Morgunblaðið - 06.03.1971, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. MARZ 1971
Sigurþór í»orgilsson, kennari:
Raunhæfur „Poppskóli“
— Ný markmið — Nýjar leiðir
Frarnhald af bls. 15
á aðalatriðum og aukaatriðum, að meta
sjálfur atriði siðgæðis, fegurðar, fjár-
hags og samvinnu, á augnablikum sem
til þess bjóðast, innan námsefnis og ut-
an. Ætli skólinn, að vera alhliða skóli
og haga störfum sínum í sem fyllstu
samræmi við eðli og þarfir nemendanna,
þarf námið að verða miklu frjálsara og
námsefnið fyllra og fjölbreyttara. Bóka
söfn með heimildarbókum tilheyrandi
námsefninu bjóða heim fjölbreyttari
virkni, auknum áhuga og auknum
skilningi á samhengi og skyldleika við
skyld efni. Þau fræði verða meira lif-
andi, betur grópuð í hugann og þess
vegna létt að nota. Kennarinn þarf að
nýta öll tækifæri til bess að fá nem-
enduma virka í starfi, eina sqp og í
hóp. Hann þarf með lifandi frásögn að
haida virkninni við og með vissu milli-
bili, meðan á starfi stendur, að skjóta
inn námsstyrkjandi aðgerðum þegar
hentar. Af ýmsu er að taka í þeim efn-
um. En bezta námsstyrkjandi leiðin
kemur þó frá nemandanum sjálfum,
þegar hann nær svo langt að finna,
að námið hafi þýðingu fyrir hann sjálf-
an og hans eigin markmið.
HNITMTBUN
Eins og áður var um talað, þarf allt
námsefni að hafa hnitmiðað, efnislægt
markmið. Að þvi markmiði stefnir
kennarinn og börnin með starfi sínu
að námsefninu. Fer það eftir þyngd
námsefnisins, starfsleiðunum og hæfni
bamanna, hvenær í starfinu þau eygja
hið hnitmiðaða markmið, sem stefnt er
að. Hér er um að ræða hnitmiðun náms
efnisins sjálfs, sem oft er fyrirfram
ákveðin í námsskránni, þótt skólinn og
kennarinn fái nokkru ráðið um inni-
haldsgildi þess.
Námsefnið, sem verið er að fást við
hverju sínni, hefur því undirstöðugildi
fyrir framtíð nemendanna. Ekkert náms
efni hefur ævarandi gildi. Nýir tímar
krefjast þess, að við námsefni sé bætt,
það feilt niður og nýtt tekið upp.
Fyrir allan þorra nemenda er sú
fræðsla eðlileg, sem byggð er út frá
þvl einfalda, skiljanlega, til hins
flókna, fjarlæga. Til þess að mæta þess-
um þörfum vits og þroska þarf að hnit-
miða fræðsluna við nemandann sjátfan,
tengja námsefnið reynslu nemendanna,
þvi, sem þeir hafa verið með í, séð eða
heyrt.
Námsefnið er þannig gert barnshug-
lægt, til þess að mæta þörf nemendanna
fyrir þýðingu og samhengi. Þetta er ná-
skylt þeirri skoðun margra skólamanna,
að fræðsluna eigi að tengja því effii,
sem nemendur hafa áhuga fyrir og óska
að sökkva sér niður í. Eftir þvi sem
nemendur eru vngri og minna þroskað-
ir er hnitmiðunin nauðsynlegri. Þegar
barn kemur fyrst i skóla, hefur það
vissan orðaforða, sem það hefur lært
með því að sjá, heyra, finna og tala
við aðra. í skólanum þarf lengi vel að
halda áfram að auka orðaforðann á
sama hátt, til þess að búa undir lestr-
arnámið. Með réttu er talað um ótíma-
bært lestrarnám þegar barn er látið
læra að lesa fjölda orða, sem það ekki
skilur, þar sem hina hnitmiðuðu undir-
stöðu vantar.
Sama gildir að sjálfsögðu í öllum
námsgreinum, að námsefnið þarf að hnit
miða við barnið, svo að áhugi vaxi og
hægt sé að byggja framhaldið á þvi,
sem þegar er kunnugt. I Iesgreinum
þarf að velja námsefnið og skipa í
heildir, þannig að nemendur hafi yfir-
sýn yfir hvað gera skal og nái að lok-
uni að skilja tilgang og þýðingu náms-
efnisins, hnitmiðun þess.
