Morgunblaðið - 07.11.1971, Side 20

20
MORGUNBLAEHÐ SUNNUDAGUR 7. NOVEMBER 1971
Fundirnir á tindinum
Fundurinn í Glassboro: Kosygi n og; .Johnson.
Krúsjeff og Kennedy í Vín 19 61.
lagt á að auka og efla sam-
bandið milli stórveldanna.
Veturinn 1959 til 1960 var
■unnið kappsamlega að því að
gera fyrirætlanirnar um annan
fund æðstu manna fjórveld-
anna að veruleika. „Andanum
frá Camp David“ var óspart
hampað. Almenn bjartsýni
ríkti um horfur á batnandi sam
búð austurs og vesturs og al-
mennt samkomulag var um að
nauðsyn bæri til þess að sam-
komulag yrði gert. Eldflauga-
kapphlaup Rússa og Banda-
ríkjamanna sýndi annars veg-
ar að hætta var á gereyðingu
og hins vegar, að þrátefli
mundi skapast í kapphlaupinu.
í desember 1959 var ákveðið,
að fundur æðstu manna stór-
veldanna fjögurra vrði hald
inn í París í mai 1960.
Vonir þær sem voru bundn-
ar við þann fund voru ýkt-
ar, en fundurinn var aldrei
haldinn. Krúsjeff tilkynnti um
tíu dögum áður en ráðstefnan
átti að fara fram, að U-2 könn
unarflugvél Bandarikjamanna
með fdugmanninum Francis
Gary Powers hefði verið skot-
in niður. Klögumálin gengu á
Víxl, og þegar leiðtogar stór-
veldanna komu til Parisar
voru lítil likindi til þess, að af
ráðstefnunni gæti orðið. Eisen
hower neitaði að biðjast afsök
unar, og sovézka sendinefndin
fór heim i fússi.
Síðan þessi ráðstefna fór út
um þúfur hafa ekki verið eins
miklar vonir tengdar við
fundi æðstu ráðamanna stór-
veldanna. Reynslan af Vínar-
fundinum 1961 hafði neikvæð
áhrif. Þó er ljóst, að hvorki á
hinni fyrirhuguðu ráðstefnu í
París né á öðrum fundum
æðs u ráðamanna voru likindi
til þess, að áþre:fn ,iegt sam-
komulag tækist. Slíkir fundir
geta i mesta lagi rutt brautina
til samkomulags í ýmsum mál-
um og stuðlað að persónuleg-
um kynnum, sem eru mikilvæg.
Leiðtogar stórveldanna verða
betur færir um að dæma
hvernig mótherjarnir bregðist
við í aðsteðjandi deilumálum.
Öðru máJi gegnir með ráðstefn
ur þær sem leiðtogar stórveld
anna héldu í stríðinu. Þar sett
ust bandamenn á rökstóla og
átkváðu aðgerðir gegn fjand-
mönnum og nauðsynlegar ráð-
stafanir sem þoldu enga bið.
Samkkipti andstæðra stór-
veida á friðartimum eru flkón-
ari en svo að samkomulag tak-
ist 5 einu vetfangi á aðeins ein
um persónuiegum fundi. Þróun
in gengur miklu hægar fyrir
sig. Sú hætta er lika fyrir
hendi, eins og reynstan sýnir,
að persónulegir fundir æðstu
valdamanna stórveldanna geti
aðeins leitt til gagnkvæmra
ásakana og vanmats á mótherj
unum. Krúsjeff vanmat Kenn-
edy, og Nixon hefur sjálfur
reynslu af fundi með Krúsjeff,
þar sem hnútur flugu um borð,
Það var í hinni frægu heim-
sókn hans til Moskvu 1959 og
hinar svokölluðu „eldhúsum-
ræður“ hans og Krúsjeffs eru
enn i minnum hafðar.
Síðan hefur margt breytzt.
Nixon hefur tileinkað sér nýj-
an stii í utanríkismálum og
kemur fram sem boðberi
bættra samskipta. Sem slikur
fer hann til Peking og Moskvu
þótt bandarískir hagsmunir
séu honum efst í huga og vænt
anleg kosningatoarátta á næsta
ári.
gildi
Sovézkir s t j óm m á3 am enn
reyndust engir eftirbátar
starfsbræðra sinna á Vestur-
löndum í ferðalögum og í sept-
ember 1959 fór Nikita Krúsjeff
forsætisráðherra í hina sögu-
legu heimsókn sina til Banda-
rikjanna og átti ítarlegar og
hreinskilnislegar viðræður við
Eisenhower forseta að sveita-
setri hans í Camp David í Mary
land. Gamansemi Krúsjeffs afl
aði honum vinsælda í Banda-
ríkjunum, og í fljótu bragði
virtust straumhvörf hafa orðið
í samskiptum stórveldanna.
Hættan á kjarnorkustyrjöld
var þá ölum efst í huga, þvi
að samkvæmt gildandi her-
fræðikenningum komu vart
annað en gereyðingairárásir ti'l
greina ef styrjöld brytist út.
ÞýzkaJandsmálið gat leitt til
slíks ástands og allt kapp var
Misjafnar skoðanir á
Eisenhower forseti og Kri'jsjeff í Camp David 1959.
rangar huigmyndir um Kenn
edy á þessum fundi og leit á
haain sem ungæðislegan og
veiklundaðan þjóðarieiðtoga.
