Morgunblaðið - 31.10.1970, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. OKTÓBBR 197»
17 !
Verzlunin verður að kref jast
viðurkenningar á mikilvægi
atvinnurekstrar síns
— Ræða Haraldar Sveinssonar á aðalfundi
Verzlunarráðs íslands
svo til á sjálfvirkan hátt hvað
varðar landbúnaðarafurðirnar
og öllum var ljóst, að verzlunin
gat ekki tekið á sig þessar launa
hækkanir, án þess að hundraðs-
tölur álagningarinnar væru
Fundarstjóri, góðir fundar-
menn!
Er við komum hér saman á
aðalfund Verzlunarráðs íslands,
er hollt að bera saman ráð sín,
horfa til baka og reyna að
greina, hvað framundan muni
vera. Hvað hefur okkur orðið
ágengt á þessu siðasta starfsári?
Hvernig hefur okkur tekizt að
halda á okkar málum? Hvernig
er staða verzlunarstéttarinnar I
dag?
VERÐLAGSMÁLIN
Efnahagslíf þjóðarinnar hefur
tekið miklum framförum á síðast
liðnu starfsári. Siðari hluta árs-
ins 1969 varð vart mikils bata
hjá útflutningsatvinnuvegunum
og jafnframt efldist iðnaður og
ýmsar þjónustugreinar. Þegar
kom fram á árið 1970 hélt þessi
þróun áfram og var nú augljóst,
að þjóðin var komin yfir þá erf-
iðleika, sem auðkennt höfðu ár-
in 1967 og 1968. En miklar fórn-
ir hafði orðið að færa til að ná
þessum árangri. Launþegar
höfðu orðið að taka á sig skerð-
ingu á kaupmætti launa sinna,
meiri háttar framkvæmdum hafði
orðið að fresta, atvinnurekstur-
inn hafði orðið að taka á sig
miklar byrðar, að hag verzlun-
arinnar hafði verið mjög þrengt,
jafnhliða sem hún hafði orðið
fyrir gifurlegri fjármagnsskerð-
ingu.
En nú voru Islendingar á leið
upp úr öldudalnum og farnir að
eygja betri tíma efnahagslega.
Þegar kom fram að lokum vetr-
arv'ertíðar og flestir kjarasamn-
ingar voru að renna út, var öll-
um ljóst, að fulltrúar launþega
höfðu mikinn hug á að ná fram
Haraldur Sveinsson flytur ræðu sína á aðalfund Verzl-
unarráðsins í gær.
launahækkunum fram yfir reikn
aða framleiðniaukningu.
Og árið 1970 var kosningaár
og viðsjárverðar blikur á lofti á
stjórnmálahimninum. Nú þurftu
allir að sanna fyrir almenningi
í landinu, hvað þeir væru miklir
alþýðu- og launþegavinir og
flýttu sér að gefa stórorðar yfir-
lýsingar þessu að lútandi. Menn
héldu því fram, að launastéttim
ar hefðu beðið nógu lengi og nú
væri kominn tími til, að þær
fengju verulegar kauphækkanir.
En því miður gleymdist að skýra,
hvað eru verulegar kauphækk-
anir á mælikvarða Islendinga.
Er það 4, 5, 6, jafnvel 10%
hækkun á einu ári? Nei, ó nei,
er launþegasamtökin komu fram
með sínar kröfur, voru engar
slikar tölur nefndar. Nú varð að
sannfæra menn og nefna tölur,
sem tekið væri eftir. 40%, 50%,
60%, minna dugði ekki. 1 hópi for
ystumanna launþega er margt
ágætra manna og vel hugsandi,
og því er það mikið undrunar-
efni, að þeim hafi ekki enn tek-
izt að sýna sínum mönnum fram
á, að svona löguð vinnubrögð
geta ekki leitt til raunverulegra
kjarabóta. Lengi var deilt um
það, milli samninganefnda laun-
þega og vinnuveitenda, hvernig
skyldi leysa málin, og eins og
öllum er í fersku minni, var það
ekki gert án langra verkfalla.
