Morgunblaðið - 03.04.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTIJDAGUR 3. APRIL 1969
15
bankastjórastarfi með þeim
endemum, sem aldrei hafa
heyrst önnur eins á íslandi
hvorki fyrr né síðar“ (feitletr-
að), segir að hann sé marg
sigraður og kallar hann að
lokum „gamlan mann.“ Enn-
fremur að „þessi ótrúlega
seigla hans við slæman mál-
stað, bendi í þá áttina, að þetta
sé beinn sjúkdómur í fari
hans. B. Kr. segist vorkenna
Tryggva og kveðst ekki hafa
heyrt að hann sé ótugt að eðl-
isfari. Hann harmar að það
skuli hafa orðið hlutskipti hans
„að lenda í félagsskap við sér
verri menn, og að hafa notið
menntunar sinn.ar síðari árin á
Samvinnuskólanum hjá Jónasi.
Það er því ekki furða, þó hon-
um verði á, eins og læriföð-
urnum, að skrökva í viðlögum.
Hann virðist því, ef dæma á
eftir grein hans í aukablað-
inu, hafa misst al'la trú á, að
ráðvendni í rithætti og sann-
sögli sé haldbezt.“
í þessari grein rekur B.Kr.
nokkuð afskipti sín af kaup-
félögum og samvinnuverzlun
hér á landi og þeim átökum,
sem hann hefur lent í við for-
ustumenn þessara samtaka, en
neitar því harðlega að hann
hafi tekið sig út úr „síðustu
ár aldarinnar sem leið, einn úr
hóp með „herferð gegn 'Sam-
vinnufélögunum“. Síðan bend-
ir hann á, að sér hafi m.a.
gramizt að sjá Kaupfélag Þing-
eyinga lenda í krumlunum á
erlendum umboðsmanni „sem
gat einokað á kaupfélögunum,
af því að þau höfðu ekkert
veltufé. Þau urðu því að sit-ja
og standa eins og einokunar-
kaupmaðurinn vildi, alveg eins
og þau nú, vegna veltufjár-
leysisins verða að sitja og
standa eins og nýja einokun-
arverz'lunin, Sambandið, vill.
Mér gramdist að sjá þessa með-
ferð umboðsmannsins á bænd-
um, og að selstöðuverzlunin,
sem þá var mestu ráðandi,
borgaði innlendu vörurnar
hærra vérði en þær voru verð-
ar og útilokaði því peninga frá
viðskiptunum, og byrjaði á því
að panta vörur fyrir fáein
kaupfélög. Þessu reiddist ein-
valdshafinn og gerði mér eins
örðugt fyrir eins og hann
gat. Ég lenti „því í blaðadeil-
um við hann. En í staðinn fyr-
ir að kaupfélögin styddu mig í
viðureigninni við þennan ein-
veldishafa, þá réðust þau á
mig til að hjálpa honum, verja
hann. Svo mjög voru þau fjár-
hagslega háð þessum manni. Og
auðvitað varð ég að svara fyrir
mig. Frá minni hálfu var því
vörn gegn árásum þessara
kaupfélaga, en ekki árás að
fyrra bragði . . .“
Þá neitar B.Kr. því, að hann
hafi skrifað ritling sinn fyrir
kaupmenn og segir, að sér sé
„vitan'lega alveg sama, hvort
kaupmenn eða kaupfélög fara
með verzlunina, ef þekkingar-
og fjárhagsskilyrði eru jöfn“.
Loks bendir hann á að rit-
stjórinn eggi kaupfélagsmenn
lögeggjan að slá „fastan hring“
um foringjann og Sambandið
— og er satt að segja ekki
ginkeyptur fyrir slíkri áskor-
un.
Að lokum bendir B.Kr. á, að
eðlilegt sé að ritstjórinn vilji
halda utan um þetta nýja
,,brauð“ sitt, TknanrT.
XXX
Þessar greinar Björns Krist-
jánssonar urðu til þess að
hella olíu á eldinn. Einhver
hafði heyrt um „þjófnaðarmá'l-
ið“, kannski lesið um það í
Þjóðólfi — nú dregur hann það
upp úr skúffunni. Það var
hvorki í fyrsta né síðasta skipt-
ið sem Jónas og fylgismenn
hans komu við veikasta blett-
inn á andstæðingi sínum. Það
var ekki eðli Jónasar sam-
kvæmt að hlífa honurn vi‘ð á-
rásum og þá ekki spurt um
sannleikann. „Það gæti verið
satt“, v»r einhvern tíman haft
eftir honum — og hér hafa
þau orð átt við.