Aðeins nokkrum vkium eftir
fundinn hófu Rússar mikið
vopnaskak, þjanmað var ennþá
einu siwni að Berlin og deilan
um borgina komst á alvarlegra
stig en nokkru sinni áður frá
því samgöngubannið var sett
á borgina 1949. Það var ekki
íyrr en í Kúbu-deilunni í nóv-
eber 1962, sem Krúsjeff fékk
annað álit á Kennedy, og það
kom greinillega fram við útför
Kennedys, að Krúsjeff mat
hann mikils og bar virðingu
íyrir honum. Af þessu má sjá,
að þótt fundir æðstu manna
séu til þess fallnir að auka
persónuleg kyinni, þá geta þeir
valdið hættulegum misskilningi
og gert meira illt en gott.
Á árunum 1945 til 1960 voru
fundir þjóðarleiðtoga mikið í
tízku, og átti það rætur að
xekja til hins svokallaða anda
frá Genf, sem varð til þegar
ieiðtogar ailra stórveldanna,
Dwight D. Eisenhower forseti
Bandarikjanna, Anthony Eden,
forsætisráðherra Bretlands,
Edgar Faure forsætisráðherra
Frakklands og Nikolai Bulgan-
anna forsætisráðherra Sovét-
ríkjanna héldu með sér sögu-
legan fund í hinni mákiu svissn
esiku ráðstefnuborg Genf.
Ráðstefnan stóð dagana 23.—
30. júlí og kynntust ráðamenn
irnir mjög náið, bæði á ráð-
stefnunni sjálfri og í ýmsum
veizlum sem voru haldnar, þar
sem þeir reeddust við óform-
lega og einslega. Þama gafst
Eisenhower fæari á að hitta góð
vin sinn úr striðinu, Zhukov
marskálk. Viðræður leiðtog-
anna vojtu allar svo vinsamleg
ar, að nafngiftin „andinn frá
Genf“ varð ekki til að ásíæðu-
lausu. Sá andi varð þó ekki
langláfur: Ungverjalandsupp-
reisnin og Súez-stríðið rúmu
ári síðar gerðu hann að engu.
Trú manna á gagnsemi funda
æðstu manna dvínaði þó ekki
við það, og á næstu árum var
kappsamlega unnið að því að
efna til nýs fundar í likingu
við þann sem var haldinn í
Genf. Ferðalög valdamanna
austurs og vesturs urðu sífellt
algengari. Vestrænir stjóm-
málamenn komust fljótt að
raun um, að þau voru vel til
þess fallin að vinna atkvæði í
kosningum. Fáir voru eins dug
legir i slíkum íerðalögum og
brezki forsœtisráðherrann,
Harold Macmillan, sem átti
drjúgan þátt í að bæta sam-
búðina við Rússa.
funda æðstu manna
FYRIRHUGUÐ ferð Nixons
íorseta til Moskvu og Pek-
ing leiðir hugann að fyrri
fundum æðstu manna stór-
veldanna frá lokum síðari
heimsstyrjaldar. Slíkir fund-
iir voru á tímabili taldir
vænlegasta leiðin til þess að
leysa ágreiningsefni stór-
veldanna. Síðan hefur sú
skoðun breytzt, og því hef-
ur jafnvel verið haldið fram,
að þeir geti engan vanda
leyst. Sannlcikurinn er ein-
hvers staðar mitt á milli,
eins og algengt er.
Siðasti fjmdur æðstu manna
Bandaríkjanna og SoVétrikj-
eama var íundur þeirra Lynd-
©n B. Johnsons íorseta og Al-
exei Kosygins forsœtisráðherra
í bænum Giassboro í New
Jersey í Bandaaikjunum dag-
ama 23. tfl 25. júní 1967. Við-
ræður þeirra fóru fram 1 iok
niu daga heimsóknar Kosygins
til Bandarikjanna, og þótti sú
heimsókn hafa tekizt vei, þótt
varla gæti heitið að bilið milii
óiikra váðhorfa Bandarikjanna
og Sovétrikjanna til heimsmál-
«rma minnkaði að ráði.
Fundurinn gaf þó tiiefni til
persónulegra kynna, og er það
eim helzti kostur funda æðsiu
rnanna. Heitt var í veðri í GJass
tooru þessa daga og mikill
f jöldi nmnna saman kominn til
þess að fagna Johnson og Kos-
ygin. Þeir létu sér það vei líka,
og Kosygin, sem a.n.nars þykir
ekki hláturmiidur, brosti til
Jjósmyndara, hló við og sagði:
„Ég er orðinn heimavanur
hérna, þetta er eins og að
koma heim.“
Það markverðasta við íund-
irm í Glassboro var, að hann
leiddi til samkomulags um loka
drögin að sáttmálanum um
bann við útbreiðslu kjamorku
vopna og aukinnar bjartsýni á
samkomulagshorfur í afvopnun
armálum, ekki sízt um takmörk
un á smíði kjarnorkuvopna.
Segja má, að fundurirm hafi
meðal annars orðið til þess, að
viðræður hófust um takmörk-
un á smíði og fjölda kjam-
orkuvopna og annaira gereyð-
ingarvopna. Þær viðræður
standa nú sem hæst, og þau
mái verða eitt mikilvægasta um
ræðuefnið í viöræðum Nixons
við sovézka ráðamenn í
Moskvu-ferðinni.
Horfumar á bættri sambúð
Bandaríkjanna og Sovétiikj-
arma voru ótíkt betri eftir
Glassboro-fundinn en eftir
fund þeima John F. Kennedys
forseta og Nikita Krúsjeffs for
sætisráðherra i Vin i júní 1961.
Þá var stutt síðan hin vanhugs
aða innrás í Svínaílóa á Kúbu
hafði farið út um þúfur, og
Kennedy var nýr og iitt reynd
ur í starfi. Krúsjeff fékk al-
Frá einjim af mörgum fundum Roosevelts forseta og Jósefs
Stalins á striðsáruniim.