Morgunblaðið - 18.04.1971, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. APRÍL 1971
11
Læknar, hjúkrunarkonur, féla gsráðgjafi, sálfræðingur, stúdentar og annað starfsfólk við
Kleppsspítala. Fremri röð frá v:. Guðrún Sigríður Forsteinsdóttir, Þóra Amfinns, Nanna Jón-
asdóttir, María Gísladóttir, Þórdís Sigurðardóttir, Helga María Ástvaldsdóttir, Þómnn Páls-
dóttir og Hólmfríður Magnúsdóttir. Aftari röð frá v.: Tómas Helgason, Leifur Dungal, Jakob
Jónasson, ólafur Grímsson, Bjamveig Guðlaugsdóttir, Þórður Möller, Kristín Gústavsdóttir,
Gylfi Ásmundsson, Guðrún Guðnadóttir, Ásgeir Karlsson, Ólafur Jóhann Jónsson, Hilmar Þór
Hálfdánarson, Skúli Bjarnason, Ludvig Guðmundsson.
sem ég framkvæmdi fyrir
nokkrum árum, sýndu að tiðni
geðsjúkdóma á íslandi og í
Danmörku er hin sama, ef beitt
er sömu rannsóknaraðferð og
notaðar sams konar skilgrein-
ingar. Það er sennilegt, að þess
ar niðurstöður megi alhæfa,
a.m.k. fyrir Norðvestur-
Evrópu.
— Eru geðsjúkdómar algeng
ari hjá konum en körlum?
— Ef tekið er tillit til
drykkjusýkingar hjá körlum,
er enginn verulegur munur á
tiðni geðsjúkdóma hjá konum
og körlum.
— Fara geðsjúkdómar eða
geðrænar truflanir vaxandi?
— Rannsóknir. sem fram-
kvæmdar hafa verið hér og
annars staðar, benda ekki til
þess að tlðni geðsjúkdóma hafi
breytzt frá þvi sem áður var.
— Sjást þess nokkur merki,
að fólk á Islandi eigi við geð-
ræna erfiðleika að etja, frem-
ur á einum árstíma en öðrum,
t.d. í mesta skammdeginu?
— 1 þeim skýrslum, sem til
eru, er ekki að sjá neitt, sem
bendir ákveðið til þess að geð
rænir erfiðleikar séu algeng-
ari á einum árstíma frekar en
öðrum, þó að margur geti
ímyndað sér frá persónulegri
reynslu af skammdegissleni eða
vorsleni, að svo kynni að vera.
— Eru geðsjúkdómar ætt-
gengir?
— Yfirleitt eru geðsjúkdóm-
ar eða geðveilur algengari í
fjölskyldum geðsjúklinga, held
ur en meðal fólks almennt.
Þetta þarf ekki að þýða að
sjúkdómamir séu arfgengir,
þvi að ekki má gleyma að f jórð
ungi bregður til fóst.urs. Hins
vegar er vafalaust, að ýmsir
geðsjúkdómar eins .og margir
aðrir sjúkdómar, eru að ein-
hverju leyti ættgengir, þó að
ekki sé vitað nema í tiltölulega
fáum tilvikum hvernig þeir
erfist og að hve miklu leyti.
Þetta þarf hins vegar ekki að
þýða, að neitt örðugra sé að
lækna þá heldur en aðra sjúk-
dóma. Ekki er heldur nein á-
stæða til að fyllast svartsýni
um framtiðarhorfur ættingja
geðsjúklinga, þvl að þeir hafa
margir hverjir margt annað,
sem er mjög jákvætt, í gen-
forða sínum.
— Úr því að geðveiki er að
einhverju leyti ættgeng, er þá
hægt með einhverjum ráðum að
fyrirbyggja hana eða draga úr
líkum á að hún komi upp í af
kvæmum?
— Ef sjúkdómur er ættgeng
ur að einhverju leyti og
arfgengismátinn er þekktur,
verður að gera það sem hægt
er til þess að draga úr þeim
umhverfisþáttum, sem stuðla að
þvi að sjúkdómurinn brjótist
út. Á núverandi þekkingarstigi
er erfitt að benda í stuttu máli
á ákveðna þætti, aðra heldur
en að gera það sem unnt er til
þess að persónuleiki barnanna
nái góðum þroska, og verði
eins sterkur og unnt er. Einnig
þarf að stuðla að öryggi ein-
staklingsins á öllum aldri, svo
að ekki reyni meira á hann
heldur en brýna nauðsyn ber
til.
