Morgunblaðið - 18.04.1971, Blaðsíða 10

Kleppsspítalinn — stærsta geðsjúkrahús landsins. Nú skortir
um 350 sjúkrarúm fyrir geðsjúklinga, en framkvæmdir eru
ekki á næsta leiti.
Fordómarnir
ekki jafn
miklir og áður
— en raunveruleg
breyting verður
ekki fyrr en
ríkisvaldið sýnir
geðsjúklingum
sömu umhyggju
og öðrum
Rætt við Tómas Helgason
prófessor og yfirlækni
FYRRI HLUTI
Það hefur lengi verið svo, að
sjúklingar, sem haldnir hafa
verið geðveiki, hafa ekki setið
við sama borð og þeir, sem
þjáðst hafa af öðrum sjúkdóm-
um. Viðhorf almennings hefur
lengi verið neikvætt til geð-
sjúklinga. Hann er „vitlaus"
eða „brjálaður" eða „Klepps-
tækur“ eru orð, sem við þekkj
um öll úr daglega lífinu og eru
ýmist notuð í niðrandi merk-
ingu um heilbrigt fólk eða nei
kvæðri merkingu um geðveikt
fólk. >j
Aðstaða til meðferðar geð-
sjúkra hefur heldur ekki fylgt
þeim framförum, sem orðið hafa
í heilbrigðismálum landsmanna.
Kleppsspítalinn hefur í áratugi
vsrið eina meiri háttar geð-
sjúkrahús landsins, en geð-
deild Borgarspítalans, sem opn
uð var fyrir örfáum árum og
bætti úr brýnni þörf, er enn
mjög lítil. Fyrir nokkrum ár-
um var gerð athugun á sjúkra-
rúmaþörf fyrir geðsjúklinga og
kom þá i ljós, að hér þyrftu
að vera 600 rúm á geðdeildum
en í landinu eru nú rúmlega
260 sjúkrarúm, sem sérstaklega
eru ætluð geðsjúkum. Nýjar
framkvæmdir i þessum efnum
eru enn ekki komnar á það
stig, að orð sé á gerandi.
Sannleikurinn er sá, að í mál
efnum geðsjúkra ríkir fullkom
ið ófremdarástand á íslandi. í
því skyni að vekja athygli al-
mennings á þessu ástandi og
til þess að koma á framfæri
upplýsingum, sem orðið gætu
til þess að stuðla að jákvæð-
ara viðhorfi fólks til geðheil-
brigðismála, hefur Morgunblað
ið átt ítarlegt samtal við Tómas
Helgason, prófessor og yfir-
lækni á Kleppsspítalanum. Við
tal þetta skiptist i tvo hluta.
Fyrri hluti þess, sem birtist í
dag, fjallar um geðsjúkdóma al
mennt, orsakir þeirra og ein-
kenni, lækningaaðferðir o. fl.
Síðari hlutinn, sem birtast mun
í Sunnudagsblaði Morgunblaðs
ins n.k. sunnudag, fjallar um
aðstöðu tii geðlækninga hér á
landi, húsnæðisaðstöðu, fjölda
sérmenntaðs fólks o.fl.
— Hverjar eru helztu teg-
undir geðsjúkdóma á íslandi?
— Helztu tegundir geðsjúk
dóma á Islandi eru þær sömu
og í öllum nálægum löndum.
Þeim má skipta í tvo megin-
flokka, eftir þvi hversu róttæk
einkennin eru. Annars vegar
eru meiri háttar geðsjúkdómar,
eða það sem í daglegu tali er
kallað geðveiki (psychosis),
sem valda miklu róttækari
breytingum á persónunni og
truflun á raunveruleikamati
sjúklingsins. Hins vegar er
taugaveiklunin (neurosis), sem
venjulega veldur aðeins trufl-
unum á einstökum háttum pers
ónuleikans, án þess að hann
verði í heild sinni annar en áð
ur var, og án þess að trufla
raunveruleikamatið, nema að
mjög takmörkuðu leyti. Hvor
um þessara meginflokka er síð
an skipt upp í marga undir-
flokka og einstaka sjúkdóma,
sem hver hefur sín sérkenni.
Rétt er að taka strax fram, að
drykkjusýkin er talin til þess-
ara tveggja meginflokka, sumir
vilja telja hana eingöngu til
fyrri flokksins, en aðrir skipta
henni nokkuð eftir einkennum,
á milli beggja flokkanna. Auk
geðsjúkdómanna þurfa geð-
læknar oft að fást við ýmis
önnur afbrigði, sem ekki eru
sjúkdómar í venjulegum skiln-
ingi, heldur óvenjuleg afbrigði
hins mannlega breytileika eða
afleiðingar sjúkdóma.
— Hvað er vitað um orsak-
ir þessara sjúkdóma?
