Morgunblaðið - 03.04.1969, Blaðsíða 13

MORGUINrBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1969
13
eleki hafa vitað, IhvaSa hlutur
þetta var, en stakk því strax í
vasa sinn, án þess að segja
neinum frá því, eða lýsa því
fyrir neinum, og fór með það
heim til sín. Þegar heim kom,
sagði hann heldur elkki frá því,
en móðir hans fann það í vasa
hans og þekkti hún strax, hvað
það var, og sagði hann þá for-
eldrum sínum, hvernig hann
væri að því kominn ... “
Björn Kristjánsson segir að
úrið hafi verið vel þekkjanlegt,
af því að eftirlíking af járn-
brautarlest hafi gengið hring-
inn í kringum skífuna, og hafi
enginn átt slíkt úr nema Bjarni;
enda helgaði hann sér úrið, og
var það afhent honum.
En hvorki sýslumaður Ár-
nesinga né Bjarni Siggeirsson
höfðu fyrir því, þegar sakleysi
Björns Kristjánssonar lá fyrir,
að biðja hann afsökunar á því
hugarangri sem þeir höfðu vald
ið honum svo ungum og óhörðn
uðum, og segist hann þó hafa
hitt þá báða skömmu síðar,
hvorn í sínu lagi. En tíðarand-
inn var þá annar en nú. Er
sýslumanni Árnesinga vart lá-
andi, þótt hann væri barn síns
tíma, og harkaleg framkoma
hans við uppburðarlítinn
drenginn, Björn Kristjánsson,
er áreiðanlega ekki eina dæm-
ið um refsivönd óbilgjarnra
laga hér á landi, né þau ör sem
sá vöndur skildi eftir sig í eig-
inlegri og óeiginlegri merk-
ingu.
XXX
Nú erum við aftur stödd þar
sem greinarkorn þetta hófst.
Pólitískur andstæðingur at-
kvæðamikils stjórnmálamanns,
Björns Kristjánssonar sem kom
ínn er af léttasta skeiði og nýt-
ur trausts og virðingar hefur
komizt í feitt: gaimalt þjófnað-
armál á Eyrarbakka, sem hann
er bendlaður við, hvorki meira
né .inna! Oft hafði verið þörf
að knésetja hættulegan and-
stæðing og skoðanabræður
hans, en nú var nauðsyn. Björn
Kristjánsson hafði kallað yfir
sig refsivöld heilagrar vand-
lætingar á íslandi. Honum
hafði orðið á engu minni skyssa
en þegar hann „stal“ úri
Bjarna Siggeirssonar. Hann
hafði hvorki meira né minría en
framið þann glæp að skrifa rit-
ling um verzlunarmál („Verzl-
unarólagið") og tvær greinar
í Morgunblaðið, sem hann
kallaði „Slettirekurnar"
(hin fyrri birtist 19. sept. 1922)
og „Hin slettirekan“ (sem birt-
ist í blaðinu daginn eftir).
Fyrri greinin hefur að eink-
unnarorðum tilvitnun í Þórhall
Bjarnason: „Ég sé eftir pappírn
um“ — en hin síðari fjallaði
einkum , um Tryggva son hans,
sen, þá var ritstjóri Tímans.
Þó að fyrstu kynni B.Kr. af
kaupmannaverzlun austur á
Eyrarbakka hafi ekki orðið til
að auba honum gleði, lét hann
það ekki á sig fá, er hann var
kominn til vits og þroska og
mikilla áhrifa í þjóðfélaginu.
Hann hafði tröllatrú á mann-
kostum og einkaframtaki, og
var óragur að skáka „Sam-
bandwaldinu", ef honum bauð
svo við að horfa.
Björn segir í upphafi fyrri
greinarinnar að sér hafi dottið
einkunnarorðin í hug, þegar
hann sá „svonefnt aukablað“
Tímans, 13. september, sem
hann kvað hafa verið laumað
út með póstinum, bændum
landsins til skemmtunar, eins
og hann komst að orði.