Þegar B.Kr. heldur að hann
hafi nú loks gert hreint fyrir
sínum dyrum, goldið líku líkt,
er erfiðasta þrautin eftir: fálk-
inn birtist allt í einu á stjórn-
málahimninum, steypir sér á
bráðina og slær. B.Kr. hangir í
fyrstu eins og lömuð rjúpa í
læstum klóm ránfuglsins. En
svo losnar hann, kemst undan,
sár og illa farinn eftir viður-
eignina. „Gamla manninum"
skyldi ekki haldast uppi að
vera málefnalegur. Og nú
kveinkar hann sér í fyrsta
skipti.
En hver er svo sá, sem losar
hann úr klónum? Thorgrímsen,
verzlunarstjóri Lefolii-verzlun
ar, átti dóttur, Ástu að nafni,
og var hún yngst daetra hans,
gift Tómasi Hal'lgrímssyni,
lækni, en ekkja eftir hann,
þegar hún birtist nú allt í einu
á pólitískum vígvelli blaðanna.
Eftir greinar Björns Krist-
jánssonar í Morgunblaðinu
birtir Tíminn hverja árásar-
greinina á fætur annarri á B.
Kr. og er engu líkara en til
þess hafi verið ætlazt að hug-
sjón Catos gamla: Auk þess
legg ég til að Karþagó verði
lögð í eyði — sannaðist á hon-
um. En þótt B.Kr. sé á einum
stað 'líkt við rústir, átti hann
lítið sameiginlegt með Karþa-
gó. En berserksgangur þessi
rann ekki af Jónasi og félög-
um, fyrr en þeir þóttust þess
fullvissir að ,,karlanginn“ væri
gjörsigraður og hefði kastað
árunum. Jónas tekur ritling
hans fyrir í hverri greininni
af annarri og fer hamförum,
en ekki er vitað að B.Kr. hafi
bognað, hvað þá brotnað — og
hugsjón hans um „frjálsa sam-
keppni í verzlun“ er enn ofar-
lega í hugum margra, þótt ekki
hafi hún ennþá fengið að sýna
yfirburði sína vegna opinberra
afskipta, gagnstætt því sem tíðk
ast í öllum nágrannalöndum
okkar, jafnvel Tékkóslóvakíu!
Má vera að skort hafi á að ein-
sta'ka kaupmenn haifi ekki sýnt
þá ábyrgðartilfinningu, sem
nauðsynleg hefur verið, til að
sannfæra neytendur hér á landi
um ágæti „frjálisrar samikeppn-
isverzlunar.“ En það er önnur
saga.
í þessum Tímagreinum er oft
tálað um braskaralýðinn í
Reykjavík og ótrúlega oft
tönnlaz-t á að kauipmsnn séu
yfirleitt verr gerðir en annað
fólk, jafnvel spurt: hvers
vegna þeir séu yfirleitt gáfna-
tregastir — „til kaupmennsku
veljast venjulega grófir og sér-
staklega lítið greindir menn“
eins og það sé eitthvert lög-
mál að þeir sem, að dómi blaðs-
ins, kunna að koma ár sinni
fyrir borð, þurfi endilega að
vera vitlausari en aðrir!
Þá er ful'lyrt að B.Kr. verði
frægastur fyrir ritling sinn og
svo það — að þau ráð hafi
verið runnin undan hans rifjum
áð reka Tryggva Gunnarsson
úr Landsbankanum 1909, svo
að Björn gæti sjálfur setzt í
hans sæti. Og vandlega er þess
gætt að nefna ekki Björn Jóns-
son í því sambandi. Þá er hann
kallaður skóari, kramari og leð-
ursali — og Morgunblaðinu ráð
lagt að útvega honum „ákveð-
inn“ lækni. En sá „ákveðmi“
iæknir átti eftir að fjalla um
sálarlíf Jónasar Jónssonar með
eftirminnilegum hætti, eins og
kunnugt er.
Ummæ'lunum um Tryggva
Gunnarsson svarar B.Kr. í
Mbl. 19. nóv. og segir m.a., að
hann hafi ekki verið „sérstak-
lega hvetjandi þess“ að
Tryggvi yrði settur af, og
hann (B.Kr.) hafi tekið að sér
bankastjórastarfið vegna þess
að hann hafi verið stuðnings-
maður þáverandi stjórnar, eins
og hann kemst að orði. Ráð-
leggur hann Tímanum að
finna upp einhver önnur ósann
indi sem ekki er hægt að reka
ofan í hann „með opinberum
skjölum."
