Morgunblaðið - 02.02.1972, Page 8

MORGUNBLAÐIÐ, MTÐVIKUDAGQ.R 2. KEBRÚAR 1972
*8 "
BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Tónleikar
Síðara misseri starfsárs Sin-
fóníuhljómsveitar Islands hófst
með „Látum'* s.l. fimmtudags-
kvöld. Stjómandi var Tékkinn
Jindrich Rohan, sem mörgum er
að góðu kunnur frá því hann
var hér aðalstjórnandi fyrir rétt
um áratug, enda virtist hann
kunna vel við sig og hafði auð-
heyrilega lagt mikla vinnu og al
úð í verk sitt þetta kvöld. Það
kom ekki hvað sízt fram við
frumflutning á verkinu „Læti“
eftir Þorkel Sigurbjörnsson, sem
Þorkell Sigurbjörnsson.
var fyrst á efnisskrá kvöldsins.
Verkið, sem áreiðanlega er eng-
an veginn auðvelt í flutningi,
hefst á hógværu eintali strengja
hljóðfæranna, en brátt taka
biásararnir undir, sumir á mjög
óvenjulegan hátt, og snúast í
kringum „tón verksins" D af á-
kefð, og lætin aykast um allan
helming er segulbandið bætist í
hópinn, þannig að i salnum mynd
ast óvenjuleg hljómfylling, þó
ekki virtust tækin í góðu lagi,
— hljóðfallið fjörgast en brátt
linnir látunum og strengirn-
ir kveðja á sama tóni og af sama
lítil-„læti“ og í upphafi. Tón-
smíð þessi er hin skemmtilegasta
og vekur löngun til nánari
kynna. Hinn mikilvægi tónn D
syngur sig í gegnum verkið og
skapar því festu, samspil segul-
bands og hijómsveitar gerir
strangar kröfur til stjórnanda
og flytjenda um nákvæmni, og
óvenjuleg notkun sumra blást-
urshljóðfæra gefur ýmsum
hljóðasamböndum nýstárlega liti
og kveikir stundum bros hjá
áheyrendum. Þetta er aðgengi-
leg og auðskilin tónsmíð, sem
féll áheyrendum vel í geð, enda
höfundi og stjórnanda vel fagn-
að að flutningi loknum. Áður er
á það minnzt að „Læti“ veki
löngun til nánari kynna. Það
leiðir hugann að spumingunni:
Hvenær verður verkið flutt aft-
ur? Ef litið er yfir síðasta ára-
tug, kemur í ljós, að býsna
mörg íslenzk tónverk hafa ver-
ið frumflutt á þeim tima, bæði
eftir Þorkel og marga aðra. Við
athugun kemur einnig í ljós, að
sárafá þessara verka hafa verið
flutt oftar en einu sinni, þó sum
þeirra hafi vakið verðskuldaða
athygli. Þorkell er eitt afkasta-
mesta tónskáld okkar nú í seinni
tíð, og hefur samið fjölda verka.
Undirritaður þekkir þó aðeins
tvö þeirra sæmilega vel, þ.e.
strokkvartettinn frá 1968 og
„Kisum" sem frumflutt var s.l.
ár. Ástæðan fyrir því er sú, að
bæði þessi verk hafa verið gef-
in út á hljómplötum erlendis.
fslenzkt framtaík á þessu sviði til
kynningar á samtímatónverkum

hefur enginn orðið var við. Engu
Jlíkara er en að frumflutningur
flestra íslenzkra tónverka sé um
leið lokaflutningur, þó mörgum
leiki hugur á nánari kynnum, og
óskadraumur íslenzkra listunn-
enda hlýtur að vera, að ís-
lenzkri list og íslenzkum lista-
mönnum verði gerð jafn góð skil
í íslenzkum fjölmiðlum og t.d.
ensku knattspyrnunni.
Þjóðverjinn Leon Spierer fór
með einleiikshlutverkið í hinum
gullfallega fiðlukonsert Mozarts
k. 216. Hér var á ferð þroskað-
ur listamaður, sem gerði hlut-
verki sínu allgóð skil, og Rohan
lagði áherzlu á þann léttleika
blönduðum hæfilegri alvöru,
sem gæðir verk Mozarts unaði
og fegurð.
Tónleiikunum laulk með 1. sin-
fóníu Brahms. Sagan segir að
Brahms hafi ekkert verið gefið
um „fótatak risans á bak við
sig", og mun þar hafa átt við
Beethoven, og það sé skýring-
in á því hve seint hann hófst
handa um samningu sinfóníu. En
ætli stjórnendur og meðlimir
Sinfóníuhljómsveitar Islands
heyri aldrei fótatak þeirra
hljómsveita-risa, sem hver sterio
eigandi getur notið í dag, sem
leiðir til þess að óvægnar kröf
ur eru gerðar til oilíkar litlu
hljómsveitar, og þá ekki sízt þeg
ar um jafn vel þekkt verk og
Brahmssinfóníu er að ræða.
Slíkur samanburður er ekki
sanngjarn, en er þó tii staðar.