— Er fólki hættara við geð-
truflunum fremur á einu ald-
ursskeiði en öðru ?
— Ef athugað er á hvaða
aldursskeiði flestir geðsjúkling
ar hafa veikzt, koma í Ijós
toppar, annars vegar á unglings
og yngri fullorðinsárum, og
hins vegar hjá gömlu fólki.
Sjúkdómar unga fólksins eru
þó ailt annars eðlis heidur en
hins eldra, sem oftast nær á
við að stríða vefræna sjúkdóma
sem hafa í för með sér ýmis
konar geðlæg einkenni.
— Ef geðsjúklingur hefur
náð fullri heiisu, eru þá mikl-
ar líkur á skv. fenginn reynslu,
að hann geti orðið sjúkur á ný?
. -— Ekki er hægt að tala um,
að líkurnar fyrir geðsjúkling,
sem náð hefur fullri heilsu,
séu miklar til þess að veikjast
á ný, en óneitánlegt er að þær
eru nokkuð meiri heldur en
likur hinna, sem aldrei hafa
veikzt. Auk þess má ekki
gleyma, að það er margt í um-
hverfi geðsjúklinganna og sam
skiptum annars fólks við þá,
sem kannski stuðlar frekar að
þvi, að þeir veikist á ný, á
sama hátt og var í upphafi
sjúkdómsins. M.a. af þessum
sökum er mjög æskilegt að geta
látið meðferðina ná til fleiri
f jölskyldumeðlima heldur en að
eins þess eina, sem er talinn
verða svo veikur, að hann
þurfi að leita læknis eða leggj
ast á sjúkrahús.
— Er fyrrverandi geðsjúkl-
ingum ráðlagt að halda áfram
lyfjatöku eða annarri læknis-
meðferð, þótt hann virðist hafa
náð fullri heilsu?
— Já, mörgum fyrrverandi
geðsjúklingum er ráðlagt að
halda áfram lýfjatöku, jafnvei
árum saman, eftir að þeir hafa
náð fullri heilsu. Sérstaklega á
þetta við, ef vitað er að líkur
sjúklingsins til þess að veikjast
á nýjan leik eru verulegar, og
vitað er að hægt er að fyrir-
byggja ný sjúkdómstímabil með
langvarandi lyfjameðferð eða
annarri langvarandi aðstoð. 1
göngudeild Kleppsspítalans
koma t.d. margir sjúklingar,
sem náð hafa fullri heilsu, en
eru á langtíma lyfjameðferð, að
eins til þess að láta fylgjast
með áhrifum lyifjatökunnar, og
að lyfjatakan sé mátulega mik-
il.
— Eru meiri líkur á þvi nú
en áður, að geðsjúklingar nái
fullri eða sæmilegri heilsu?
— Telja verður nokkurn veg
inn fullvist, að miklu fleiri geð
sjúklingar nái nú fullri eða
sæmilegri heilsu aftur, og á
skemmri tíma heldur en áður
var. Haldast hér margir þætt-
ir i hendur og stuðla að þessu,
fyrst og fremst ýmsar breyting
ar sem orðið hafa í meðferð
sjúklinganna, og jafnframt sú
breyting, sem smám saman er
að verða á afstöðu annarra til
geðsjúklinga, vegna þess að
fólk hefur séð og upplifað, að
fjölmargir sjúklinganna batna
aftur.
— Eru margir geðsjúklingar
á Islandi, sem telja verður
ólæknandi?
— Almennt má segja, að bata
horfur geðsjúklinga séu svip-
aðar og batahorfur við flesta
sjúkdóma aðra upp og ofan.
En það sem gerir, að fólk hef-
ur talið geðsjúkdómana miklu
langvinnari en aðra sjúkdóma,
er, að geðsjúkdómunum fylgja
ekki nándar nærri eins auknar
dánarlíkur og öðrum sjúkdóm-
um, sem við getum ekki lækn-
að. Þar af leiðandi verður þvi
miður alltaf nokkur hópur ör-
yrkja vegna geðsjúkdóma, sem
ekki er hægt að lækna til fulln
ustu, þó að langflestum megi
hjálpa mjög verulega með nægj
anlega góðri aðstöðu og með-
ferð.