B. Kr. segir í sjálfsævisög-
unni að ein fullyrðing Tímans
eigi bersýnilega „að gerá mig
tortryggilegan, með því að
benda á, að ég hafi fyrir um
50 árum staðið fyrir rannsókn-
arrétti á Eyrarbakka og hafi
sagt þessi landfrægu orð: „Ég
var 14 ára á góunni."
Og hann bætir því við, að
ritari Tímagreinarinnar hafi
sýnilega séð réttarbækur Ár-
nessýslu „en ekki hirt um að
hafa hin bókuðu orð rétt eftir,
eða gert það af slægð að hafa
þau ekki alveg rétt eftir, því
í réttarbókinni stendur:
„Kveðst hann vera á 14da ári
sfðan á Góu í vetur.“ Greinin
er merkt með tveimur stjörn-
um, en aðrar árásargreinar
frá 14. okt. til ársloka þ.á., eða
lengur, eru merktar með J.J.
— þ.e. Jónas Jónsson álþing-
ismaður frá Hriflu. Eru grein-
ar hans skrifaðar út af af-
skiptum mínum af verzlunar-
málunum, og hinni fáránlegu
alsherjar samábyrgð bænda í
kaupfélögunum, sem Framsókn-
arflokkurinn sá sér ekki annað
fært en að fá numið úr lögum
á Alþingi 1937, þó aðrar
blekkingarástæður fyrir því
væru fram bornar. Þessi orð
Tímans er sem sé ekki hægt að
skilja öðruvísi en svo, að ég
hafi staðið fyrir rétti fyrir um
50 árum á Eyrarbakka, þegar
ég var 14 ára, og Verið sak-
felldur. Og þannig skildi frú
Ásta Hallgrímsson . .. grein-
ina.“
Þegar litið er á greinarkorn-
ið, sem B.Kr. vitnar ti'l og kom-
ið hefur hvað mest við kaun-
in á honum, lúkast upp fyrir
manni sannindi hins forn-
kveðna — að oft veltir lítil
þúfa þungu hlassi. Greinin er
svohljóðandi: „Eftir að sam-
vinnumenn voru búnir að
kveða B.Kr. svo í kútinn, að
ekki var heil brú eftir í öllum
blekkingavef hans, þorir karl
ekki að láta nafns síns getið.
Nú er hann farinn að fyrir-
verða sig fyrir sitt eigið nafn,
eins og hann fyrirvarð sig í
upphafi fyrir laumupésann. Nú
koma í Mbl. hver greinin eftir
aðra, úr sömu verksmiðjunni,
sumpart væmið lof um B.Kr.,
sumpart endurtekningar á
þeim ósannindum, sem búið er
að keyra margföld ofan í karl.
Allt er undir dularnafni. f
einni greininni er verið að
sýna fram á, að B.Kr. sé gæfu-
maður, af því hann hafi safn-
að miklum auði, þótt hann að
hinu leytinu sé öreigi. í ann-
arri grein heitir höfundurinn
„Ingimundur gamli“. í hinni
þriðju „Skagfirzkur kaupfélags
maður“. Er sú persóna ákaf-
lega hrifin af B.Kr. En allir
eru þessir menn sama persón-
an, sem fyrir eitthvað 50 árum
stóð fyrir rétti á Eyrarbakka
og sagði þar þessi landfrægu
orð: „Ég var 14 ára á Góunni“.
Snemma byrja manna mein“.
(Tíminn, 25. nóv.)
„Stóð fyrir rétti á Eyrar-
bakka“ . . . Hvað kom það mál-
inu við? Ætli þetta heiti ekki
að kunna sitt fag?
Frú Ásta Hallgrímsson gaf út
yfirlýsingu um málið, vegna
Tímagreinarinnar, og birtist
hún í Morgunblaðinu 28. nóy-
ember 1922. Segir hún m.a. að
sér sé „mál þetta kunnugt og
ég veit, að hann (þ.e. Björn
Kristjánsson) var þá hafður
fyrir rangri sök“. Segist hún
vilja bera vitni um það, rekur
höfuðatriði má'lsins og koma
þau að flestu leyti heim og Sam-
an við það, sem B.Kr. segir
sjálfur í fyrrnefndri ævisögu
sinni. í lok yfirlýsingarinnar
greinir frú Ásta frá því, að
Thorgrímsen, verzlunarstjóri,
hafi gert sér mikið far um „að
koma hinu sanna fram í mál-
inu og losa drenginn við þann
grun, sem á hann hafði fallið.
