó ekki séu þau með
þeim hætti sem helzt bæri. Hvað er skip án manna og hvað
er sjómennska án skips. Það er þó ekki um að ræða sjó-
mennsku um borð í „Hótel Siriusi", það er um að ræða spuna-
þráð ! misheppnuðu lífi þeirra manneskja, sem stundum eru
kallaðir „hafnarrónarnir" Það er einfaldast að setja óorðið á
þessa menn, en þeir eiga s!n vandamál og sína dagdrauma, en
þeir hafa bara misst af vagninum. Þessir menn eiga sinn tilveru-
rétt og ef til vill eigum við hér vandamál sem aðeins hefur verið
horft á með öðru auganu. En þrátt fyrir allt eru flestir þessara
manna ánægðir með sitt og æðrast ekki, þótt atvikin hafi kippt
óþyrmilega í taumana hafa þeir líka getað ráðið þar um sjálfir.
„Ráðið sjálfir" segi ég. „Hverju geta menn réðið sjálfir." Það
er hægara sagt en gert og þó að þessir útigangsmenn, reyni
að láta fara sem minnst fyrir sér er brýn spurning hvort þjóð-
félagið getur verið þekkt fyrir það. Það er auðvitað ekki hægt
að heinrvta endalaust af rikinu. það hefur ærið á sinni könnu, en
hvað um einstaklingshjálpina. Við höfum sent milljónir króna
til Biafra til þess að bjarga mannslífum og enginn sér eftir því,
en stendur það ekki nær okkur að hjálpa eins og hægt er
hrjáðum manneskium okkar lands? Höfum við efni á að bjarga
annarra þjóða fólki á undan okkar eigin?
Ekkert skip sem hefur haft
menn um borð fer einförum, því
hver hlutur sem hefur notið
styrkrar sjómannshandar í
hversdagsbaráttunni á sér sína
ævisögu, sína reynd og sinn
styrk. Og það sem gerir skipið
að lifandi tæki, jafnvel mann-
eskjulegu tæki, er samhengið á
miili hinna ýmsu þátta sem
spinna lífsþráð hvers skips.
Skip er margvafinn þráður eða
keðja einfaíldra þátta, sem eng-
an má þó vanta. Beinagrind
skipsins er skrokkurinn, en æða
kerfið er allt það smáa, stýris-
hjólið, blakkirnar, ankerið,
kaðlarnir, lanternurnar og
allt það sem mannshöndin og
hugurinn hef'ur leikið um í bar
áttu sinni og tm á daglegt
striit.
Um leið og mannshöndin
hættir störfum byrjar hún að
hrörna og eins er það með
skip sem liggur ónotað bundið
í höfn. I því skipi sem engir
vírar strekkjast eða kaðlar eða
enginn vöðvi mannshandarinn-
ar, þar ihefst ásókn ýmissa
kvilla kyrrstöðuhirörnunarinn-
ar, er smátt og smátt heltaka
járn og tré. Fúi kemst í viðinn
og ryð tærir málminn, en avo
lengi sem gutlar undir kili og
gjálfratr við kinnung anidar
skipið og gefur frá sér undar-
leg hljóð ískurs og fiðrings þeg
ar hlutir núast saman.
o o o
Vikjum nú aftur að þeim
mönnuim í Reykjavík, seim segja
má að séu útigangsmenn. Síðan
ég varð fyrst var þessara
manna fyrir nokkrum árum
komst ég að raun um að þeir
sváfu hvar sem eitthvert af-
drep var og helzt nálægt höfn-
inni. Líf þeirra er ömurlegt séð
frá sjónarhorni hins almenna
borgara. Það er nefnilega ótrú
legt að hugsa sér að til séu
menn á íslandi sem sofa úti
nætur eftir nætur, mánuði °ft-
ir mánuði og leggjast til svefns
í skúrum eða bátum, húsasund-
um eða drasihaugum. Þar leggj
ast þeir í keng, krossleggja
arma og reyna að festa svefn
á meðan mesta myrkrið er.
Þessir menn skipta tugum.
Síðustu ár hafa þessir menn
Líklega oftasit blundað á næturn
ar í „Hótel Salt“ og „Hótel
Síríus“, en á daginn ráfa þeir
um og reyna að verða sér úti
um mat eða peninga fyrir
drykknum sem hefur leitt þá út
í þetta ógaefu líf, vínið. Algeng
ast fyrir þá og ódýrast er þó
að kaupa lampaspritt eða hár-
vatn og svolgra það. Þessiir
menn eru islenzkir þegnar og
manneskjur. Er hægt fyrir tvö
hundruð þúsund manna þjóð að
leiða þessa menn hjá sér, vita
ekki af þeim og þegja þunnu
hljóði um vandamál þeirra? Ég
held ekki, það á að vera til-
tölulega einfalt fyrir ekki fjöl-
mennara land að fylgjast nógu
vel með þessum .einstaklingum
og hjá'lpa þeim til eðlilegs og
heilbrigðs lífernis. Þó hafa ýms
ir aðilar hjálpað þessum mönn-
um mjög mikið og má þar t.d.
nefna Vernd og lögregluna, en
skyidi ekki vera hægt að gera
enn meir með samstilltu átaki
fólks sem er ekki sama um að
samborgarinn þurfi að sofa út
undir berum himni í hvernig
veðri sem er vegna óheilla
sinna! Ég veit að til dæmis
Vernd leggur stöðugt fram
mikla peninga til matarkaupa
handa þessum mönnum til þess
vægast sagt að bjarga þeim frá
hungurdauða.