— Er geðveiki algeng í börn
um og unglingum?
— Ef talað er um geðveiki í
hinum Víðasta skilningi, sem
geðsjúkdóma, er.u þeir algengir
hjá börnum og unglingum. Skv.
rannsóknum, sem gerðar hafa
verið hér á landi, af Sigurjóni
Björnssyni, er sennilegt að um
fjórða hvert barn þifífi á ein-
hverri aðstoð að halda, vegna
geðkvilla og hegðunarvand-
kvæða á mismunandi stigum.
Þetta er mjög svipað hlutfall
og fundizt hefur í Danmörku
og Svíþjóð við svipaðar rann
sóknir.
— Hver er munurinn á svo-
nefndu taugaáfalli og geð-
veiki?
— Taugaáfall sem fólk nefn-
ir svo í daglegu tali, er ytfir-
leitt geðsjúkdómur, sem getur
verið á mjög mismunandi háu
stigi, allt frá því að teljast til
hinnar léttari taugaveiklunar,
upp í að teljast til meiri háttar
geðsjúkdóma. Það, sem veldur
því að undir þetta samheiti,
taugaáfall, eru settir svo mis-
munandi alvarlegir sjúkdómar,
er að venjulega er um að ræða
geðsjúkdóm, sem á sér tiltölu-
lega auðskiljanlega orsök í ein
hverju andlegu áfalli, sem við-
komandi einstaklingur hefur
orðið fyrir.
— Hvað er gert af hálfu
lækna og sjúkrahúsa til þess að
fylgjast með heilsufari sjúkl-
ings eftir að hann hefur verið
útskrifaður af sjúkrahúsi?
— Þegar sjúklingur útskrif-
ast gf sjúkrahúsi er gert ým-
ist, að visa honum aftur til þess
læknis, sem óskaði eftir sjúkra
hússvist fyrir hann, og fela
honum áframhaldandi eftirlit
með heilsufari sjúklingsins, eða
ef hentugra þykir, er fylgzt
með sjúklingnum i göngudeild
spítalans. Á Kleppsspítalanum
höfum við yfirleitt þann hátt á,
ef sérfræðingur í geðlækhing-
um hefur lagt sjúklinginn inn
á spítalann, Visum við honum
aftur til sama sérfræðings til
áframhaldandi meðferðar, nema
sérfræðingurinn óski sérstak-
lega eftir að við fylgjumst með
sjúklingnum áfram. Ef aðrir
læknar hafa lagt sjúklinginn
inn, fyflgjumst við venjulega
með honum einhvern tima á eft
ir, sérstaklega ef meðferðinni
hefur ekki verið að fullu lokið
á sjúkrahúsinu, eins og oft vill
verða. Venjulega er viðkomandi
heimilislæknir látinn vita, að
sjúklingurinn sé í meðferð I
göngudeild spítalans, og síðar
haft samráð við hann um
áframhaldandi meðferð.
— Er eitthvað gert til þess
að auðvelda fyrrverandi geð-
sjúklingi á ný virka þátttöku
i þjóðlífinu?
— Þvi miður vantar mikið á,
að fyrrverandi geðsjúklingum,
sem lengi hafa verið veikir, sé
gert nógu auðvelt að taka virk
an þátt í þjóðfélaginu á ný,
Sérstaklega á þetta við um
þá, sem lélegar fjölskylduað-
stæður eiga, og vill oft verða
mjög erfitt að koma slíkum
af sjúkrahúsunum aftur, jafn-
vel þó að hægt sé að benda á
í ýmsum tilfellum, að of löng
sjúkrahúsdvöl sé ekki af hinu
góða fyrir viðkomandi sjúkl-
ing. Til þess að auðvelda sjúkl
ingunum þátttöku í lífinu á ný,
vantar mun fleiri félagsráð-
gjafa og mun meiri skilning
hjá almenningi á aðstöðu og
þörfum þessara Sjúklinga. Þess
ber þó að geta sérstaklega, að
margir vinnuveitendur eru
sjúklingunum mjög hliðhollir
og hjálpsamir og hafa sýnt
þeim mikla þolinmæði á meðan
þeir hafa verið að aðlaga sig
aðstæðum á nýjan leik. Hins
vegar vantar heimili, sem geta
séð einum eða fleiri sjúkling-
um fyrir húsnæði, fæði og þjón
ustu, og hæfilega miklum og til
litssömum, mannlegum samskipf
um, sem okkur er öllum nauð-
syn á.
