Morgunblaðið - 09.12.1970, Blaðsíða 17

MORjGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1970
17
Endurminningar Krúsjeffs;
Iverach McDonald frá

„The Times“
segir álit sitt
„Ég- lifi nú líkt og einsetu-
maður í útjaðri Moskvu."
Þannig byrjaði úrdráttur úr
endurminningum Krúsjeffs sl.
mánudag. Byrjimin er sönn,
þó að einsetubústaðurinn sé í
raun og veru rúmgott og fal-
legt hús í trjálundi, sem marg
ir öfunda íbúann af.
Ég gekk framhjá húsinu
fyrir nokkrum vikum og þá
hafði fyrsti vetrarbylurinn
gengið yfir og vetrarþögnin
hvíldi yfir ísilögðum tjörnun-
um i grenndinni og umhverf-
ið minnti einna helzt á vetr-
armynd á jólakorti. Spyrji
vegfarandi um Krúsjeff verð
ur yfirleitt lögreglumaður í
nágrenninu fyrir svörum og
segir, að því miður verði Ni-
kita Sergeyevich að hvílast
skv. læknisráði, en velkomið
sé að bera honum og konu
hans góðar kveðjur.
Svarið hjá yfirvöldum i
Moskvu er stuttaralegra, þau
segja einfaldlega að Krúsjeff
sé maður sem lifi sínu einka-
lífi og að þau hafi ekki áhuga
á honum.
Hitt er rétt að á undanförn
um árum fór Krúsjeff oft til
Moskvu og bjó í íbúðinni
sinni þar, en þeim heimsókn-
um hefur fækkað eftir því
sem aldurinn hefur færzt yfir
hann.
Hvað sem öðru líður, hefur
einsetulifnaður hans gefið
honum nægan tíma til að
skrifa, lesa fyrir eða bara
tala við fjölskyldu sina um
æviskeiðið sem hefur fært
honum allt, sem hægt er að
öðlast.
Á árunum, er allur heimur-
inn þekkti Krjúsjeff hafði
hann óstöðvandi þörf fyrir
að tala og það leikur enginn
vafi á, að margir hafa talið
sig vita hvernig æviminning-
arnar yrðu, er þær kæmu út.
Fullar af skrýtlum, rússnesk-
um orðatiltækjum og að þar
yrði að finna aragrúa af ýms
um atburðum úr lífi lians,
sem hann hefði svo oft sagt
frá við ýmis tækifæri, í mót-
tökum, viðtölum eða í ræðum,
og allir hefðu því heyrt áður.
Þetta hefði eitt út af fyrir
sig, getað fyllt heila bók, en
svo undarlega vill til að mjög
lítið er um slíkt í þessum ævi
minningum.
Úrdrátturinn sýnir að still
Krúsjeffs nú er miklu hljóð-
látari en ræðustíll hans var,
er hann var upp á sitt bezta.
Þessi þróun er afar eðlileg
hjá manni, sem nú er svo
miklu eldri og þreyttari. Allt
bendir til að hér séu á ferð-
inni æviminningar manns,
sem hugsar upphátt án sterks
tímaskyns, með lítið af skráð
um heimildum eða minningum
til að styðjast við.
Tímaskyn hans ruglast
greinilega öðru hverju og t.d.
kom það fyrir í einum kafl-
anum, sem birtist nú í vik-
unni, að hann talar um heim-
boð hjá Stalín og Nadezhdu
Alliluyevu, eiginkonu hans,
tveimur árum eftir lát henn-
ar. 1 sama kafla eru svo
Stalín og hann að tala um
Nadezhdu í þátið. Mergurinn
málsins er sá, að Krúsjeff
heimsótti Stalín oft, bæði fyr
ir dauða konu hans og eftir,
en hér ruglar hann þessu
saman í fyrsta tilvikinu. Ef
einhver annar en Krúsjeff
hefði skrifað þessar endur-
minningar má telja víst, að
hann hefði ekki látið grlpa
sig á svona einföldum mistök
um. Á öðrum stað er svo tal-
að um Donbas, sem fæðingar-
stað Krúsjeffs, en þar var
æskuheimili hans.
