Morgunblaðið - 07.11.1971, Blaðsíða 17
MORGUNiBLAJÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1971
17
Horft yfir Skeiðarársand.
Ljósm. Mats Wibe Lund.
Reykjavíkurbréf
Laugardagur 6. nóv.
ísland og
umheimurinn
Á dögunum lét dugnaðarmað-
ur austur á fjörðum orð falla á
þá leið, að íslenzk málefni vektu
mikla athygli úti í hinum stóra
heimi og lét í ljós nokkra
ánægju yfir því. Vissulega er það
rétt, að áform ríkisstjórnarinn-
ar um brottrekstur varnarliðsins
og fyrirhuguð útfærsla fiskveiði-
lögsögunnar hefur valdið þvi, að
meira hefur verið fjallað um Is-
lenzk mál í blöðum beggja vegna
Atlantshafsins en verið hafði
um skeið. En ekki hafa þau skrif
öll orðið landi og þjóð til fram-
dráttar nema síður væri. Sem
dæmi um þau áhrif, sem skrifin
um brottvísun vamarliðsins og
veru tveggja kommúnista í ríkis-
stjórn á Islandi, geta haft, má
nefna, að fyrir nokkru barst
kaupsýslumanni í Reykjavík bréf
frá t> viðskiptaaðila á Spáni með
heiðni um, að hann tæki að sér
sölu á framleiðsluvörum hins
spænska fyrirtækis í Sovétríkj-
unum. Af bréfinu mátti glögg-
lega marka, að forráðamenn hins
spænska fyrirtækis töldu, að
samband Islendinga við Sovét-
ríkin væri nú orðið svo náið, að
ekki væri öðrum betur treystandi
til að afla markaða I Sovét, en
kaupsýslumönnum á Islandi!
Hitt er nauðsynlegt, að við Is-
lendingar gerum okkur ljóst, að
hvað sem líður skrifum í erlend-
um blöðum, fyrst eftir valdatöku
vinstri stjórnarinnar í sumar, er
Island ekki í brennidepli alþjóða
stjórnmála. 1 þeirri einangrun,
sem við I raun og veru búum við
— og er mun meiri en ætla
mætti þrátt fyrir tíðar samgöng-
ur við útlönd — hættir okkur
stundum til að líta svo á, að við
og okkar mál séum í miðdepli
atburðanna. En því fer fjarri.
Jafnvel í Bretlandi, þar sem
mestir hagsmunir eru í húfi
vegna útfærslu fiskveiðilögsög-
unnar, er litið á fyrirætlanir
okkar Islendinga, sem minni
háttar vandamál, óþægindi, sem
brezkir embættismenn verði því
miður að verja einhverjum tíma
til að leysa. Þótt hér hjá okkur
snúist allt um landhelgismálið,
gildir ekki það sama í öðrum og
stærri löndum. 1 augum stór-
þjóðanna erum við smáþjóð og
smáríki norður í Atlantshafi.
Talsmenn þeirra láta vinsamleg
orð falla í okkar garð, þegar til-
efni gefst til og nauðsyn krefur,
en áhugi þeirra og megin við-
fangsefni er á öðrum vettvangi.
Stolt okkar kann að vera
sært, þegar við stöndum frammi
fyrir þeirri staðreynd, að I hin-
um fjölmennu ríkjum á næsta
leiti, er litið á okkur sem hálf-
gerða afdalakarla, en það er
engu að síður nauðsynlegt að
við gerum okkur grein fyrir
þessum veruleika. Þá skilst okk-
ur betur, hvílíkur styrkur það er,
að teljast til hinna norrænu
þjóða og njóta góðs af því áliti,
setn Norðurlandaþjóðirnar, sem
heild, búa við á alþjóðavettvangi.