Auðsjáanlega gjörþekkti Rohan
sinfóniuna út og inn og reyndi
eftir mætti að mana menn til
átaka, og tókst bærilega. Flutn-
ingur var í heild góður og túlk-
un sannfærandi.
Eitt helzta umræðu- og deilu-
efni tónleikagesta frá þvi að
tónleikahald hófst í Háskólabíói
hefuí- verið hinn frægi (að en-
demum) hljómburður hússins,
Ýmsar tilfæringar hafa átt sér
stað til úrbóta, og sumar borið
nokkurn árangur. Nú er hús-
ið (ofan á allt annað) farið að
hripleka, og skyggir sá galli ai
gerlega á alia aðra galla, því
auk þess sem sumir verða að
sætta sig við að vökna á tónleik
um, er regndropaskvamp ekki
æskilegur viðbótarhljóðgjafi,
heldur þvert á móti hefur mjög
truflandi áhrif. Er mönnum hér
með bent á að hafa með sér við-
eigandi hlífðarfatnað, ef lítur út
fyrir rigningu á næsta konsert.
Egill R. Friðleifsson.
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Þórbergur Þórðarson:
ISLENZKUR AÐALL
Þriðja prentun.
Mál og menning.
Reykjavík 1971.
Þórbergur Þórðarson:
EINUM KENNT —
ÖÐRUM BENT
Tuttugu ritgerðir og bréf
1925—1970.
Sigfús Daðason bjó til prentun-
ar.
Mál og menning..
Reykjavík 1971.
FYR'STU kynnin af íslenzkum
aðli eru orðin að dýrmætri
minningu. Þess vegna er þriðja
prentun bókarinnar opnuð með
nokkurri varúð. Getur verið að
þessi opinberun hafi verið
bleklking? Búa „sorgir heimsins
og hin óskiijanlegu örlög mann-
anna“ aðeins í huga æskumanns
irts? Þórbergur segir um sig og
félaga sína á þvi tímabili, sem
íslenzkur aðall lýsir: „Á þessum
árum þótti ungum mönnum það
ruddaskapur við siðfágun Kfs-
ins að beita það oifbeldi þekk-
Hvað sagði Krishnamurti
við Þórberg?
Þórbergur Þórðarson.
Erlendur Jónsson
skrifar um
BOKMENNTIR
1 lundi minninganna
Sigríður Einars
trá Munaðarnesi:
I SVÖLU R.IÓÐRI.
86 bls. Rvík, 1971.
Sigríður Einars kallar þessa
bók sína 1 svölu rjóðri. Hvað
er rjóður? „Autt svæði í skógi,
grasblettur í kjairi." En hvert
er þá þetta rjóður Sigríðar? Það
er ekki í raunverulegu kjarri,
heldur er það I skógi minning-
anna. 1 hretviðrum og umhleyp-
ingum lífsins leitar Sigriður
adcjóls í þessu skuggsæla endur-
minningarjóðri sinu, og er þar að
Vísu svalt nokkuð (samanber
heiti bókarinnar), en allbjart.
Sigríður er skáld minninga og
saknaðar. Yfir ljóðum hennar
er angurvær einfaldleiki. Hún
yririr „um eitt og um allt sem
vair“. Eitt ljóð hennar heitir
Tristesse. Annað heitir Stúlka í
bláum reiðfötum. Og enn annað
heitir Nú er langt síðan.
Baksviðið er gamalkunnugt,
sólvindar á vori, skýjabólstrar
við sjóndeildartiring, græn tún
og spraök lömb — allt er þetta
ósköp þjóðlegt og ungmennafé-
lagslegt.
Við ber, að Sigríður vilji
sanna hagmælsku sína með stuði
uim og rími, og er hún þar ef
tii vili hvað gerst heima. En
ffliest eru ljóð hennar ðbundin,
og að minnsta toosti eitt frum-
samið prósaljóð er í þessari bók
hennar. Sem betur fer sjást ekki
stoörp skil á milli bundinna og
Óbundinna ijóða Sigriðar; hún
er nógu hagmælt til að táta ekki
bera of mikið á stuðlunum og
riminu, þar sem það er, og nógu
ljóðræn í sér til að láta mann
hvorugs sakna, þar sem það er
ekki. Ég tilfæri hér tvö daami,
fyrst rímað ljóð; Ein vísa:
Þú spyrð ekiki að neinu
ég spyr ekki neins
við spörum orðanna mergð
hér er allt svo fábreytt
og alltaf eins
en einmanalegt ef þú ferð
Og til samanburðar annað lít-
ið Ijóð, sem heibir Hið hvíta
blóm:
í sárasta harmleik lífsins
var eitt blóm skilið éftir,
hin hvíta lilja
var lögð á leiði
minninganna
og vitundiin
hið eilífa inntak lífsins
vefur þetta hvíta blóm
að hjarta sínu
Ég hygg þessi tvö Ijóð gefi
nokkuð glögga mynd af bók-
inni sem heild. Stórforotið er
þetta ekki og því síður marg-
brotið. Ekki er heldur kraftin-
um fyrir að fara í ljóðum Sig-
ríðar. Hún á einn tón, l'ágan
yfirlætislausan, en sæmilega
hreinan.