Kaflarnir um bernsku Krý
sjeffs sýna bversú lítið er
stuðzt við skrifaðar heimildir
I þeim hluta endurminning-
anna. Það er rétt að sumar
málsgreinar eru líkar því,
sem sagt var í sjónvarpskvik-
mynd, sem gerð var um ævi
hans af bandarísku sjón-
varpsstöðinni NBC og var sið
ar sýnd í BBC. En i þessar
endurminningar vantar tvær
sögur, sem Krúsjeff sagði oft.
Aðra söguna sagði hann t.
d. við fréttamenn 11. maí
1960, er hann fjallaði um U-2
málið. Hann sagði, að þegar
hann hefði verið strákur,
hefðu ræningjar haft mikið
uppáhald á einu bragði. Þeir
sendu lítinn strák út á götu
og létu hann stöðva vegfar-
anda og biðja hann um að
skila úrinu sinu aftur. Meðan
vegfarandinn stóð þarna og
skildi ekkert í -neinu, komu
ræningjarnir hlaupandi og
hrópuðu á manninn að láta
drenginn hafa úrið sitt aftur
og frakkann að auki.
31. janúar 1958, tók ég
langt viðtal við Krúsjeff og
þá sagði hann mér aðra sögu
i svipuðum dúr. Þegar hann
var ungur námaverkamaður
settu eigendur námunnar upp
skilti, þar sem á stóð „borgað
um mánaðamót", en þeir sögðu
aldrei hvaða mánaðamót eða
hvaða ár yrði borgað. Ef ein-
Svetlana Stalín.
hver annar hefði verið að
setja saman æviminningar
Krúsjeffs, er ólíklegt að hann
hefði ekki freistazt til, að
taka þessar sögur með.
Annað, sem bendir til, að
endurminningarnar séu Krú-
sjeffs sjálfs er, að Krúsjeff
viðurkennir á nokkrum stöð-
um, að hann hafi ekki vitað
mikið um hvað var að gerast
í Sovétríkjunum á árunum eft
ir 1930, er hann var að klifa
mannvirðingarstigann innan
flokksins. Hann segir t.d. að
hann hafi ekki vitað um hung
ursneyðina, sem fylgdi í kjöl
far samyrkjubúaherferðarinn
ar fyrr en mörgum árum
seinna. Sjálfur var ég i hópi
brezkra blaðamanna, sem
ferðuðust um Sovétríkin 1932
og sáu sveltandi fólk í Úkr-
Jósef Stalín.
aníu. Ef maður á að trúa Krú
sjeff hér og hann í raun og
veru hafi ekkert vitað um þessi
mál, þá hlýtur ritskoðun
flokksins í Moskvu að hafa
verið betri en við héldum á
þeim tímum.
Krúsjeff segir, að hann
sjálfur og margir aðrir flokks
menn hafi verið tregir til að
trúa ýmsu, sem þeim var
sagt, því að þeir trúðu enn
á og treystu Stalín. Seinna
kemur svo fram hjá Krúsjeff
að þeir voru oft á báðum átt-
um í trú sinni á Stalín og ótt-
anum við hann og þvi hikuðu
þeir við að segja honum ýmis
legt, sem þeir voru hræddir
um að hann tæki illa upp.
Þessi skýring Krúsjeffs er
mjög trúanleg, þó að sumum
kunni að virðast hún ein
kennileg. Við komuna til
Moskvu 1925, er Krúsjeff
gagntekinn af vináttu og til-
finningasemi Stalíns og hvern
ig hann heldur á málunum.
Stuttu seinna lýsir hann Stal
ín, sem ruddalegum og gróf-
um, en þó ekki óþolandi. Síð-
ast er hann svo orðinn morð-
inginn, einræðisherrann, fullur
af grimmd, vantrausti og tor-
tryggni og hálfvitlaus af of-
sóknarbrjálæði. 1951 eða 1952
á hann að hafa muldrað við
sjálfan sig, „ég er búinn að
vera, ég treysti engum, ekki
einu sinn sjálfum mér.“
Þrátt fyrir þetta fordæmir
Krúsjeff Stalín aldrei alger-
lega og kallar hann meira að
segja „mjög hæfan og vel
gefinn mann." Það er eins og
hann vilji ekki kasta öllu
kerfi Stalíns fyrir borð, jafn
vel þótt að öfgar hans hafi
verið slíkar að „væri hann á
lífi í dag greiddi ég atkvæði
með að hann yrði dreginn fyr
ir dómstóla og honum refsað
fyrir glæpi sína“.