Og því aðeins að við skoðum
okkar eigin stöðu gagnvart um-
heiminum i réttu ljósi, mun okk-
ur auðnast að haga málum okk-
ar á alþjóðavettvangi á þann
veg, að hagsmunir okkar verði
tryggðir. Áhrif okkar á alþjóða-
vettvangi eru að mestu bundin
því áliti, sem einstakir íslenzkir
stjómmálamenn hafa skapað sér
erlendis. Slíka menn höfum við
átt á undanfömum árum, en því
miður er þá ekki að finna í rík-
isstjórn Islands í dag.
Hundamálið
vekur athygli
Ekki er fyrir það að synja,
að eitt málefni íslenzkt hafi
rækilega náð eyrum almennings
í Evrópu. Það er ekki landhelgis-
málið, sem við lítum á sem okk-
ar stærsta mál, raunverulegt
sjálfstæðismál. Nei, það er
hundamálið. Þegar farið er um
nokkur Evrópulönd er nánast
ótrúlegt, hvað fregnir um „blóð-
baðið“ í Reykjavík hafa farið
víða og gripið hugi fólks sterk-
um tökum. Og þótt okkur hér
uppi á íslandi, sem vitum hið
rétta í málinu, þyki það fráleitt,
er það engu að síður svo, að
þær fregnir, sem borizt hafa til
annarra landa og æsiblöð i Bret-
landi og á meginlandinu hafa
flutt, um bann við hundahaldi í
Reykjavik og það hundadráp,
sem hér á að hafa verið framið,
hafa orðið til þess að skaða veru-
lega álit Islands erlendis.
Svo fjarstætt, sem það kann
að þykja, skal það óhikað full-
yrt, að hundamálið muni verða
til þess að draga mjög úr því, að
t.d. almenningsálitið í Evrópu
veiti okkur stuðning í landhelg-
ismálinu. Um það geta sendi-
menn Islands i þessum löndum
borið, að alvarlegur misskilning-
ur ríkir meðal almennings í
Evrópu um þetta hundamál og
hvað raunverulega hafi í því
gerzt og að þessi misskilningur
hafi valdið umtalsverðu tjóni.
Það kann að vera of seint nú,
en vissulega hefði fyllsta ástæða
verið til þess að gripa til öflugra
mótaðgerða í því skyni að leið-
rétta þá trú fólks, að blóð hafi
runnið um stræti Reykjavíkur
og hundum verið útrýmt.
Tæknilegt afrek
Þótt umræður um landhelgis-
mál og öryggismál þjóðárinnar
hafi að vonum mótað öðru frem-
ur þjóðmálaumræður síðustu
vikur og mánuði, má það ekki
verða til þess, að önnur stórmál
falli í skuggann. Eitt þeirra er
vegagerð yfir Núpsvötn og Skeið-
arársand, sem mun tengja vega-
kerfi landsins saman og opna
hringveg I kringum landið.
Þeir, sem ekki þekkja þau
landsvæði, sém héf er um að
ræða, gera sér tæpast grein fyr-
ir því, hvilíkt tæknilegt afrek
það verður, ef tekst að koma á
sæmilega varanlegri samgöngu-
leið um þessi miklu vatnasvæði.
Áreiðanlega er þetta viðfangs-
efni í vegagerð einstætt i okkar
heimshluta og þótt víðar væri
leitað. Fyrir þann, sem ekki hef-
ur áður kynnzt þessum hluta
landsins, var ævintýri likast að
fljúga fyrir nokkrum dögum
sjónflug frá Höfn í Hornafirði
yfir sveitirnar þar í kring, Suð-
ursveit og Öræfasveit, og vestur
á bóginn yfir Skeiðarársand og
Núpsvötn undir öruggri flug-
stjórn Elíeser Jónssonar. Ekki
dró það úr þeirri upplifun, sem
flU'g um þessar slóðir er, að
hlýða á frásögn Sverris Her-
mannssonar, alþingismanns, um
sveitirnar og fólkið austur þar.
Bersýnilegt er, að í Öræfasveit
eru blómleg bú og myndarleg.
Yfirleitt standa bæirnir í þyrp-
ingu, 3 og 4 saman, og hefur
einangrun þessa byggðarlags
vafalaust valdið mestu um það.