— Orsakir margra geðsjúk-
dóma eru þekktar að meira eða
minna leyti. Enn eru orsakir
ýmissa hinna algengustu lang-
vinnu geðsjúkdóma þó ekki
þekktar, nema að takmörkuðu
leyti, og er sennilegt að þeir
eigi sér margþættar orsakir, í
upplagi og umhverfi. Er í þess-
um efnum eins ástatt um
marga geðsjúkdóma og um
marga langvinna og alvarlega
líkamlega sjúkdóma, að hinar
eiginlegu orsakir þeirra eru
lítt þekktar enn, þó að vitað
sé um einstaka þætti.
— Hverjar eru helztu aðferð
ir til lækninga á geðsjúkdóm-
um?
— Lækningaaðferðirnar eru
breytilegar eftir sjúkdómum og
sjúklingum. Þegar um er að
ræða sjúkdóma, sem eiga sér
eina þekkta meginorsök, bein
ast lækningamar auðvitað allt
af að þvi að fjarlægja eða eyða
þessari orsök. Ef um er að ræða
sjúkdóma, sem eiga sér marg-
þættar orsakir, sem ekki eru
þekktar nema að nokkru leyti,
þarf að beita margvíslegum
lækningaaðferðum sem ýmist
beinast að því að draga úr ein-
kennum sjúkdómsins, eða
byggja upp og styðja hina heil
brigðu þætti persónuleikans.
Lækningaaðferðimar, sem beitt
er, má flokka undir lyflækning
ar, handlækningar, sállækning
ar, vinnulækningar og félags-
lækningar. Allar eiga þessar
lækningaaðferðir sér nokkra
sögu og hafa verið að þróast
smám saman á þessari öld, að
vísu þó langmest á seinustu 20
árum, að okkur finnst. Ýmis ró
andi lyf, sem dregið hafa úr
kvíða og spennu og auðveldað
hafa svefn, hafa verið þekkt
lengi, en eiginleg geðlyf koma
ekki fram fyrr en chlorprom-
azin fannst, 1952. Það er enn
eitt af hinum betri lytfjum, þar
sem það á við. Slðan hafa kom-
ið fram ýmis önnur lyf, sem
verka vel á ýmis konar óróa,
ofskynjanir og hugvillur, auk
lyfja gegn þunglyndi. Áður var
þó komið Jfram eitt lyf, sem
lengi hafði verið þekkt, en að-
eins nýlega hafði uppgötvast,
að nota mætti gegn oflátum hjá
manio-depressiv sjúklingum.
Þetta efni, lithium, hefur síðan
reynzt nothæft i allmörgum til-
vikum til þess að fyrirbyggja
bæði ofláta og þunglyndissveifl
urnar hjá þessum sjúklingum.
Af handlæknisaðgerðum má
nefna hitameðferð við sárasótt-
arveiki, sem á sínum tíma gerði
mjög mikið gagn, en er nú að
heita má alveg horfin, eftir að
penicillin kom til sögunnar.
Skurðaðgerðir ýmsar á heila,
sem drógu úr þjáningum
margra geðsjúklinga, eru nú
orðið mjög lítið notaðar, eftir
tilkomu hinna mikilvirkari geð
lyfja, sem áður eru nefnd. Loks
er að nefna rafmagnslostin, sem
mjög mikið voru notuð um tíma
og eru enn nokkuð notuð, fyrst
og fremst við vissum tegundum
þunglyndis, þó að verulega
hafi dregið úr notkun þeirra
með tilkomu virkari lyfja gegn
þunglyndi.
Sállækningar tóku fyrst
á sig skipulegt form eftir að
Freud tók að skrifa um athug-
anir sínar. Hefur áhrifa hans
gætt og gætir enn í mjög mikl-
um mæli í margs konar sállækn
ingum, þó að á síðari árum hafi
ýmsar fleiri aðferðir komið
fram. Þar má sérstaklega nefna
atferlislækningar (behaviour
therapy), sem byggja að ýmsu
á athugunum Pavlovs á skil-
orðsbundnum viðbrögðum. Sál-
lækningar geta verið mjög mis
munandi, allt frá sálgreiningu
með tilheyirandi enduruppeldi,
til tiltölulega einfaldra leið-
beininga og sefjunar. Félags-
og vinnulækningamar eiga sér
einnig langa sögu. Langt er slð
an farið var að nota vinnu-
lækningarnar til þess að róa
sjúklingana og byggja þá upp
aftur til þátttöku í þjóðfélag-
inu. Á síðari árum beinast
vinnulækningamar æ meira
frá þvi fyrst og fremst að hafa
ofan af fyrir sjúklingunum, yf
ir í að endurhæfa þá til starfa,
svo að þeir getið séð fyrir sér
sjálfir, er þeir útskrifast af
sjúkrahúsi. Sama er að segja
um félagslækningarnar, sem
upphaflega beindust að tiltölu
lega einföldum umhverfisað-
gerðum, en beinast nú æ meira
að félagslegum samskiptum
fólks, sérstaklega fjölskyldna,
en einnig í öðrum hópum.
Tengjast þar saman sállækning
ar og umhverfismeðferð fyrri
tíma, en með nýrri tækni.
— Er tíðni geðsjúkdóma svip
uð á Islandi og í nágrannalönd
unum?
— Tíðni geðsjúkdóma á ís
landi er hin sama og í ná-
grannalöndunum. Rannsóknir,