Aukablaðið hefst á ritsmíð
„eftir hinn sjálfkjörna foringja
Framsóknarflokksins, Hr. Jón-
as Jónsson". í aukablaðsgrein
sinni, sem J.J. nefnir „Laumu-
spil“, kemst hann m.a. svo að
orði:
„Frétt úr Borgarfirði hermir,
að þar sé verið að dreifa út
meðal bænda níðriti um sam-
vinnufélögin eftir Björn Krist-
jánsson, kaupmann. Pésinn
kvað vera um 70 bls. að
stærð ... “ Björn Kristjánsson
segir að Jónas þykist 'hafa Skrif
að árásina á ritlin^inn, á’ður
en hann sá hann, enda
skipti það hann engu máli, því
að hann geti hvort eð er „ekki
sagt satt.“
J.J. virðist óttast mjög, að
með ritlingi sínum geti B.Kr.
haft áhrif á „lítilsiglda félags-
menn“ samvinnufélaganna með
þeim voðalegu afleiðingum að
þeir gætu svikið sjálfa sig og
sitt eigið félag. „Laumuspili"
sínu lýkur J.J. á þeirri full-
yrðingu, að B.Kr. hafi „fengið
yfir 8000 kr. á ári í öreiga-
framfærslu (feitletrað), af því
að hann hafi fyrir nokkrum ár-
um komið „til þingsins, sagð-
ist vera öreigi, og bað um elli-
styrk. Menn trúðu honum þá.“
Og J. J. klykkir út með þess-
ari lævíslegu spurningu: „Mun
Björn Kristjánsson sannsögulli
um verzlunarmálin í laumupésa
sínum nú, en á Alþingi forð-
um, er hann gaf sjálfum sér
öreigavottorðið, innan um þing-
heim allan, sem vissi fullvel
hvað klukkan sló?“
Og það væri synd að segja
að J.J. hatfi vandað kaupmönn-
um kveðjurnar í grein sinni,
enda hefur honum vafalaust
þótt sem bændur ættu eftir að
launa þeim lambið gráa. Aiuk
þess er óviturlegt að bera brigð
ur á trú þeirra félaga, Jón-
asar Jónssonar og Tryggva
Þórhallssonar, á samvinnu-
stefnuna. Þeir notuðu hana
ekki einungis sér og flokki sín-
um til framdráttar í pólitískri
baráttu, heldur var hún sá eld-
ur sem brann í brjósti þeirra,
og a.m.k. Tryggvi að flestra
dómi gæflyndur húmanisti og
dagfarsprúður að eðlisfari, svo
að eitthvað hefur nú ritlingur
B. Kr. komið við samvinnu-
kaunin fyrst jafnvel hann
kemst úr jafnvægi.
f fyrri Morgunblaðsgrein-
inni segir Björn Kristjánsson,
að Jónas Jónsson hafi látið
sem hann hafi ekki séð ritling
sinn einungis vegna þess að
hann hafi ekki treyst sér til að
hagga honum áð neinu ráði,
því hafi honum þótt heppilegra
að skrifa almennar skamm-
ir en málefnalegar.
Sýnir það með öðru hin
hörðu átak, sem hér voru að
hefjast í stjórnmálum um þetta
leyti, að B.Kr. segist hafa sent
kaupfélagsstjóranum í Borgar-
nesi ritlinginn, en hann gert
sér ferð á hendur á fund Jón-
asar til að sýna honum guðlast-
ið. Þá virðast „forystumenn
bænda“ ekki hafa talið eftir
sér nokkur spor, etf foringinn
var annars vegar. Þau er-
lendu áhrif sem B. Kr. talar
um í sjálfsævisögu sinni eru
ekki hégóminn einber. En þó
áttu þau, löngu seinna,
eftir að láta enn meira að sér
kveða í íslenzkum stjórnmálum.
Og enn erum við, því miður,
síður en svo laus við þau.