Festi hann upp auglýsingu í
búð sinni um fund úrsins, er
það kom fram, og ég man ekki
betur en að hann kæmi einnig
sögunni í „Þjóðólf“.“
B.Kr. segir í sjálfsævisög-
unni að höfundur Tímagrein-
arinnar hafi með engu móti get
að sætt sig við „að dylgjur
hans og aðdróttanir bæru ekki
tilætlaðan árangur“ og bætir
við, að hann hafi í stað þess
að bera sannleikanum vitni
skrifað „nýja grein með tveim-
ur stjörnum undir, þar sem
hann birtir reiði sína við frú
Ástu Hallgrímsson fyrir að
hafa sagt sannleikann, og stáð-
festir nú óvart, að hann vís-
vitandi var að bera mig upp
lognum sökum, og þorði þar af
leiðandi ekki annað en að fela
sig aftur undir tveimur stjörn-
um.“
í fyrirspurn Tímans til Ástu
Hallgrímsson 2. des. 1922 er full
yrt að blaðið hafi ekki sagt
eitt orð um þjófnað „í sam-
bandi við áðurnefndan kaup-
mann, og sé því „óihjákvæmi-
'legt að konan geri nánari grein
fyrir máli sínu, hvort hún talar
í vöku eða draumi“. Frúin er
titluð „matsölukona". Blaðið
varpar fram þeirri spurningu
hvort hún álíti „það greiða við
B.Kr. að segja öllum lesendum
Mbl. frá því að úri hafi verið
stolið á Eyrarbakka í æsku
hennar og að B.Kr. hafi verið
einn af þeim, sem prófskjölin
segja mikfð frá?“.
Þá óskar Tíminn eftir því að
„matsölukonan gefi glögga
skýrslu um það, hver stal úr-
inu og hvaða hegningu sá
maður hafi fengið (feitletrað).
Ennfremur: „Hvar var úrið og í
hverra manna vörzlum frá því
að það hvarf úr vasa eigand-
ans og þangað til hann fékk
það aftur“.
Loks er þess krafizt að frúin
geri grein fyrir „frumhlaupi
sínu“.
B.Kr. segir í sjálfsævisög-
unni „að allar fyrirspurnirnar
beri svo ótvírætt merki þess,
að pólitískt hrakmenni af
lægsta tagi hafi skrifað þær“.
Og „reiði til frú Ástu Hall-
grímsson lýsir sér í hverri setn
ingu yfir því, að hún skyldi
blátt áfram segja sannleikann í
þessu máli, og þannig ómerkja
óheyrilega og lymskulega að-
dróttun“. Bendir Björn loks á
að greinarhöfundur Tímans sé
„svo lymskur og framsýnn að
hann nefnir frú Hallgrímsson
hvergi frú, heldur matsölukonu
í von um að bændurnir í sveit-
unum, sem’ ekki þekkja hana,
leggi sem minnst upp úr yfir-
lýsingu hennar“.
Björn Kristjánsson yar eng-
inn pólitískur engill, en hann
átti rétt á því að túlka hug-
sjónir sínar án þess að eiga yf-
ir höfði sér á gamals áldri svo
harðar árásir á líf sitt og per-
sónu.
XXX
Ástæðan til þess, að ég hef
rakið gang þessa máls, er m.a.
sú, að verzlunarmál hafa sjaldan
verið eins ofarlega á baugi hér
á landi og nú og gömul saga
að út af þeim hafi orðið úlfaþyt
ur. Átökin um „frjálsa sam-
keppnisverzlun" enu engan veg
inn úr sögunni.
En að lokum er ekki út í hött
að varpa fram þeirri spurn-
ingu — hvort við séum vax-
in upp úr þeirri pólitísku lág-
kúru, sem málavafstur þetta
lýsir. Eða erum við enn hald-
in þeim óþroska sem er arfur
frá þeim erlendu áhrifum, sem
B. Kr. nefnir? Ef þetta greinar-
korn gæti orðið okkur aðhald
og nokkur ávinningur er til-
ganginum ná'ð.
Þau eru ófá „þjófnaðar-
málin“ í pólitískri sögu ís-
lands á þessari öld. Mannorði
margra hefur verið stoli’ð.
Og hversu oft skyldi fólk ekki
hafa sagt um þá, sem trúað er
fyrir því að semja þessa sögu,
en misnota þann trúnað í hita
baráttunnar: Fjári skrifar hann
vel! Afskaplega er hann sleipur
penni! En mundi það vera guði
þóknanlegt að nota dýrmæta
hæfileika til þess eins að ræna
pólitiskan andstæðing því sem
mest er um vert: Orðstír og
mannorði?
Matthías Johannessen.