Morgunblaðið - 17.06.1969, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚNÍ 1909
„Hver unninn sigur er nýr aflgjafi, ný lind
framtaks, velmegunar og menningar"
FYRIR noKkrum dögum, kom
einn af velunnurum Mbl. á rit-
Btjórnars'krifstofur blaðsins með
mynd af Sigurði Eggerz að
halda ræðu um sjálfstæðismál-
ið á landsrfundi Sjálfstæðis-
flokksini.s 1943, og spurði, hvort
mynd þesisd gæti komið að not-
um í 17. júní blaði Mbl.
Þessi heimsókn varð til þess,
að ástæða þótti til að rifja upp
nokkur atriði frá þessum lands
fundi, sem vafalaust er einn
merkasti í sögu Sjálfstæðis-
flokksins. Bkki er það þó þess
vegna, sem grein þesisi er rit-
uð á aldarfjórðungsaímæli lýð-
veldisins, heldur vegna hins, að
á landsfundinum 1943 tók
stærsti stjómmálaflokkur þjóð
arinnar dkýra og afdráttarlausa
afstöðu til þess, að stafna ætti
lýðveldi á íslandi ári síðar.
Þóít mörgum komi það
spánsikt fyrir sjónir nú — ekki
sázt aesíkunni — voru á þeim
tímurn ýmsir ágætir menn,
sem vildu fresta þessu örlaga
ríka lokaskrefi í margra alda
sjálfstæðLsbaráttu þjóðarinnar
af tillitssemi við dönsiku þjóð-
ina, sem þá var í sáruim. Það
gat því ráðið miklu um úrslit
málsims hvaða afstöðu þessi
landsfundur Sjálfstæðigflokks-
ins tseki til þess. En að honum
loknum lék enginn vafi á því
lengur, að lýðveldi yrði stofnað
á Þingvöllum ári síðar, hinn
17. júní 1944.
í annarri grein í Mbl. i dag
er nofekuð skýrt frá þeim sjón-
armiðum, sem uppi voru í sjálf
stæðismálinu á þessum tíma og
verður það því ekki rakið hér
en þýðing þessa fundar verður
bezt skilin, þegar haft er í
huga, að ekki er hægt að segja
að fullkomin eining hafi þá
ríkt um lýðveldigstofnun ári
síðar.
Sigurður Eggerz
ávarpar fullt rúa á Landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins á Þingvöllum 1943.
ill „pabríót" og Skilnaðarmað-
ur. Þetta voru miklar hvatn-
ingarræður hjá þeim báðrwn og
fólkið var mjög samtaka um
að hylla þá fyrir ræðurnar og
það var víst erfitt að finna
manin á fundinum, sem ekki
var algjörlega með sjálfstæðis-
málinu. Báðar ræðurnar höfðu
sterk áhri'f á fólk, mikil
„stemmning“ var ri'kjandi og
mikil'l mannfjöldi saman kom-
inn“. í ræðu sinni á Þingvöll-
um sagði Sigurður Eggerz skv.
frásögn Mbl. daginn eftir: —
„Menin eru að reyna að blanda
öðrum máluim saman við sjálf
stæðiamálið. En þesisir menn
gkilja ekki að baráttan um sjálf
stæðismálið er barátta um
það, að flytja valdið inn í land-
ið. Ef samþýkkt verður frum-
varp milliþinganefndar, þá
verður baráttunni um sjálfstæð
iamálið lofeið með fullum sigri
íslendinga. En baráttu um önn-
ur mál mundi haldið áfram.
Við fslendingar viljum komast
heim. En við erum ekki komn-
ir heim fyrr en allt valdið er
kcimið inn í landið — ekki að-
eins um stundarsakir, heldur
um aldur og ævi“.
FENGUM MEIRA EN VIÐ
BÁÐUM UM
Nokkru seinn hóf Mbl. að
birta Þingvallaræðu Bjama
Benediktsisonar og birti hana
í þremur köflum. Daginn, sem
þriðji og síðasti kaflinn birtist
sagði Morgunblaðið í foirustu-
grein:
„í dag birtum vér síð'asiba
katflianin í hinni stórmerfou ræðu
um sjáifstæðismálið, sem Bja/mi
Beniedilkbsson, borgainsitjóri,
fiutti á iaindsifundi Sjálístæð-
isfilokksirus á Þimigvöllum 18.
f. m. Haifa ýmsiir er lesið hafa
ræðuina látið í ljósi ánæigju sína
Merkur áfangi í sjá Ifstæðisbaráttunni
Landstfundurinn var setbur í
Sýningarsfeálanum við Kirkju-
stræti (Listamannasikálanum)
kl. 17,00 síðdegis, þ. 17. júní
1943 af þáverandi formanni
Sjálfstæðisflokksins, Ólafi
Thors, sem hélt síðan ítarlega
ræðu um þjóðmálaviðhorfið.