í fyrri svargrein sinni segir
B.Kr. ennfremur að það sé
skreytni hjá Jónasi, að hann sé
kaupmaður. „Ég á ekki einu
sinni hlut í borgarabréfi og hefi
ekki átt síðan 1. janúar 1910.“
Síðan bendir Björn á að hann
sé þingmaður, „eins og stend-
ur, eins og allur landslýður
veit. Þar á'ður var ég banka-
stjóri frá 1. jan. 1910, eins og
landslýður veit líka. En vesl-
ings foringinn verður alltaf að
skrökva, ef hann heldur að það
dugi til að blekkja bændur út
um land.“
Þá neitar B.Kr. því harðlega,
að hann hafi sent ritlinginn
út „rétt fyrir kauptíðina til að
spilla fyrir viðskiptum kaupfé-
laganna“:, og segist ekki hafa
haft neinn slíkan tilgang í
huga. Hann segist hafa verið
búinn að semja ritið þá um
vorið „en vildi þá ekki gefa það
út vegna þess, að kosningarnar
stóðu fyrir dyrum. Ég vissi að
ef ég þá hefði gefið það út, þá
mundi foringinn ’hatfa skrökv-
að því upp, að ritið væri gefið
út til að hnekkja kosningu
hans. En því vildi ég með engu
móti vera valdur að. Ég vildi
láta bændur vera einráða um
að kjósa hann, eins og þeir
líka gerðu. Ég vona að ég fari
hér með rétt mál, að bændurn-
ir hafi kosið hann fríviljug-
lega, fremur en að skuldahelsi
kaupfélaganna við Sambandið
hafi komið honum á þing, af
ótta fyrir að kaupfélögin
fengju annars ekkert lán fram-
vegis, eins og sumir ætla. Ég
er nú ekki á því, þó bréf Sam-
bandsins 29. sept. 1921, sem það
skrifaði öllum kaupfélögunum,
gefi tilefni til að ætla, að Sam-
bandinu hafi ekki verið fjarri
skapi að koma þeim ótta inn
hjá kaupfélögunum að láns-
traustið gæti brostið. Á Austur
landi hefir bréfi þessu verið
haldið undir skírn og það hlot-
ið nafnið „Harmagrátur.“ Ég
vildi einmitt ekki spilla fyrir
kosningu foringjans! Ég kaus
miklu fremur að hafa hánn
beint fyrir framan mig, því eins
og menn vita er alltaf hægara
að beita „naglbítnum" á hlut,
sem er fyrir framan mann, ef á
þarf að halda, en þegar hann
læsir sig í bakið á mönnum."
Þá neitar Björn Kristjáns
son þeirri staðhæfingu Jónas-
ar, að hann hafi gert árás á
kaupfélögin, segir að ritlingur-
inn sé „beint varnarrit fyrir
kaupfélögin, gegn Sambandsvit
leysunni. Gamalt máltæki seg-
ir, „Sá kann ekki að stela, sem
ekki kann að fela.“ Mér finnst
líkt ástatt með foringjann, að
hann kunni ekki að fela
skreytni sína, hún er öllum
svo auðsæ.“
B. Kr. bendir á, að Jónas fiull-
yrði að hann sé „með ríkusbu
mönnum landsins", en reyni svc
að lauma því inn hjá fólki a"
hann sé með „öreiga franf.-
færslu.“ Vegna þessara fullyrð
inga þarf Björn að helga eftir-
launum sínum og opinberum
tekjum nokkurt rúm í grein-
inni, en satt bezt að segja hafa
höfundar Tímagreinarinnar
sýnt þegar í árásum sínum á
B.Kr. hverjir voru ’höfuðkost-
ir stjórnmálahöfundar, að
þeirra dómi: allt virðist tínt til,
bæði satt og logið, hvorki per-
sónu né einkalítfi þyrmt, allt
dregið fram í dagsljósið, og
þar sem staðreyndir þrýtur,
dylgjur. Þeir hafa því kallað
yfir sig harða grein af hendi
„gamla mannsins", enda má
segja að „Slettirekurnar“ aéu
óvenju harkalegar greinar og í
ritdeilu þessari hafi skrattinn
hitt ömmu sína.
í grein sinni heldur B.Kr. á-
fram að tíunda ósannindin í
Timanum, bendir m.a. á að Jón-
as hafi íullyrt að bæklingur
hans sé níðrit, og neitar hann
því fast og ákveðið, en bend-
ir á þá staðreynd, að hana
dómi, að þarna hafi skreytnin
snúizt gegn skapara sínum, því
að ,,-hver læs maður í landinu
les það (níðritið), þó ekki sé