En að loknu þriggja vikna verk
falli, var að lokum samið 19.
júní um launahækkanir, sem
námu 15—18%. Er þessar hækk
anir bættust við visitöluhækkan
ir, sem orðið höfðu, er kaup al-
mennt orðið 30% hærra en fyr-
ir ári síðan.
ísland er ekki ennþá iðnvætt
markaðsþjóðfélag, þar sem meiri
hluti kostnaðarliða í atvinnu-
rekstri eru hráefni og fjármagns
kostnaður, en launakostnaður lít
ilfjörlegur. Hins vegar má sýna
fram á, að kostnaðarliðir ís-
lenzkra atvinnufyrirtækja eru
fremur bundnir launaliðum en í
nokkru öðru landi. Það er þvi
öllum Ijóst, að svo stórkostlegar
launahækkanir, sem orðið hafa,
það sem af er þessu ári, urðu
að koma fram meira og minna í
hækkuðu verðlagi. Þetta gerðist
hækkaðar. Eftir mikla baráttu
var samþykkt í verðlagsnefnd,
að álagning skyldi hækka um
12,1 af hundraði. Öllum var
ljóst, að staða verzlunarinnar
var mjög veik eftir hin miklu
erfiðleikaár, sem á undan voru
gengin, og á þeim árum hafði
hlutur verzlunarinnar verið
skertur meir en nokkurra ann-
arra atvinnugreina.
Þegar þessum miklu átökum í
launamálum lauk, og farið var
að gera sér grein fyrir hverjar
afleiðingarnar myndu verða,
varð mörgum Ijóst, að stefna
mundi í sama vandann og síðari
hluta ársins 1966 og fram eftir
árinu 1967, enda svipað ástatt á
stjórnmálasviðinu, borgarstjóm-
arkosningum nýlokið og Alþing-
iskosningar framundan. Þegar
fram á sumarið kom, var reynt
að ná samkomulagi innan banka
kerfisins að takmarka útlánin og
jafnframt fór ríkisstjórnin fram
á það við samtök hinna vinn-
andi stétta og vinnuveitendur í
landinu að hefja viðræður um
leiðir til að stöðva hin gagnverk
andi áhrif kaupgjalds og verð-
lagshækkana. Er viðræður þess-
ar skyldu hefjast, síðast í ágpst,
fóru formenn verzlunarsamtak-
anna fram á það við ríkisstjórn-
ina að fá að tilnefna menn í við-
ræðunefndina. Eigi var unnt að
verða við þeirri ósk, en það varð
að samkomulagi, að ég fengi sæti
í nefnd Vinnuveitendasambands
Islands, enda var ég þar stjórn-
armeðlimur. Bændasamtökin
fengu seinna áheyrnarfulltrúa í
nefndinni.
Nefnd þessi hefur haldið alls
7 fundi og hefur þar aðallega
verið skipzt á skoðunum og lagt
á ráðin um gagnasöfnun til upp-
lýsingar um hinar ýmsu verkan-
ir, sem launa- og verðhækkanir
hefðu á verðlagsþróunina, visi-
töluútreikninginn, kostnaðar-
aukningu fiskiðnaðarins og sjáv
arútvegsins og fleiri þætti. Það
hefur verið marg tekið fram, að
i þessari nefnd hafa engir samn
ingar átt sér stað, enda marglýst
yfir þvi af hálfu aðila, að þeir
teldu sig ekki hafa umboð til
neinna samningagerða. Mikið var
lagt upp úr því, að menn skipt-
ust á skoðunum af alvöru um
þær leiðir, sem til mála gæti kom
ið að fara, en menn voru mjög
varkárir í þessum umræðum.