Mbl. lýsÍT viðtökum þeim, sem
ræða Ólafs Thors hlaut hjá
landsfundarfulltrúum, með
þessum orðum: „Ræða for-
manns vakti ódkipta athygli
fundarmanna, enda gaf hún
einkar glöggt yfirlit um hina
sögulegu og margþættu við-
burði þjóðmálanna síðustu ár-
in. Bar það glöggan vott um
áhuga fundarmanna og gagn-
merfean málflutning formanns,
að allan tímann, sem flutning-
ur ræðunnar stóð (á 3. klst.)
ríkti svo mikil kyrrð í fundar-
salnum að heyra hefði mátt
saumnál detta“.
Sama dag, 18. júní 1943, birt-
ir Mbl. þann kafla í fæðu Ól-
afs Thors, sem fjallaði um sjálf
stæðismálið. Eftir að Ólafur
Thors hafði rakið ítarlega fram
vindu sjálfstæðismálsins síð-
ustu árin sagði hann: „Öll rök
hníga að því að íslendingar
eigi tafarlaust að sameinast um
að ljúka sjálfetæðisimálLrvu,
stíga lokasporið á þá lund, er
ég hef hér greint. Við eigum
meðal annars að ljúka málinu
vegna þesis að þegar lokasporið
er stigið í sjálfstæðisbaráttunni
og markinu náð, þá mun það
sannast sem fyrr í sjálfstæðis-
baráttu þjóðarinnar, að hver
unninn sigur er nýr aflgjafi, ný
lind framtaks og velmegunar
og menningar. Og íslendingar!
Nú kannsfei fremur en nokkru
sinni áður þurfum við á öllu
Okkar að halda“.
HALDIÐ TIL ÞINGVALLA
Þennan dag, 18. júní var
haldið til Þingvalla og störf
um landsfundarins haldið þar
áfram. Á þeim fundi var Sig-
urður Eggerz fundarstjóri. —
Bjarni Benediktsson, þáverandi
borgarstjóri í Reykjavík flutti
ræðu um sjálfstæðismálið en
síðan flutti Sigurður Eggerz
stutta ræðu. Einn þeirra manna,
sem sátu landgfundinn á Þing-
völlum þennan dag var dr. Hall
dór Hanisen.
Ðr. Halldór hefur lýst and-
rúmsloftinu á fundinum með
þeasum orðum í stuttu viðtali
við blaðamann Mbl.: „Mig minn
ir að ræðuhöldin færu fram í
Vailhöll. Þar töluðu Bjarni og
Sigurður Eggerz, sem var mik-
vi'ð ritstjóra blaðsins og faginað
þessu ágæba bnmleggi í sjállfstæð
igbaráttu þjóðar'iininar. Enda má
óefað fullyrða að þessi ræða
borgainstjórainis beri af öllu, sem
sagt hefur verið urn sjálfstæð-
ismálið í seinni tíð. Má undir-
sbrika það, sem Sigurður Egg-
erz, bæjarfógeti, sagði er borg-
airstjóri hafði lokið ræ'ðu sinmd:
Borgarstjórinn sagði al'lit um
sj álfetæðfemálið, sem þuirfti að
segja.“
í lok þessarar ræðu sagði
Bjami Benediktsson:
„í þessari heimsstyrjöld hef-
ur oft verið sagt, að úrslitim
yltu á orustuinmi um Atlamts-
hafið. Ætli Þjóðverjar vi'ldu nú
ekki fremuir eiga ísland og hafa
getað búið um siig hér, en ein-
hvem landsikika í Slésvík, sem
Orðsendíng til
Ahurnesingn
ATHYGLI ykfear, Abumesingar,
er vakin á því, að Kirfej uraefnd
kvemina efnir, eing og að uindam-
förmiu, til kaffisöíLu á þjóðhátíð-
ardaginn í KariakórBlheimilMmiu
við Skóliabraiuit. Kaffiisalain hefst
'kl. 3. Að umdamiförtniu bafa bæjar-
búar mætt stainfi nietfndiarinnar
með skilmiingi og greitt götu
Ólafur Thors setur Landsfund Sjálfstæðisflokksin^ 1943.