Hin uppeldisfræðilegu hjálpargögn
iétta og hjáipa, veita meiri og betri inn
sýn í námsefnið og gera námið áhrifa-
meira. Þau fylla betur hið talaða orð
og eru dýrmæt hjálp, þegar hnitmiða
skal fræðsluna og koma af stað nem-
endavirkni.
Vel undirbúin vettvangsathugun,
hvort heldur er úti í náttúrunni, á söfn
um, í stofnunum er einhver mest hnit-
miðaða námshjálp, sem völ er á. Úr-
vinnslan, þegar heim i kennslustofuna
er komið, byggist á hnitmiðuðu efni,
sem fyrir augu og eyru hefur borið í
ferðinni og hvetur til þess að kafa til
botns í leit að fróðleik.
Bækur, tímarit og aðrar skriflegar
heimildir hjálpa til við að hnitmiða
fræðsluna og eru reyndar undir-
staða fyrir vel skipulagt, sjálfstætt
nám.
Myndir, landabréf töflur, líkön,
skuggamyndir, kvikmyndir, skólasjón-
varp og skólaútvarp o.fl., sem skólinn
ætti að eiga völ á, hjálpa og styðja á
sama hátt og eru ekki þýðingarminni
en sjálf kennslubókin.
Hafi ke'nnaranum tekizt, í inngangin
um að námsefninu, að hnitmiða það við
nemendur sína, getur starfið haldið
áfram stig af stigi með aðstoð heim-
ilda. Þannig er strax í yngri deildum
skólans hægt að auka áhugann fyrir
notkun bóka í áframhaldandi námi.
Markmiðið er að styðja einstakl-
inginn í að finna starfsleiðir, sem
hjáipa honum svo fljótt, sem hægt er,
til þess að ná varanlegum árangri.
EINSTAKLINGSHÆFING
Námsmat og athuganir á námsferli
nemenda eru grundvöllur fyrir því, að
hægt sé að styðja, leiða og veita náms-
hjálp. Mjög sjaldan hentar sams konar
námshjálp öllum nemendum, þar sem
dreifing hæfni, þroska og greindar er
svo mikil innan bekkjanna. Verður
kennarinn því að kynna sér alhliða
ástand hvers nemanda, svo hægt sé að
veíta honum þá aðstoð, sem hjálpar
honum bezt á námsbrautinni. Þekking
og hæfni eru þættir, sem hægt er að
meta með þar til gerðum prófum fdia-
gnostisk próf) og er tilgangur þeirra
sá, að veita kennaranum nokkuð að-
greindar upplýsingar, svo að hann geti
skipulagt námshjáipina. Öðru máli
gegnir um aðra eiginleika í fari nem-
endanna, svo sem áhuga, samkennd og
félagsanda, tæknilega hæfileika og
Iagni og svo listræna eiginleika. Þess-
ir þættir verða ekki prófaðir, en þá
þarf að meta samt og umfram allt virða.
Oft eru það þessir eiginleikar, sem móta
áfstöðu nemandans til skólans og skóla
starfsins. Þeir hjálpa nemandanum í eig
in frumkvæði, félagslegri aðlögun og
úthaldi til að fylgja starfi eftir til enda.
Námsárangur og persónuþroski eru því
meira háðir þessum eiginleikum í fari
nemendanna en góðri greind eingöngu.
Einstaklingshæfð hjálp og verkefni við
hæfi hvers einstaks nemenda eiga að
hjálpa honum til þess að yfirvinna
sjálfur þá erfiðleika, sem hann mætir
og að nýta og þroska þá eiginleika,
sem í honum búa bg kennarinn veit um.
Skipulag skólans þarf á vissu sviði
að vera einstaklingshæft. Frjálst val á
námsleiðum og námsefni i efri deild-
um skólans. Flokkun nemenda innan
bekkjanna vegna sérstakra erfiðleika,
svo nokkuð sé nefnt. En umfram allt
þarf að einstaklingshæfa verkefnin og
veita einstaklingshjálp innan veggja
skólastofunnar, þar sem hver nemandi
fær verkefni við sitt hæfi og með sín-
um hraða að þroska sig og sina eigin-
leika.