Stuttu eftir setningu Alþingis
var haldinn fundur í miðstjórn
Alþýðusambands Islands og þar
voru samþykkt skilyrði til nefnd
armanna þeirra, um á hvaða
grundvelli fært væri talið
að halda viðræðum áfram. Ekki
var þar um neina tilslökun að
ræða af hálfu ASÍ, en tilbúnir
voru þeir til að styðja verðstöðv
un, sem- skerti hlut flestra
annarra en þeirra sjálfra. Verð-
Fratmhald á bls. 18
Gunnar G. Schram skrifar Vettvanginn í dag —
í*ar er fjallað um nauðsyn þess, að efnt verði
til íslenzkrar þróunaraðstoðar og ýmis
ný viðhorf í þeim efnum.
I dag og á morgun verður
haldin í Norræna húsinu ráð-
stefna um fsland og þróun-
arlöndin. f því tilefni ritar
Gunnar G. Schram, formaður
Félags Sameinuðu þjóðanna,
eftirfarandi grcin um það
efni.
Þeir munu margir, sem ekki
hafa gert sér grein fyrir því,
að Islendingar eru þeir einu
meðal Norðurlandaþjóða, sem
ekki veita opinbera aðstoð til
þróunarlandanna. Sennilega er-
um við eina þjóðin í álfunni,
sem ekki leggur eitthvað af
mörkum í þessu skyni.
Við greiðum að visu skilvís-
lega framlög okkar til þeirra
hjálparstofnana Sameinuðu
þjóðanna, sem í þróunarlöndún-
um starfa, en þar er einvörð-
ungu um að ræða hin lögboðnu
meðlimagjöld samtakanna.
Utan þessa eru það einungis
samtök áhugamanna, sem virð-
ast hafa gert sér það ljóst að
til eru þróunarlönd, — þriðji
heimurinn svokallaði, sem
tveir þriðju hlutar mannkyns
byggja. Þar hafa verið í farar-
broddi samtökin Herferð gegn
hungri, og Rauði krosinn, sem
unnið hafa mikið og gott starf
á þessum vettvangi.
V
Verkefnin i þróunarlöndunum
eru óteljandi. Þau byggir mik-
ill meirihluti ibúa jarðar, yfir
2 milljarðir manna, en meir en
helmingur þeirra er talinn búa
við næringarskort, sult og
seyru, sem bót þurfi að ráða á.
Ólæsi er i sumum landanna
nær algjört, nútímaleg vinnu-
brögð nánast ókunn, þjóðfé-
lagsástand og verzlunarárferði
beint út úr íslenzkum miðöld-
um.
Þessar eru ástæðurnar til
þess, að allar þær þjóðir, sem
betur mega sín, hafa stofnað
til aðstoðar við þróunarlöndin
í margvislegum myndum. Sum-
ar veita fyrst og fremst fjár-
magni þangað, aðrar leggja
fram tæki og vélar, enn aðrar
senda jafnframt sérfræðinga og
kennara, auk sveita ungs fólks
þeim til fulltingis við fræðslu
og uppbyggingu nýs þjóðfé-
lags. Þannig stendur hinn
gamli og nýi heimur hlið við
hlið í baráttunni fyrir bættum
kjörum þessara þjóða heims. I
stað þess að sitja slímusetur
við kjötkatlana á Vesturlönd-
um og nærast helzt á stríðs-
tertum, hefur verið tekizt
myndarlega á við hin ómældu
verkefni þróunarlandanna,
steinn lagður á stein ofan í
vegghleðslu hins nýja tíma.
V
Norðurlöndin hafa lengi
staðið í fylkingarbrjósti í
þessu starfi.
Þjóðþing þeirra hafa lengi
verið ósínk á að veita fjár-
magn til starfsins í þróunar-
löndunum. Þau hafa tekið
höndum saman við samtök
áhugamanna og afleiðingin hef
ur verið umfangsmikið starf
víða um hinn suðlæga hnött.
Hér skulu aðeins nefnd tvö
dæmi.