— Hefur orðið breyting á af
stöðu almennings til geðsjúk-
dóma?
— Ekki er vafi á því, að tals
verð breyting hefur orðið á af-
stöðu almennings til geðsjúk-
dóma og fordómamir eru ekki
jafnmiklir og áður, þó að enn
séu þeir alltof miklir, og breyt
ingin sé ekki jafnmikil og raun
veruleg og fólk vill vera láta I
orði kveðnu. Þessi afstaða
breytist ekki raunverulega
fyrr en ríkisvald og trygging-
ar sýna geðsjúklingum sömu
umhyggju og öðrum, með því
að ætla þeim pláss á sömu
sjúkrahúsum og öðrum sjúkl
ingum, og með því að veita
jafnmikið fé til meðferðar ann
arra sjúklinga. Það fé, sem er
veitt til meðferðar geðsjúkl-
inga, hefur haldizt óbreytt, mið
að við það fé, sem veitt er til
meðferðar á öðrum sjúklingum.
Þetta var áður oft afsakað
með því að ekki þyrfti að kosta
eins miklu til á geðsjúkrahús-
unum vegna þess hve miklu
lengur sjúklingarnir dveldu
þar, heldur en á öðrum sjúkra
húsum. Þvi miður hefur komið
í ljós, að þessi afsökun er yfir
skyn, sem sézt m.a. af því að
um. s.l. áramót voru daggjöld
fyrir sjúklinga á Kleppsspítal-
anum á ný ákveðin 36% af
daggjöldum fyrir sjúklinga S
Landspítalanum, sem er eins og
greitt var fyrir hvem legudag
fyrir 10 árum, þó að aukning
sjúklingaskipta hafi orðið hlut
fallslega meiri á Kleppsspítala
en á flestum öðrum sjúkrahús-
um á þessum áratug. Væri var
ið jafnmiklu fé til geðsjúklinga
og annarra sjúklinga, er alveg
vafalaust, að mun meira væri
hægt að hjálpa geðsjúklingun-
um en nú er.
— Hvernig lýsa algengustu
geðsjúkdómar sér í byrjun?
-— Algengustu geðsjúkdómar
lýsa sér í byrjun fyrst og
fremst með kvíða, sem oft kem
ur fyrst fram sem líkamlegar
kvartanir, öryggisleytsi og ein-
beitingarskorti. f>ó eru sumir
sjúkdómar, sem lýsa sér á al-
gjörlega gagnstæðan hátt,
kannske með óeðlilega miklu
sjálfsöryggi og ofdirfsku. Síð
ar koma ýmis önnur einkenni í
ljós, fyrst og fremst þau sem
valda sjúklingnum • sjálfum
óþægindum og enn síðar oftast
ýmis konar afbrigði í útliti,
hugsun, tali og hegðun.
— Hvað ber aðstandendum
að gera, þegar fyrst verður
vaxt geðrænna truflana?
— Strax þegar vart verður
geðrænna truflana, ber að-
standéndum að vekja athygli
sjúklings á því og reyna að
koma því til leiðar, að hann
hafi samband við lækni, og I
sumum tilfellum að hafa sam-
band við lækni fyrir sjúkling-
inn, jafnvel þótt að hann sé
ófús til þess sjálfur.
S. G.
Læknar, félagsráðgjafi, sálfræðingur og annað starfsfólk á deild 8 á Kleppsspítala halda um-
ræðufund til þess að ræða vandamál sjúklinga. Frá v.: Sigríður Bjarnadóttir, Rósa Ingólfs-
dóttir, Ólafur Jóhann Jónsson Guðrún Guðnadóttir, Ingibjörg Helgadóttir, Sigríður Kristins-
dóttir, Ásgeir Karlsson, Gylfi Ásmundsson, Sigríður Pálsdóttir, Kristín Gústavsdóttir og Sig-
ríður Karvelsdóttir.