Krafan um árangur þarf þvi einnig
að vera einstaklingshæfð. „Grasið
sprettur ekki með því að toga í það,“
sagði ágætur skólamaður. Ekki má gera
sömu kröfu til allra nemenda innan
bekkjar. Ótækt- væri að miða námið
við þá duglegustu, þar sem þeir sein-
færnu yrðu þá utanveltu og beittu at-
hafnaþrá sinni að öðru. Einnig eiga
hinir dugmiklu kröfu á að fá að njóta
sín í starfi að verkefnum og með hjálp
sem þeir hafa þörf fyrir. Sjaldan full-
nægir kennslubókin ein getu, áhuga og
fróðleiksfýsn þessara nemenda. Þeir
þurfa þvi á heimildargögnum að halda,
svo námshæfileikar þeirra fái notið sín.
Einnig getur verið, að innan sama
bekkjar verði kennslubókin ofviða
hluta nemendanna. Þar kemur til kasta
kennarans, að skapa þeim börnum
starfsskilyrði með einstaklingshjálp og
hnitmiðuðum einstaklingshæfðum verk-
efnum. Einstaklingshjálp er sérlega þýð
ingarmikil fyrir þessa nemendur, þar
sem oft eru hvorki tök á né rétt að
setja þá í sérdeildir.
Einstaklingshæfingin í hinum yngri
deildum skólans getur ráðið áhuga nem
andans í framtíðamámi hans, afstöðu
hans til náms og skóla og stutt hann í
vali á námsbraut og ævistarfi.
Hæfni nemenda við að hlusta, tala,
veita athygli, muna greina fjölda, sam-
hæfa vöðva handarinnar, þarf sem
allra fyrst á námsbrautinni að koma í
Ijós í undirstöðunámsgreinunum, lestri,
skrift og reikningi, svo hægt sé
að veita aðstoð og auka sjálfstraustið.
1 öllum námsgreinum þurfa verkefn-
in fyrir bekk eða hóp að vera ólík að
þyngd. f lesgreinum, þar sem nemend-
ur starfa sameiginlega að lausn verk-
efnis, geta hinir dugminni nemendur
starfað að einfaldari verkefnum, meðan
aðrir fá innan sama verkefnis að kafa
dýpra með notkun enn fleiri heimilda.
Fjölbreyttar leiðir í námstækni þarf
að læra innan veggja skólastofunnar,
undir handleiðslu kennarans. Þær þarf
að yiðhafa og þjálfa einstaklings-
lega og í hópum, rifja þær upp og
árétta í námsefninu sjálfu, svo að hver
nemandi finni þá leið, sem hentar hon-
um bezt og hann finnur sér traust í að
nota.
Af þessu leiðir, að heimanám, að
nokkru marki, getur ekki talizt æski-
legt, fyrr en nemandi getur beitt nokk-
urri námstækni í sjálfstæðu starfi.
Það er alkunna að hæfni í móður-
máli er undirstaða alls annars náms.
Enda þótt þjálfun í hinum ýmsu þátt-
um móðurmáls fari oft fram I aðgreind-
um móðurmálstímum, verður móðurmáls-
nám ríkur þáttur í námi við aðrar náms-
greinir, þar sem nemendur læra
tæknina að hlusta með athygli, búa
máli sínu búning í tali og skrift, tala
í áheyrn annarra og vinna að námsefn-
inu. Sama má segja um aðrar náms-
greinir, þær grípa svo oft hver inn á
annarrar svið, að þær verða ekki að-
greindar i náminu, ef heildarmynd náms
efnisins á að standa. Skipulagið og leið
irnar ráða miklu um, hvort þess-
um markmiðum og þörfum verður full-
nægt.
Sérstök einstaklingshæf ð verkefni
þurfa að vera tiltæk fyrir móðurmáls-
námið í yngri deildum, þar sem verk-
efnið að þyngd og innihaldi svarar til
hæfni nemandans i byrjun, en hann fær
að vinna að i stighækkandi þymgdar-
gráðu. Hann fær sjálfur að meta getu
sína og reyna að gera betur næst og
mynda sér þannig skoðun um hæfni
sína.
Hinum ólika starfshraða og hæfni hjá
nemendum þarf að mæta með þvi að
skipa þeim í flokka eftir því, hvernig
þeir standa í hæfni og hraða og hjálpa
þeim síðan sameiginlega. Markmiðið
með einstaklingshjálp og einstaklings-
hæfingu er að gera nemandann svo
fljótt sem hægt er hæfan til þess að
vinna sjálfstætt að verkefnum sínum.