Liklega eru það kvikmyndir frá
Öræfasveit fyrr á árum, sem
valda því, að ókunnugir gerá sér
allt aðra hugmynd um þetta
byggðarlag en efni standa til.
Þegar hringvegurinn kemur,
verður Öræfasveitin skyndilega
komin í þjóðbraut og þá verða
mikil umskipti í lífi fólksins þar.
Hitt er svo annað mál, hvort þau
umskipti verða til hins betra í
raun og veru. Það á timinn eftir
að leiða í Ijós.
Þegar flogið er yfir Skeiðarár-
sand, upptök Skeiðarár skoðuð
og síðan yfir Núpsvötn vaknar
sú spurning i huga leikmanns,
hvort yfirleitt sé hægt að leggja
veg yfir þetta mikla vatnasvæði
og sanda. Höfundur þessa
Reykjavíkurbréfs verður að játa,
að honum er um megn að skilja,
hvernig það er tæknilega fram-
kvæmanlegt. Enda er það svo, að
talið er, að vegagerð á þessu
svæði muni kosta um 500 milljón-
ir króna, sem er ekki MtU fjár-
hæð. En þegar. vegurinn verður
kominn munu landsmönnum al-
mennt opnast nýir heimar, sjá
Island i nýju ljósi. Fegurð skrið-
jöklanna er einstæð. Þessi sér-
stæði blágræni litur Skeiðarár-
jökuls og Breiðamerkurjökuls
hefur sterk áhrif. Eða Jökulsár-
lónið. Margbreytileiki okkar
lands er slíkur, að það kemur
ferðalangi sífellt á óvart.
*
I örum vexti
Höfn I Hornafirði er kauptún
í örum vexti. Hvarvetna má sjá
merki um uppgang og velmegun.
Að mörgu leyti minnir Höfn í
Hornafirði á Bolungarvik. Svip-
mót beggja þessara staða ber
dugnaði og framtaki íbúa þeirra
góða sögu. I Bolungarvík hefur
einkaframtakið haft forystu á
hendi, en í Höfn í Hornafirði hef-
ur samstarf einkaframtaks og
samvinnuhreyfingar verið til fyr-
irmyndar. Höfn i Hornafirði er
því glöggt dæmi um það, hverju
þessi tvö rekstrarform geta feng-
ið áorkað, þegar kröftunum er
einbeitt að sama marki í stað
þeirrar togstreitu, sem alltof
viða ríkir á milli atvinnufyrir-
tækja i einkaeign og samvinnu-
reksturs — sérstaklega þar sem
stjórnmálabaráttan blandar sér í
leikinn.
I Höfn eru nú 34 ný ein-
býlishús i byggingu og fram-
kvæmdir hafnar við nýtt frysti-
hús, en einna mesta athygli vek-
ur þó hið myndarlega hótel, sem
þar er nú starfrækt af þeim
Árna Stefánssyni og Þórhalli
Dan. Kristjánssyni. Til þess hef-
ur þurft furðu mikla dirfsku og
áræði að leggja út í þá fram-
kvæmd, en þessi glæsilegi gisti-
staður eykur á reisn kauptúns-
ins og verður forsenda þess, að
Höfn í Hornafirði verður byggð-
arlag í mjög örri uppbyggingu,
ekki sízt þegar hringvegurinn
er kominn.
Fyrir þá,, s<?m búa og starfa á
þéttbýlissvæðinu suðvestanlands
er ótrúlega mikil endurnæri'ng í
því fólgin að ferðast um litlu
sjávarplássin út um land og kom-
ast í beina snertingu við það lif,
sem fólkið lifir.
Klaustrið
í Clervaux
Úr því talað er um náttúru-
fegurð á Islandi er ekki úr vegi
að minnast á annað smáríki i
Evrópu, sem við eigum mikii
samskipti við.
