Morgunblaðið - 03.04.1969, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1909
99
ocunnmM
Um Björn Kristjáns-
son, tyrrum ráðherra
og „slettirekurnar"
I drögum að óprenbaðri
sjálfsævisögu Björns Kristjáns
sonar alþm. og ráðherra slítur
hann allt í einu samhengið í
frásögn af æskuárum sínum
með svofelldu innskoti:
„Margt hefur breytzt hér á
landi þessi 50 ár. Allur al-
menningur — hér er náttúru-
gáfað fólk, réttsýnt og þekkti
hvorki undirferli, né hrekki
því að flokkapólitík eða póli-
tískir loddarar voru þá ekki
til í landinu — í sem styztum
orðum má segja að öll þjóðin
mátti ekki vamm sitt vita.
En því flatari varð hún fyrir
eftir að pólitískir flokkar
mynduðust og einstakir óþokk-
ar, sem með hverri þjóð finn-
ast og venjulega í öllum póli-
tískum flokkum, fóru að læra
óþokkabrögð erlendra æsinga-
flokka, og þar með að færa sér
í nyt grandvarleik og ótor-
tryggni þjóðarinnar. Þjóðin
trúði því þá, og er enn of hætt
við að trúa því, að allt sem
prentað er hljóti að vera sann-
leikur. Svo er hrekkleysi henn
ar mikið.“
Síðan getur Björn Kristjáns-
son þess, að „í skjóli þessara
staðreynda birtist í flokksblaði
Framsóknarflokksins, Tímanum,
25. nóvember 1922, grein, sem
bersýnilega á að gera mig tor-
tryggilegan, með því að benda
á, að ég hafi fyrir um 50 árum
staðið fyrir rannsóknarrétti á
Eyrarbakka og hafi_ sagt þessi
„landfrægu orð: „Ég var 14
ára á góunni“. Snemma byrja
mannamein".
En Tímagreinar um B.Kr.
þetta haust voru ekki ein, held-
ur legíó.
B.Kr. er mikið niðri fyrir,
þegar hann skrifar þessi orð
1939, gamall maður á níræðis-
aldri (f. 1858). Hann hafði
margt reynt á löngum ferli,
bæði í starfi og stjórnmálum
og var ekki alltaf við eina fjöl
felldur, en Tímagreinin virðist
standa í holdi hans eirrs og
fleinn. Hann hafði marga hildi
háð, eins og títt er um stjórn-
mála- og atkvæðamenn, sem til
forystu veljast, samt er honum
nóg boðið. B. Kr. hafði gegnt
bankastjórastarfi í Landsbank-
anum á allróstusömum tímum
en varð fjármálaráðherra, þeg-
ar Jón Magnússon myndaði
samsteypustjórn sína 1917 og
ráðherrum var fjölgað úr ein-
um í þrjá. Var B.Kr. fulltrúi
gamla Sjálfstæðisflokksins, Jón
Magnússon tilnefndur af Heima
stjórnarflokknum og Sigurður
frá Yztafelli, sem var atvinniu-
málaráðherra, tilnefndur af
Framsóknarflokknum. Björn
hætti ráðherradómi að eigin
ósk í ágúst þetta_ sama ár.
Hann gekk síðar í fhaldsflokk-
inn og varð þingmaður hans.
En af hverju er þessum
reynda og sjóaða stjórnmála-
manni svo mikið niðri fyrir,
sem raun ber vitni. Hann
hafði svo sem orðið fjrrir
aðkasti bæði fyrr og síðar.
Skýringin kemur í næstu and-
rá. Hann segir að höfundur
Tímagreiharinnar hafi séð gaml
ar réttarbækur úr Árnessýslu
frá þeim tíma, er hann ólst upp
drengur í, Garðbæ á Eyrar-
bakka hjá Birni Vernharðssyni
föðurbróður sínum, og Sigríði
Bjarnadóttur, ömmu sinni.
Garðbær stóð skamrnt frá húsi
verzlunarstjórans við Lefolii-
verzlun, Guðmundar Thorgrím-
sens, sem Björn segir að hafi
verið mjög barngóður ,,og al-
mannarómur að Thorgrímsen
hafi verið mesta göfugmenni".
Er hans geti'ð hér vegna þess að
dóttir hans kemur síðar við
þessa sögu.
Við Lefolii-verzlun starfaði
búðarþjónn, Bjarni Siggeirsson
að nafni, og þótti stundum ill-
ur viðurskiptis, rauk á menn og
slóst við þá ef honum sýndist
svo og honum geðjaðist ekki
að þeim, sem komu í verzlun-
ina. Hinn 5. apríl 1871, þegar
Björn Kristjánsson er 13 ára
og hefur ekki enn haft nein
veruleg kynni af vélabrögðum
veraldarinnar né kynnzt óvild
annarra manna, hvað þá að
hann hafi kunnað ráð við slíku,
er hann allt í einu kallaður
á fuind þeirrar örlaganomar
sem birtist honum í líki Bjarna
iSiggeirssonar og átti eftir að
spinna hann inn í sinn misk-
•unnarlausa vef, kornungan
drenginn, og enn mátti sjá ör-t
in eftir, hálfri öld síðar.
Málavextir eru þessir: Bjarni
Siggeirsson lendir í slagsmál-
um við mann, sem hann af ein-
hverjum sökum vill reka út úr
Lefolii-verzlun, en í átökunum
missir hann úrið sitt og úrkeðj
una og týnist hvort tveggja.