Langt er nú orðið síðan
Norðmenn komu á fót fiskveiði
og fiskiðnaðarmiðstöð í Kerala
á Indlandsströnd. Þar hafa
þeir kennt innfæddum hvem-
ig draga á fisk úr sjó, smíða
báta, ríða net og varðveita afl
ann. Hefur nú norska stöðin í
Kerala orðið fyrirmynd að fleir
um slíkum í Indlandi og nálæg
um ríkjum.
I Austur-Afríku, aðallega í
Tanzaníu og Kenya, hafa Dan-
ir sett á laggirnar ýmsar fram
farastofnanir svo sem sjúkra-
hús, landbúnaðarskóla, sam-
vinnuskóla og tilraunabú, þar
sem markmiðið er ekki sízt það
að kenna þarlendu fólki að
nýta betur hina frjósömu jörð
sína.
V
Þess vegna er ekki hóað í
þokuna, þótt spurt sé í dag hér
uppi á Islandi: Er ekki orðið
tímabært að við gerum lika eitt
hvað í þessum málum?
Þegar við viljum gera út-
lendinga agndofa af aðdáun á
dugnaði og framtaki hinnar ís
lenzku þjóðar er gjarnan grip
ið til þess ráðs að skýra þeim
frá þvi, að hér á landi búi fólk
sem hefur þriðju hæstu fjöl-
skyldutekjur í Evrópu, og sé
á listanum yfir 10 tekjuhæstu
þjóðir í gjörvöllum heimi.
Þessar tölulegu upplýsingar
ættu að taka af allan efa um
það, að við höfum ekki efni á
því að hefja einhvers konar að
stoð við þróunarlöndin. Það er
vitanlega satt og rétt, að hér
biða ótal verkefni, sem krefj-
ast úrlausnar, ótal félagsheim-
ili þarf að fullgera og ótalvegi
þarf að malbika. En þörfin inn
anlands fyrir fjármagn og fram
tak breytir ekki þeirri grund-
vallarstaðreynd að fáar þjóðir
í veröldinni eru betur búnar
til þess að leggja nokkurt lið
í þróunarlöndum en sú is-
lenzka. Kemur þar tvennt til.
Annars vegar afkoman, sem
áður var nefnd, og hins vegar
fjöldi vel menntaðs ungs fólks,
sem margt er tvimælalaust
reiðubúið til þess að leggja
fram starfskrafta sína í þró-
unarlöndunum, ef það fær til
þess tækifæri og tilefni.
Hvort tveggja hefur hingað
til skort hér á landi.
V
Islenzk þróunaraðstoð þarf
ekki að byrja i stórum stíl.
Höfuðatriðið er, að þar sé
um varanlega, skipulags
bundna starfsemi að ræða, sem
áhugamannasamtökin megna
ekki að halda uppi, þrátt fyr-
ir góðan vilja. Þótt ekki væri
veitt meira fé til þróunarað-
stoðarinnar i fyrstu en einn
tíundi úr einu prósenti af tekj-
um rikisins, eða 10 milljónir
króna, væri það góð byrjun.
Mun varla hrikta i ríkiskass-
anum, þótt svo hæversk tala sé
nefnd. Fyrir þá upphæð væri
þó unnt að gera ýmsa merka
hluti.
Eitt af þvi, sem þar verður
fyrst fyrir, er að greiða kostn-
að við að senda íslenzka sjálf-
boðaliða til þátttöku í sameig-
inlegum aðstoðaráætlunum og
framkvæmdum, sem nú standa
yfir á vegum allra Norðurland
anna i Austur-Afríku — nema
okkar. Boð um slíka aðild hef-
ur löngu borizt, en hvorki fé
né færi verið til að taka þvi
hingað til. Ekki er að efa, að
margar stéttir manna yrðu hér
fúsar til þátttöku, kennarar,
læknar, hjúkrunarkonur, fag-
Framhald á bls. 24