Hvað var það, sem olli þess
um breytingum á Stalín, frá
því að Krúsjeff fyrst hitti
hann? Endurminningarnar
svara þessu ekki fyllilega.
Krúsjeff segir: „Ég tel að
það hafi verið á stríðsárun-
um, að Stalín fór að bila í
höfðinu". Þetta getur varla
verið rétt, nema að hér eigi
Krúsjeff við, að það hafi ver
ið fyrst á striðsárunum að af-
brigðileiki Stalíns kom glögg
lega i ljós fyrir allra augum
vegna sérvizkunnar í persónu
legri hegðun hans.
Það var þegar ljóst árið
1934, eftir morðið á Kirov i
Leningrað, að Stalín var ó-
eðlilega hræddur og hefni-
gjarn. Hafi Krúsjeff haft rétb
fyrir sér í leyniræðunni 1956
og að það hafi i raun og veru
verið Stalín, sem lét myrða
Kirov og notaði síðan morð-
ið sem átyllu fyrir fjöldakúg-
uninni, þá er það greinilegt,
að hann var farinn að bila
1934. Þá ímyndaði hann sér
samsæri gegn sér og trúði
hugarburðinum. 1 endurminn
ingunum segir: „Það var ver-
ið að traðka blóm flokksins
niður i svaðið með ofbeldisað
gerðum, jafnvel nánustu sam
starfsmenn Stalíns voru
gripnir ofsóknaræðinu."
Líklega má telja, að fyrst
hafi orðið vart við afbrigði-
leika Stalins tveimur eða
þremur árum fyrr. Svetlana,
dóttir Stalins segir í bók
sinni „Bréf til 20 vina“, að
hún hafi tekið eftir mikilli
breytingu í fari föður síns,
eftir sjálfsmorð móður sinnar
árið 1932. Hún segir, að hon-
um hafi fundizt hann vera
svikinn, stunginn með rýtingi
i bakið og hann hafi þá
misst trúna á fólki.
Skýring Svetlönu er ekki
nægileg. Sjálfsmorðið var
ekki upphafið. Það er al-
mennt talið i Moskvu, að Nad
ezhda hafi framið sjálfsmorð,
einkum vegna hörmunganna
sem hún heyrði um í sambandi
við samyrkjubúaherferðina,
en ekki svo mikið vegna
ruddaskaparins, sem Stalin
sýndi henni i annarra viður-
vist. Stalín sagði síðar við
Churchill að stríðið við smá-
bændurna hefði verið hræði-
legt, og það er hugsanlegt, að
hinir miklu bardagar þá (sem
hann átti sjálfur sök á) og
sjálfsmorð Nadezhdu hafi
saman orðið til þess að hin
sjúklega grimmd og tor-
tryggni brauzt út í honum.
Endurminningar sýna, að
Krúsjeff telur að enn sé fólk
í Sovétríkjunum, sem heldur
að það eigi Stalín að þakka
framfarirnar í landinu. Þetta
kann að vera ein helzta ástæð
an fyrir útgáfu endurminn-
inganna. Fyrstu kaflarnir ein
ir, eru minnismerki um það
sem Sovétríkin hafa gengið í
gegnum — og aðvörun.
Félagsmálaaöstoð borgarinnar:
48% vegna greiðslu húsnæðis
Batnandi atvinnuástand hefur
síður náð til skjólstæðinga
F élagsmálastof nunar
Á NÆSTA ári er áætlað að
verja 106,8 milljónum króna til
félagsmálaaðstoðar á vegum
Reykjavíkurborg&r. Er hér um
að ræða 41,3 milljón króna liækk
un frá yfirstandandi ári eða
63,1%. Að nokkru leyti stafar
þessi hækkun af því, að þær
breytingar verða á gjaidaliðum,
að sjúkrastyrkir, sjúkrasamlags-
iðgjöld, útfararkostnaður og
kostnaður við vistun barna, ann-
arra en barna styrkþega, voru
áður sjálfstæðir gjaldaliðir, en
koma nú undir þennan gjalda-
lið. Én mestu munar þó um
aukna fjárbagsaðstoð tii styrk-
þega á vegum borgarinnar &
aldrinum 16—67 ára, en hún
hækkar um 24,1 milljón króna
eða 67%.