Br. K. segist þá hafa verið
heima, en leikbróðir hans og
jafnaldri, Jakob Jónsson, kom
til að skýra honum frá því að
Bjarni hefði tapað úrinu sínu
í slagsmálum. Biður hann Björn
að koma með sér og leita að
því.
„I einfeldni minni geri ég
þetta, fer ofaní búð, og er
þar þá allt um garð gengið, er
ég kom þar. En við gerðum
þó tilraun til að leita á búðar-
borðinu, en árangurslaust. Síð-
an fer ég heim.“
Þessi ferð í Lefolii-verzlun
átti eftir að verða drengnum
örlagarík og draga dilk á eftir
sér. Skömmu síðar heimtar
Bjarni úrið af honum, segir að
Jakob hafi skýrt sér frá, að
hann hafi tekið það, en keðjan
fundizt. Björn neitar því
að sjálfsögðu að hann hafi
úrið, en þá tekur Bjarni hann
steinbítstaki og kastar honum
á dyr og mátti hann ekki svo
inn fyrir dyrastaf Lefolii-verzl-
unar koma, að hann fengi ekki
svipaðar viðtökur.
Gerist svo ekkert í málinu,
þar til 5. ágúst 1872, að sýslu-
maður Árnessýslu, Þorsteinn
Jónsson, kanselíráð, er á fe.rð
á þessum slóðum, xíður með
þjósti miklum inn í bæinn og
telur sig ekki mann að minni
að hefja réttarhald yfir drengn
um, Birni Kristjánssyni.
„Þennan dag er ég einn að
rölta niður á götu, og veit ekki
fyrr en maður kemur til mín og
segir mér að ég eigi að koma í
svonefnt Assistentshús. Ég fer
þangað með manninum, og leið-
ir hann mig inn í stofu, þar
sem sýslumaður er og tveir
réttarvottar.
Sýslumaður les nú upp
réttarpróf yfir Bjarna og þess-
um Jakob, sem lagðist veikur,
er sýslumaður kom, og varð
hann því að prófa hann í rúm-
inu. Þar heldur hann því fram
að hann hafi ekki getað betur
séð en að ég hafi tekið úrið
og gengið samstundis með það
út úr búðinni.
Sýslumaðurinn krefur mig
nú sagna og segi ég alla sög-
una, eins og hún var.
En þrátt fyrir það, heimtar
sýslumaður að ég meðgangi.
Og þegar hann fann engan
bilbug á mér, tekur hann mig
út úr stofunni frá réttarvott-
unum, yfir í aðra stofu hinum
megin við innganginn, og spyr
mig enn, hvort ég vilji ekki
meðganga. Og þegar ég enn
neita, rekur hann mér rokna
kjaftshögg og spyr enn, hvort
ég vilji ekki meðganga, og þeg-
ar hann fær sama svar, gefur
hann mér annan löðrung,svo
að ég stend þarna grátandi fyr-
ir framan hann. En í því kem-
ur amma mín, sem frétt hafði
að ég hafði verið tekinn á göt-
unni, og heyrir í hvaða her-
bergi ég er að gráta, ryðsthún
inn og skammar sýslumann fyr-
ir ólöglega meðferð á mér.
Sýslumanni fallast alveg hend-
ur og fer aftur með mig inní
stofu, þá fyrri, þar sem réttar-
vottarnir voru og lýkur rétt-
arhaldinu.“
Lyktir málsins — ég segi
lyktir, vegna þess að ekki leit
út fyrir annað en málinu væri
lokið, því að enginn gat séð
fyrir þá riddaramennsku,
sem síðar átti eftir að einkenna
íslenzk stjórnmál — lyktirnar
urðu þaer, að Björn Kristjáns-
son var sýknaður af ákæru
Bjarna búðarþjóns, því að mál-
ið tók skyndilega aðra stefnu
en yfirvaldið hafði augsýnilega
búizt við. Og verður nú að því
vikið.
Hinn 30 okt. 1872 sendi sýslu
maður Rangæinga, H.E. Johns-
son, hæstvirtu kanselíráðinu í
Árnessýslu svohljóðandi erindi:
„Hér með sendi ég yður,
herra kanselíráð, útskrift af
prófi, sem eftir beiðni yðar í
heiðruðu bréfi dags. 22.f.m. hef
ur verið tekið hér um vasaúr
Bjarna verzlunarþjóns Siggeirs
sonar á Eyrarbakka, sem hon-
um hvarf 5. apríl 1871. Eins og
prófin með sér bera, er það nú
komið upp, að maður héðan úr
sýslu, fann úrið sama daginn
og eigandinn missti það
hjá Eyrarbakkaverzlunaríhús-
inu, þá að sögn glaslaust og
skemmt. Úrið fylgir hér með í
umbúðum og undir innsigli sýsl
unnar í því skyni að nefndur
Bjarni helgi sér það með eiði,
geti hann það, og leyfi ég mér
að biðja yður gera svo vel að
senda mér afskrift af þeirri
eiðsskýrslu hans, þegar hún er
gjörð.
Til sýslumannsins í Árnessýslu.
Rangárþingsskrifstofu
30. október 1872,
H. E. Johnsson."
í réttarprófunum, sem vísað
er til í þessu bréfi, segir m.a.
að 19 ára unglingur, Guðmund-
ur Runólfsson; konfirmeraður,
hafi kannazt við „að hann í
fyrravetur, nálægt páskum, —
hann man ekki hvaða dag —
hafi fundið það (úrið) í sand-
inum fyrir norðan krambúðina
á Eyrarbakka, og hafi það leg-
ið þar á grúfu, glerlaust og vís-
iralaust (sic). Hann kveðst