„Hótel Salt“ var samastaður
útigangsmamna þar til því var
lokað á síðasta ári. „Hótel
Salt“ er gamall salltskúr í
Slippnum í Reykjavík og hefur
hann verið notaður sem
geymsla fyrir trjávið eftir að
hætt var að geyma salt í skúrn-
um. Nokkuð var ávallt af eik-
arplankastöflum í „Hótel Salt“
en einnig var þar sitthvað af
drasli sem vi'll hlaðast í slipp-
um og þar seim verið er að
gera við skip. í mnðju „Hótel
Salt“ var svo saltbásinn með
hliðum í og var hann líklega
tveir og hálfur metri á hvern
veg. Skúrinn sjálfur er gerður
úr plönkum og klæddur báru-
járni. Á nóttum var stundum
glaumuir og gleði í „Hótel Salt“
og gestir raupuðu þar saman
á hlýjum síðlkvöldum. Á vetrar
imóttum er ekki allaf hlýtt
úti við, en útigangsmenn-
imir hafa vanizt ótrúlega
miklu harðæri og virðast þola
það hver eftir sinni reynslu.
En hvað þola þeir það lengi í
misjöfnu ásigkomulagi? Ég leit
stundium inn í „Hótel Salt“ og
það var rætt þar um heima og
geima. Sumir sögðu þó fátt en
það var aldrei æsingur í nein-
um.
Eitt sinn er ég leit inn í
„Hótel Salt“ á vetrarnótt
sváfu 9 menn í kös í saltbásn-
um með eina seglpjötlu yfir sér.
Einn þeirra var þó vakandi og
hann kvað stöðugt rímur. Ég
spurði 'hann hvort honum væri
ekki kalt, en hann sagði að
það væri heitt undir seglinu
og sagði að ég gæti legið þar
ef ég vildi 'líka.
Það var líklega um 5—7 stiga
frosit utan við bárujámþilið og
ég brá mér til þess að ná í eitt-
hvað matarkyns handa nímenn-
ingunum. Um þrjú leytið um
nóttina ræsti ég þá og bauð
þeim sjóðheitt kaffi og brauð-
mat. Þeir voru mjög þakklátir
og þegar matur og drykkur
var búinn lögðust þeir óðara til
svefns aftur í eina kös og
skömmu seinna þegar ég hélt
til mins hitaveituupphitaða
herbergis kvað einn þeirra rím-
ur yfir hrotum hinna. Svo ein-
falt var að lifa þarna.
1 annað skipti sem ég lcom í
„Hótel Salt“ fyrir um það bil *
einu ári var aðeins einn gest-
ur í skúmum, en ekki sjálfur
hótelstjórimi, því það viður-
nefni hafði einn úir hópnum. Ég
læddist hljóðtega inn í skúrinn
og það var kolniða myrkur. Ég
ætlaði að fara að kveikja á
eldspýtu þegar ég heyrði sagt:
„Áttu ekki sígarettu, vinur“.
Ég kveikti á eldspýtunni um
leið og ég kvað nei við. „Æ,
hver skrambinn“, sagði þá ná-
unginn, sem var eini gesturinn
í „Hótel Salt“ þá nótt, „Mér
er svo fjandi kalt“. Eftir að
hafa náð í vindla og stórt teppi
út í bflinn minn og látið ná-
ungann hafa það settist ég
andspænis honum og spjallaði
við 'hann. Hann hafði dottið í
það fyrir 8 mánuðum og ekki
náð sér upp úr svínaríinu síð-
MYNDATEXTAR:
Á myndinni fyrir ofan sést í eina kojuna um borð í Síríusi, en allar mvndiraar í greininni eru
teknar þar um borð. Stóra myndin á siðu 8 sýnir einnig eitt svefnplássið þar sem klofhátt stíg-
vél var fyrir kodda og tóm lampasprittglös og pípa voru skilin eftir af siðasta næturgesti. Minni
myndin á síðu 8 sýnir borð hlaðið „krásum" útigangsmannanna, skreið, tómum vínflöskum og
kökudropaglösum.
Efri myndin á síðu 10 sýnir umganginn í brúnni á „Hótel Siríusi", og neðri myndin á þeirri síðu
sýnir kolryðgaða blökk í gálganum á skipinu.