Geir Hallgrímsson, borgar-
stjóri, sagði á fundi borgarstjórn
ar sl. fimmtudag, að svo mikil
hækkun á fjárveitingu til félags-
málaaðstoðar þarfnaðist sérstakr
ar skýringar og sagði borgar-
stjóri i því sambandi.
„Við mat á eðlilegum útgjöld-
um vegna framfærslu og sam-
anburði milli ára, verður sérstak
lega að hafa tvo þætti í huga,
fjölda styrkþega og framfærslu-
kostnað.
Þó að atvinnuástand hafi verið
almennt betra en undanfarin ár
og þar af leiðandi tekjur hærri,
hefur sú bót á ríkjandi ástandi
síður náð til skjólstæðinga Fé-
iagsmálastofnunar Reykjavíkur-
borgar, öryrkja, sjúklinga ogein
stæðra mæðra, en til borgaranna
almennt. Er hér um umhugsun-
arefni að ræða, sem rætt verð-
ur nánar siðar á þessum fundi.
Fjöldi styrkþega hlýtur að
markast annars vegar af ríkj-
andi ástandi í þjóðfélaginu á
hverjum tíma, t.d. atvinnu-
ástandi, og hins vegar þeirrar
stefnu, sem fylgt er i félagsmála
starfsemi borgarinnar.
Undanfarin ár hefur í sífellt
ríkari mæli verið stefnt að auk-
inni félagsmálaþjónustu í Reykja
vík og lögð aukin áherzla á varn-
aðarstarf og endurhæfingu.
Stefnt er gegn ofnotkun stofn-
ana, t.d. vistheimila fyrir börn,
sem eru geysi kostnaðarsamar
stofnanir i byggingu og rekstri,
en í þess stað lögð áherzla á að-
stoð við fjölskyldur og notkun
fósturheimila, ef um vistun ut-
an foreldraheimilis er að ræða.
Með þessu er verið að flytja
kostnað af byggingar- og rekstr-
arkostnaði barnaheimila yfir á
fjárhagsaðstoð við styrkþega.
Stefna þessi hefur komið fram
i minnkandi þörf fyrir vistheim-
ili Íyrir börn ag þar af leiðandi
hefur verið unnt að ætla meira
fé til uppbyggingar dagvistun-
arstofnana fyrir börn.
Jafnframt hefur verið í mjög
auknum mæli tekið upp náið
samstarf við ýmsar stofnanir og
sjúkrahús um sameiginlega
skjólstæðinga og þeim með þvi
skapaðir möguleikar til dvalar
utan sjúkrahúsa og annarra
kostnaðarsamra stofnana.
Aukin og meira auglýst félags-
málaþjönusta hefur í för með
sér aukinn fjölda skjólstæðinga
og fyrst um sinn ef til vill auk-
in útgjöld vegna fjárhagsaðstoð-
ar við skjólstæðinga. Aftur á
móti miðar þetta aukna starf að
því að draga úr útgjöldum á
öðrum sviðum þjóðfélagsins og
jafnframt koma . veg fyrir fram-
tíðarútgjöld.
Styrkþegar Reykjavíkurborgar
voru samtals 1397 árið 1969 og
á þeirra vegum (makar og böm)
u.þ.b. 1917 einstaklingar, eða
samtals 3314 einstaklingar.
Samkvæmt því lætur nærri,
að fjárhagsaðstoð i formi fram-
færslu hafi árið 1969 verið að
meðaltali kr. 28.700 á hverja fjöl-
skyldu, eða ca. kr. 12.200 á hvern
fjölskyldumeðlim. Oft á timum
er hér um að ræða mjög kostn-
aðarsöm einstök tilvik, t.d. vist-
anir og fóstur barna.
Tölur fyrir árið 1970 liggja
ekki fyrir, en lausleg könnun
sýnir, að útgjöld verða væntan-
lega um 55 millj. kr. og styrk-
þegar verða nálægt 1500.