Morgunblaðið - 01.11.1969, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGAHDAGUR 1. NÓVEMBER 1909
17
Kaupmannahöfn í flktóber
ÁBERANDI er, að farið er að
(hausta og fetrðamannastraumur-
inn að fjara út. Tívolí lokaði
daginn áðuir en við komum hing
raið fci'l Haifnair, — Dyrehavsbakk-
en sömuleiðis. Erlendir þjóðfé-
lagsþegnar, sem hér eru einna
mest ábarandi, eru Japanir. I>eir
sjást hér alls staðar og oft fjöl-
mennir.
Ekki finnst mér Kaupmanna-
höfn hafa tekið hlutfallslega
jafn miklum breytingum (fnam-
förum) og Reykjavík, s.l. 30 ár.
Fininst mér margt veita Reykja-
vík vinninginin á framfarabraut
inni. Það etr gott að eiga heima í
Reykjavík, þegar nóg er að
starfa
Ekki er Höfn jialfn þrilfLeg
Leikhúsið í Óðinsvéum: Sunnu-
dagur á Amager (Tahita Vinten
og Thorben Jensen).
borg og Reykjavík, ef undan-
skilið er jámdraslið og ónýta
dótið sumstaðar að húsa- og
vinnustöðva-baki heima. Mjög
er sjaldgæft að sjá úrgangsefni,
mannvina er hundar kallast, á
gangstéttum í Reykjavík. Hér í
Höfn eiru þetta smá vörður víða
á gangstéttum minni gatnanna
(hliðar-gatnanna) í sumum íbúð
arhverfunum, — vörður, sem
ýmsum, einkum ókunnugum,
hættir við að hnjóta um, eða á.
Slíkt væri sjaldgæf sjón í
Reykjavík, þó ekki skuli þver-
tekið fyrir, að einstaka húshorn
eða staurangi kunni að hafa
vöknað þar vegna þessara mann
vina.
Ég hef tekið eftir því, að loft
það, er Kaupmannahafnarbúar
anda nú að sér, er síst lakara
en áður var, vegna minnkandi
kolareyks, en vaxandi gas- og
rafmagnsnotkunar og þrátt fyr-
ir innlegg hinnar stórauknu bíla
mergðar í andrúmsloftið. En
Kaupmannahöfn er líka fjöl-
breyttari borg en Reykjavík og
rikari af dásamlegum útivistar-
svæðum og sönnum listaverkum
þar.
All mlkið rask fler mlú fmaim í
gamla borgarhlutanum í Höfn,
vegna breytinga, sem umferðin
ferefst. Er víða erfitt fyrir
ókunnuga ökumenn um að rata.
Reynt er þó að varðveita gömul,
sögurík og óbætanleg mann-
virki. Er því kjami hinnar
gömlu minnisstæðu borgar, við
sólhým sundin, enn með svip-
uðum heildarbrag og forðum,
þegar ísienzkir hugsjónamenn
ólu þar með sér og þroskuðu
framtíðardrauma, eir áttu að ræt
ast heimia, og gerðu það stund-
um.
StöSugt fækkar gömHu Kipor-
vögnunum í Höfn, en sporlaus-
ir vagnar, eins og heima, taka
við. Er sagt, að næsta áir muni
siðustu sparvagnamir aka um
götur Kaupmannahafnar. Ekki
er þó fargjaldið með strætis-
vögnunum hér ódýrara enheima,
eða sem svarar 15 krónum ís-
lenzkum, — gilda að vísu í
fekikMstiuinid og værd það tifl. eift-
irbreytni heima.
Eklki eir hiinin yfcri svipuir fóllks
hér allur á eina lund og lítt
sameiginlega þjóðlegur ,— eiink
um unga fólksins, sem er enn
fáránlegra í útliti og klæðaburði
en heima, — piltar í aflar litrík-
um og skræpóttum blússum eða
skyrtum, oft mjög diraslairaleg-
um, og með ógurlega hárlubba.