þeir hvort elð er hafa í hemdi
sinni? Hatfa memin gleymt því,
aið um það bil, sem byrliegast
blés fyrir Þjóðverjum var haimr
að á því af þeirra háltfu, að ís-
larud væri „dönsk“ eyja?
1 dag eru sigurlíkurnar í
stríðinu breybtar og það er víst,
að Dainiir ráðstaifa okkiur aldrei
gegn okkar vilja ef þeir eru
frjálsir. En strið9gætfam er völt.
Og vert er að hatfa það í huga,
að ófrjáls miaður er eklki ein-
ungis háður eigim veikleika
heldur og veikleika þess, sem
með mál hamis fer.
Vera kann og að réttur okk-
ar verði að emigu haifður, hvað
sem við geruim. En víst er það,
að sá sem eklki viðurkeninir
sinn eigin rétt, fær heidur efeki
viðurkenniingu aninarra. Aðtferð-
in til þess að upp lokið verði
er að kmýjia á.
Stígum þesis vegma á stokk og
striengjum þesis heit, að við
skulum gera aMt, sem í okkar
valdi stemdur til þesis, að er
sóliin renmiur upp þainn 18. júnií
1944 skuli íslaimd vera lýðveldi.
Ekki korauniglegt lýðvei'di, held-
ur aðeins eigið lýðveldi ís-
lenzkiu þjóðarinmiar."
Landstf'undimum var slitið á
sunnudagskvöld 20. júní. í ioba
ræðu simmi sagði foirimalður
flokksins Óiafur Thors:
„Þegar ég setti landsfundinm
bar ég fraim þá ósik, að hamn
mætti verða til þess að etfla sam
hug og samstartf Sjálfstæðis-
mammia. Etftir ræðu Bjarmia Bene
dilktisisonar sikiidi óg, að við höfð
um fengið meira en við höfðum
beðilð um. Mér varð Ijóst, að
störf Landistfundarims mundu
ekfc'í aðeims verða okfcur, sem
nú liifum til fansældar, heldur
miuindiu þau leiða til blessuinar
fyrir niðja okkar um ókomin
ár. — Nú hiafði risið sú alda,
sem sbola mtm burt deyfð og
áhugaieysi í sjáifstæðismál'imi.
Þegar tjöidiuinium var svitft ti'l
hliðar, sýndi það sig, að hinir
300 fulltrúar fylltuisf hrifningu.
Það sem kom fyrir þessa 300
menn, þegar þeim var opnuð
ininsýn í staíðreyndiimar mun
eiinnig verða hiutsfcipti anmarra
Sjálfstæðismaninia. En það eru
ek'ki aðeins Sjáifstæðismenn,
sem eiga þemmain ininri eld, held
ur allir sannir íslemdánigar. Við
Sjálfstæðismienm hötfum nú
s'trenigt þess hei't að fara um
landið eidi svo veldd Sjáltfstæð-
istflobksiins víkki. — í dag vit-
um við að þær óskir, sem hér
hafa verið bomar fram, að 133.
fæöingardaiguir Jóms Sigurðsson
ar, manmsins, sem ruddi braiut-
ina og aldrei hefur verið nær
okkur em einmift í dag, remind
ekki svo að eigi hafi verið
bundinm emdi á þebta mál og ís-
lenzku/r lýðveldtstfoTsiefi kos-
inm“ Þamnig lauik Lamdstfundi
Sjálfsfæðisfiokksins 1943.
henmar. Eigii er að efa að svo
verði nú og sáðar. Ágóðantuim af
kaffisöliunmi verður varið til
búniaðiar AknaineSkirlkj/u, ag í því
efmii hefur k'irkj'uinetfndSm unniið
gott sterf á urtidBmförnum ánum.
AkunnesAmgar! Tyildð ýkkuir nið-
uir við kaffilboilamia í Karliafcórs-
heimiMmu 17. júmí. Njótið heiil
þess, s>em á 'borðiuim er. Um leið
eruð þið að s'tiuðia að fegirun
kirkju ýkkar.
Sóknanpnesburinm á Akramieei.