Þegar ekið er norður i land í
stórhertogadæminu Luxemborg,
sem nú er önnur megin stoðin
undir starfsemi Loftieiða, er
eftir u.þ.b. fjögurra tíma akstur
komið í einstaklega fagra skógi-
vaxna kvos eða dal, sem áreiðan-
lega er með unaðslegri blettum í
Evrópu, Þar stendur gamall
kastali frá fyrri öldum og við
hann gömul fallbyssa og skrið-
dreki, sem minna okkur á, að
þarna var barizt í báðum heims-
styrjöldum af mikilli heift.
En þarna er líka klaustrið í
Clervaux, þar sem Halldór Lax-
ness dvaldi fyrr á árum og þvi
ekki úr vegi að Islendingar, sem
þess eiga kost, fari þangað í
pílagrimsför til þess að kynnast
umgerðinni að einum sérstæð-
asta kapítula I lífi þekktasta Is-
lendings á okkar dögum. Klaustr-
ið I Clervaux mun hafa verið
sett á stofn, sem eins konar úti-
bú frá munkareglu einhvers stað-
ar í Suður-Evrópu til þes<s að
vinna að því, að Norðurlanda-
þjóðirnar hyrfu aftur til ka-
þólskrar trúar, enda varla hægt
að hreyfa sig i kirkjunni þar án
þess að rekast á samskotabauk,
þar sem hvatt var til þess, að að-
komumenn létu eitthvað af hendi
rakna í því skyni. Munkamir i
Clervaux eru ekki síður trúir
köllun sinni nú en þeir voru í
þann tíma, sem Laxness lýsir
með þessum orðum I Skálda-
tima: „Aðalkvöð í þessu bæna-
félagi er sú, að lesa mariusalt-
ara einusinni á dag í von um
afturhvarf Norðurlanda, en
minnast einnig þessarar vonar I
öðrum bænum sínum, svo og
biðja þess að sálum framliðinna
skandínava mættu linast þrautir
í hreinsunareldi."
Munkarnir virðast vera tals-
verðir fjáraflamenn, þvi að í
klaustrinu er rekin verzlun fyr-
ir aðkomumenn, sem hefur á
boðstólum bækur og hljómplötur,
hvers konar minjagripi og drasl,
eins og sjá má almennt í minja-
gripaverzlunum. En ef marka
má frásögn Halldórs Laxness í
Skáldatíma hefur þeim fjármun-
um, sem munkarnir hafa aflað,
ekki alltaf verið varið til þess
verðuga verkefnis að snúa Norð-
urlandabúum til kaþólskrar trú-
ar. Laxness segir frá þvi, að
hann hafi hitt að máli þýzkan
ritstjóra, sem dvalizt hafði í
klaustrinu í tíð sama ábóta og
hann. Hann skýrði honum frá
þvi, að ábótinn hefði, skömmu
eftir síðari heimsstyrjöldima,
horfið úr klaustrinu með sjóði
þess: „Hann væri nú búsettur í
Paris, umsvifamikill viðskipta-
höldur kvæntur annálaðri feg-
urðardis mig minnir af portú-
gölsku þjóðerni. Sjóð þann hinn
mikla er hann hafði haft á burt
með sér úr klaustrinu kallaði
hann sinn, því undir forsjón hans
og ráðsmensku hefði hagur
klaustursins vaxið af mjóum
stofni, uns það var orðið að stór-
fyrirtæki, sem rakaði saman fé.“
Þegar heimsstyrjöldin síðari
skall á og Þjóðverjar réðust inn
í Luxemborg, ráku þeir munk-
ana úr klaustrinu í Clervaux og
settu þar upp kátinuhús, eins og
Björn á Löngumýri mundi kalla
það, fyrir þýzka liðsforingja.
Munkarnir komu aftur að styrj-
öldinni lokinni, en nú mun þar
enginn frá timum Laxness og
fljótlegt yfirlit yfir bókakost í
verzlun munkanna, benti ekld
til þess, að þar væru á boðstól-
um bækum eftir Nóbelsskáldið
islenzka, sem þar dvaldist fyrir
u.þ.b. fimm áratugum.