Er oft erfitt að átta sig á, (hvort
um stúlkur eða karlmenn er að
ræða og mundu ýmsir álíta það
stúlkur, sem karlmenn munu
eiga að fceljast, og öfugt. Ekki
virðist allt þetta fólk álitlegt til
þjóðhagslegra stórræða, né vera
ríkulega undir erfiða lífsbar-
áttu búið. En kurteisir eru þó
Danir, yfirleitt, eins og áður fyr,
þó á aninan, og ábarandi alþýð-
legri máta sé, og hagsýnir eru
þeir og þjálfaðir.
Ekki eru allir hér jlatfln Ihirilfln-
ir af viðskipta og verzlunarmál-
unum og þar af leiðandi at-
vinnuhorfum. Þó er mér tjáð, að
Danmörk, sem áður hafi verið
og sé enn mesta útflutnings-
lainid ianidbúniaðairviaira í Evrópiu,
flytji nú út iðnaðarvörur fyrir
allt að helmingi meiri fjárhæð,
en laindbúnaðarvörur, — jafnvel
all mikið til háþróaðra iðnaðair-
landa eins og Þýzkalands og
Bretlands. Og heyrt hef ég, að
bjórútflutningur Dana sé hinn
mesti í Evrópu. Datt mér þá í
hug bjórforustan okkar heima
og sá í anda ljósgræna gleði
hennar, vonargeisla og mál-
skrúð.
Atvilnnuleysi virðist úr sög-
un. ni hér, að minnsta kosti í bili,
og vinna fólks, einkum á iðnað-
aæsviðiiiniu, ved boiriguið. Vewð á
vörum framleiddum hér, virðist
öllu hænra en heima, miðað við
gengi, en innfluttra vara, eink-
Danski bjórinn.
um sumra iðnaðarvara, all mikið
lægra, vegna tollfrelsis. Þannig
er verð á ýmsum þýzkum iðnað-
arvarningi, sem Danir framleiða
ekki, mjög lágt, hlutfallslega.
Sem dæmi um iðnþróunina,
hefuir mér verið tjáð, að Stóra
Norræna símafélagið flytji inn
fré Þýz/kafliamidli þar tilKbúiniar elflni-
vörur í ýms rafmagnstæki, s.s.
fjarskiptatæki, tal- og kalltæki
í bíla, vasatalstöðvar ýmiskon-
ar, sbrifstofu og stjórnsýslu-
tæki, — en Danir smíði svo sjálf
iir ifcækiin oig fcalkizit þaið mijlög vel,
og flytji út fullgeirð, jafnvel til
stórþjóðanna, s.s. Þýzkalands.
Hafi félagið þegar fengið svo
miklar fyrirframpantanir, að
næg verkefni séu fyrir hendi
handa hinum ýmsu starfsdeild-
um félagsins í Danmörku í
næstu 8 til 10 ár. Vegna inn-
flutnings slíkrair efnivöru, meðal
annans, skilst mér að greiðslu-
halli Dana hafi versnað á síðast
liðnu ári um allt að helming og
valdið talsverðum ótta og erfið
leikum, sem þó ættu að mininka,
skilst mér, og jafnvægi að nást
með útflutningi hinna tilbúnu,
eða fullunnu tækja.
Mér hefur verið tjáð, að mörg
hundruð sveitabýla leggist nú
árlega í eyði í Danmörku og
íbúarnir flytji í þéttbýlið, aðal-
lega í iðnaðinn. Munu all marg-
ir íslendingar, aðallega úr hópi
„yngri“ kynslóðarinnar, hafa
bætst í hóp iðnfólksins og
neynst mjög liðtækir, einkum
stúlkurnar. En við smíði hinna
áður umgetnu fjairskiptatækja
vinna aðallega stúlkuir.
Hvernig er svo (hiiin amdflieiga
framleiðsla þessarar þjóðar? Við
skulum skyggnast ofurlítið inn
á swið tvéggjia lisfcgreinia^ siem
mér eru og hafa löngum verið
(hugstæðar, — leiklistar og
myndlistair.
Ég hef áður minnst lítilshátt-
ar á leikhúsið í Óðinsvéum. Þar
sá ég leikið og sungið: „Sunnu-
dagur á Amager“, afar danskt
og margleikið leiksviðsverk og
mjög smekklega meðhöndlað í
því ágiæta DeáWbúsi.