Hins vegar má segja, að sum
ljóð hennar skorti fylMng og
ferskleiika: yrkisefnln eru gam-
alkunn, látum það nú vera, en
hitt verður að teljast miður, að
málfarið, skírskotanirnar eru
liíka margnotaðar og marklitlar
nú orðið sakir langvarandi of-
notkunar. Ekki tjóir að diásama
fögur blóm og skínandi birtu til
eilifðarnóns með sama orðalag-
inu, þó að hvort tveggja sé víst
eiliflega lofsvert; svo fer um síð
ir, að það missir lit og hljóm.
Einu gildir hvort skáld yrkir
um eigin reynslu, almenna
reynslu eða spinnur allt upp í
Sigríðtir Einara.
hugskoti sínu — hvert Ijóð verð
ur að vera heilt og ferskt i
sjálfu sér eða nrveð öðrum orð-
um: einstakt í sinni röð. Ann-
ars er það bara framleiðisla.
Mér virðast mörg Ijóð Sigríð-
ar standa á mörkum þess toon-
ar iðnaðar og — listar, ef
strangasti mælikvarði er á þau
lagður. En þá er líka talið of
sjálfsagt til að reiknast til tekna
það atriðið, að slkáldikonan vinn
ur vel, vandar sig, ann yrkis-
efnum sínum og leggur alúð við
úrvinnslu þeirra. Kannski er
það líka list, þvi ekki það?
Freistandi er að bera þessa
bók Sigríðar saman við ljóð,
sem ungar skáldltoonur létu frá
sér fara á síðastliðnu ári, en
þær létu þá margar — ef til vill
venju fremur margar — til sín
heyra. Auðséð er, að Sigpíður
vill fylgja þeim að formi. Hún
líkist þeim líka í því að vera
ekki með öllu innhverf, heldur
leyfa tilfinningunum að leika
svolítið á sitt ofurviðkæma lang
spil. Ungu skáldkonurnar eru
líka búnar að yrkja sín sakn-
aðarljóð; enginn er of ungur til
að sakna. Þar eiga þær allar
samleið.
En svo koma aðrir hlutir og
skilja á milli. Sigríður stendur
á túni eða í rjóðri sínu, en
ekki á torgi, eins og obbinn af
yngstu skáldakynslóðinni. Milli
þeirra sjónarsviða liggur óra-
leið, sem ekkert form og engin
stefna fær brúað.
Örfáar þýðingar, sem Sigríð-
ur birtir í bókarlok, leiði ég
hjá mér að ræða, því þær gera
hvorugt að minnka né auka
gildi bókarinnar — sem betur
fer, verð ég að segja. Sigríður
þarf ekki að leggja neina upp-
bót með ijóðum sinum, þegar
öllu er á botninn hvolft.
ingar eða raka. Þeim var nautn
i óskilj'anleikanum, höfðu ímu-
gust á heiðríkju afhjúpandi vdts-
muna. Þeir leituðu aðeins
stemmninga, þráðu angurværan
grunntón í hljómkviðu lífsins,
furðulegan, óræðan, dularfull-
an.“
Þeir sem einhverra hluta
vegna hafa farið á mis við frá-
sagnargleði Þórbergs Þórðar-
sonar eins og hún birtist í Of-
vitanum, Islenzkum aðli og
fleiri bókum hans, ættu að
byrja á Islenzkuim aðli. Engin
bók Þórbergs er líklegri til að
vinna hylli lesenda; það er und-
arlegur maður, sem etoki lætur
heiliast af Islenzkum aðli.
Allir vita að Þórbergur Þórð-
arson er snjall greinahöfundur.
Það er þess vegna fróðlegt að
fá í hendur úrval greina hans
og bréfa. Sigfús Daðason hefur
búið til prentunar pappírskilju
með tuttugu ritgerðum og bréf-
um Þórbergs; væntanlega merk-
ir það að Sigfús hafi ráðið vali
efnisins i bókina.
Einum kennt — öðrum bent,
en svo nefnist pappirskiljan,
er yfirleitt sikemmtilegur lestur
og glögg heimild um uimihugsun-
arefni og skoðanir Þórbergs
Þórðarsonar. 1 bókinni er til að
mynda hin toostulega grein Lýr-
isk vatnsorkusálsýki, ósikapleg
krufning á séníum. Bréf til Vil-
mundar Jónssonar og Kristínar
Guðmundsdóttur eru til vitnis
um tatomarkalausa hreinskilni
Þórbergs og óviðjafnanlegan
húmor. Vatnadagurinn mi'kli,
sem fjallar um ferð iþeirra Þór-
bergs og Margrétar konu hans
um Austur-Skaftafellssýslu
vætusumarið 1933, er mögnuð
lýsing á bilinu milii llífs og
dauða; lesandinn er algjörlega
FiTunhald á bls. 21