Sjálfstætt starf sem flestra í bekknum
gerir kennaranum kleift að aðstoða þá,
sem styttra eru á veg komnir. 1 yngri
deildum er þessi einstaklingshæfing
nauðsynleg, þegar kennarinn þarf að
hjálpa einstaklingnum við að ná ýmsum
grundvallaratriðum, meðan stærsti
hluti bekkjarins vinnur sjálfstætt.
Einstaklingshæfing og virkni eru ná-
tengdir þættir, þar sem takmarkið er,
að nemandinn verði sem mest virkur í
sjálfstæðu starfi.
SAMVINNA
Samvinnu að námsefni þarf að læra.
Hversu snemma hún er hafin, fer eftir
ástandi og þroska nemendanna, en í
yngri deildum er bezt að byrja út frá
þörfinni af að vera saman í leik. Síð-
ar styrkist samvinnan í daglegu starfi,
þegar þörfin skapast fyrir að mála, og
teikna, leika og syngja, lesa saman og
hjálpar er þörf frá félaga.
Skipulegt samstarf að námsefninu er
bezt að hefja með parvinnu, þannig að
sessunautar eða tveir félagar fáí að
vinna saman að lausn verkefna. Fljótt
þarf að byrja á þessu samstarfi í yngri
deildum. Samvinnuþátturinn er þá fólg
inn i því að koma sér saman um hvern-
ig verði unnið að verkefninu, hvað
hvor fyrir sig á að vinna og hvemig
verkefninu skuli skilað. Við 9 ára ald-
urinn gæti hin reglubundna hópvinna
hafizt. Hóparnir verða nú stærri og
starfa lehgur saman og verkefnin verða
að sama skapi umfangsmeiri. Ákveðin
samkennd myndast með hópnum og
hver og einn er sér þess meðvitandi,
að hlutur hans er þýðingarmikill hluti
af heildarárangrinum. Reglur, sem
gilda við starfið, eru nú ræddar Og
ákvarðaðar í samráði við nemendurna.
Þannig fá nemendur sjálfir ábyrgðina
á starfinu, þar sem stjómunaraðgerðir
kennarans flytjast yfir á þeirra eigin
reglur.
Starfssvið fyrir hópvinnu er vitt og
þyrfti oft að tengja hana vettvangsat-
hugunum úti í náttúrunni, á söfnum og
í stofnunum. Undirbúningurinn undir
slíkar heimsóknir og úrvinnslan, þegar
í skólastofuna kemur, eru þar sérlega
þýðingarmiklir þættir.
Þegar lesgreinanámið er hafið fyrir
alvöru, fær hópvinnan á sig nokkuð
fastmótaðan blæ. Tveir til þrír tveggja
manna hópar mynda nú einn starfshóp
eftir að hafa valið sig saman. Sá, sem
vill starfa einn, fær það, og nemanda,
sem útundan verður, ráðstafar kennar-
inn I samráði við óskir hans og vilja
hópanna. Þá getur starfið hafizt.
Einn til tveir hvetjandi tímar til und
irbúnings starfinu, skipulagningin sjálf,
þar sem hóparnir velja sér verkefni,
starf að verkefnunum, efnið flutt í heyr
anda hljóði eða sýnt, hnitmiðaðir þætt-
ir dregnir fram og heildarmynd feng-
in. Þegar næsta áhugaefni er tekið fyr-
ír, er leyfilegt og líka æskilegt, að flytj
ast milli hópa. Það styður félagsand-
ann innan bekkjarins og veldur til-
breytni.
Öll samvinna á vegum skólans, sem
eýkur félagsanda og félagsþroska, er
dýrmæt. Með samstarfinu vinnst ekki
aðeins, að skólinn skapi innan sinna vé-
banda heilbrigt andrúmsloft, heldur
nær andi þess langt út fyrir skólann og
styður og styrkir eiginleika, sem
við teljum æskilega í lýðræðisþjóðfé-
lagi, svo sem hjálpsemi við aðra, sam-
ábyrgð og félagsþroska og kennir auk
þess að virða tilfinningar annarra, ósk-
ir þeirra og vilja.
Ilnitmiðaður þáttur. Nemendur sanna mál sitt með tilraun. Heitt vatn er
léttara, í sér en kalt. Goifstraumurinn flýtiu- ofan á N-lshafsstraum og ger-
ir Norðurlön^ byggileg.