Ég ætlia þó ekki að ræða frek
air um þetta leikhús, né önnur
leikhús Dana á svipuðu sviði,
en láta nægja að staldra aðal-
lega við tvær leiksýningar á
því Konunglega í Hötfln.
Konunglega leikhúsinu kynnt
ist ég ítarlega 1927—29, er ég
var að undiirbúa mig þar, til
þess að geta tekið við starfi
leiktjalda- eða leiksviðsmálara
við Þjóðleikhúsið okkar, er það
hæfi starfsemi sína, — en sem
aldrei varð, þakkir séu okkar ást
sæla Þjóðlieikhússtjóra.
Vegna Variu miinmiar, fouiðlum á
því Konunglega, svo og aðstoð-
ar Morgunblaðsins nú, átti ég
þar greiðan aðgang. Voru hiin
endurnýjuðu kynni mjög ánægju
leig og ekki hafði leikhúsiinu far
ið aftur að mínum dómi.
Fyrst sá ég Svanavatnið, hinn
flueimisflrægia ,jba®e(tit“, etftir núss-
neska tónsnillinginn Tjaikovskij
og veirð þegar að játa, að sú
sýning var afburða góð og svið-
setningin óvenju hugmyndarík.
Dansarnir sjálfir og fram-
kvæmd hinna fjölbreytilegu til-
brigða þeirra, einkum hjá aðal
diönsunuinMm tiveimur, þedm Fafllle
Jaodbsen oig þá 'éklki síðlur
Kirstlan Sliimioinie, Var diamisfliitsít á
háu stigi, — firamúrskarandi.
Minnist ég ekki að hafa séð fég
lUiriri né lisfcrænmd „baMiett“-®ýn-
inigu á lieiksviðii. Sýndinlgin inláði
hámiarki fegurðar í 2. þætti, er
prinsimn hrífst af yndisleik
Odettu, sem aðens, að nætur-
flaigi, gdtur birzt sem kama, en
er annars í svansgerfi, — og
dansar vð hana í draumum sín-
uim og þrá. Sá þátltlur var lýslt-
iur þláleifcum bjiammia -er brlá (hrtilf-
arudli ævdinitýriaíblæ yffir sviðdð og
allar hreyfingar svananna
(dlainsmieiyjlainina). Sviðsmyinidlir
þær, er töfruðust þannig fram
með hneyfingum þeirra og svíf-
andi yndisleik, eru mér ógleym-
anlegar. Þriðji þáttur var mjög
íburðarmikill og skemmtilegur
og lokaatriði 4. og síðasta þátt-
ar (viðluredign piriiniaiinis og hdlnis
illa örlagavalds Odettu) var
mjög áhriifiamiilfeið og íhiuigfevæm/t
Séð niður á Ráðhústorgið úr tumi Ráðhússins.
í allá staði. Húsið var þétt set-
ið og hrifniing leikhússgesta í
hámarki. Hinn aldni hljómsveit-
lamsitljióini Jdh,. Hye-'Kmiuidsen
Stjónnialðii (hljiómiaveifcininii ög var
faigniað ákaflt.
Ég ætla að verða stuttorður
um Manon Lescaut, óperu Pucc-
inis, sem ýrnsir heima kannast
við, og sem var mjög eftirtekt-
arverð óperusýning með Lone
Koppel Winfcher í titilhlutverk-
inu. Var það í fyrsta sinn, er ég
sá þá óperu. Puccini er sefj-
amidij tóinislkáld, on e. t. v. fluflll oift
endurtekning af sjálfum sér En
marga gullfallega ópeirusöngva
kunnum vð eftir hann úr Tosca,
Boheme, Butterfly o.fl. óperum.
Hið Konunglega gierði verði
hans verðug skil undir stjórn
þeiinra Frainlk de Quieöl, leilkslfcjióra
og Tamás Vetö, hljómsveitar-
stjóra
Mjög á annan veg, en þessar
tvær sýningar á því Konung-
lega, var sýning nýja sviðsins
þar á leilkriltdiniu lum Tom Paine
(eða Thomas Paine).
Ég var búinn að frétta,
að sviðsetning og allur svipur
vetrksns væri mjög nýtízkuleg-
ur, svo ég fór á þá sýningu
meira af forvtni, en eftirvænt-
inigu, — jafnvel nokkurri van-
trú á að mér mundi annað en
gremjast sýningin. Sannleikann
skal þó fúslega segja, að svo
reyndist ekki. Þreif sýning þessi
í mig «11 rösklega og framkall-
aði hjá mér bæð kröftug and-
mæli og ómótstæðlega aðdáun,
— lamidlmiaéli gegin því, að Ih'iniar
töluðu setningar verksins virt-
lust íhialfla lorðlið fyirdæ sprenigijiuim
er haflðlu tæfct rifcveirifeið í gumd-
ur, svo einstakar setningar þess,
Hinn frægi Gefjunar-gosbrunnur, skammt frá Löngulínu.
tomu 'aff vörum ieilbeindiamna
eiiras og filuigeldar eða glöiamdi
stpriemigjlulbrolt firá leiiksviðiniu, eða
aftan úr sal. Hið talaða orð
Skiildi því elklki efltir nieiima sam
fellda sáliræna hugsun, eða list-
mat hugans, heldur var það við-
ibunðairrásdin s|j;áfl!f, siem á/hnif
hafði, líkt og sýning, þar sem
hið notaða tungumál skilst lítið
eða aiHs elkki.
Hins vegar vair sviðsetningin
og samtök leikendanna óumdeil
anlegt þrekvirki snjalls kunn-
áttumaruns á alheims mæli-
kvarða.
Leiksviðið eir opið, þegar gest-
iir ganiga fciil sæta sinina og tjaild
er aldmei dregið fyrir. Hvíslar-
inin (sem vair 'konia) siifcur firemst
á sviðimiu viinistra mjagán, við pnilt
eða dkrifbcirð, sem nidkíkuinslkan-
ar stjómandi, og fyrir allra aug
um, mieð hainidirit fyrir firamiain
sig og lijióis yfiir, er lýsiir miiðlur
fiyrir siiig. Leikaramár fcímiaist imm
á leilksrviðið simiám saimian í bveirs
dagsfötum sínum og fara að
rabba saman, eða við gestina, —
(sem eru að koma sér fyrir í
sætum sínum í salnum), — og
taka til að sýsla við áhöld og
ifcælkii, ©r þeir ha'fla kamlið m|eð,
eða sótt, eða eru komin inm á
sviðið. Þeir kflæðiaist igertflum Sín-
um, eða skifta um þau, á svið-
inu fyrir allra augum.
Leikarar eru 16, — hlutverk
ledksirt; hins vagair 47, siem .þesslir
16 leikanar skiffca með sér, auk
þeiirna 16 hlulfcvieirlkEi, að veira þeiir
sj'áfllfir. ediris cig fynr segiir, ýmsar
furðulegar. stundum bráðsnjall-
ar, og 'Oift hirilflamidli sviðsmiyndiir
koma fram, með því að beita ein
flölidluim en cift þaufllhutgsuðuim leilk
sviðsbrögðum. Eiginlega finnst
manni sviðsetningin sambliand af
lelkærsóuim, ieikfimi, „sLrklus“-
ibrögðum og óvæntum hversdags
leilk. Snöggfliaga kemiur eimm eða
flleiri leilkenda ganigamdi eiða
hlau'pamdii flra má ltedlksvið&brún,
fcifl þess að ávaripa sadangesti rrueð
örstuttri setningu, — oft hvat-
skeytslegri, — slöngva henni
jafnvel yfir þá, — bendandi
á einlhivarin þairra. Sfcumidlum er
hrópað, eða gripið frammí aftan
úr sal eða upp á svölum, svo
áhorfendur og heyrendur verða
sikynid'ilega uimfllulktir a/tlburðarás-
inni, eða þeir búast þá og þeg-
ar við að blandast í það sem
skeður.
Ekki vissi ég of miilkið um
Thomas Payne, áður en ég fór
Frambald á bls. 20