Morgunblaðið - 15.06.1972, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. JÚNÍ 1972
5 'A
(
Rusl «m »11 g-ólf og krotað á veggi.
Rifnir bekkir og stólar.
kyrwiín orðin léleg, og menin þá
farnir að ræða um bættan húsa-
kost Kolviðarhóls. Sem oftar var
það Sigurður Guðmundsson, mál
ari, sem fyrsitur hreyfðj þessiu
máli. Hugmynd hans var að reist
yrði veitin.gahús á Kolviðairlhóli,
sem gæti fullnægt flestum þörf-
um ferðamanna, og hann segir:
„Þar mætti hafa hverskyns veit
ingar. Þar þyrfti að blása í lúðra
svo sem þriðja hvern tíma til að
leiðbeina vill'tum ferðamönnum,
sömuleiðis að hafa alpahumd og
fl.“ Svo óttalegur hefur þessi
fjallvegur verið á þessum tím-
um.
KOLVIÐARHÓLL
SEM GISTISTAÐUR
Nú líða fáein ár, en þjóðhátið
arárið 1874 er þessu máli
hreyifit fyrir aHvöru af Guðknundi
Thorgrimsen, verzlunarstjóra á
Eyrarbakka, séra Jens Pálssyni,
raflýsingu nálægt 70 þúsund
krónwm, sem var etórfé á þeim
árum. Það er til marks um stór-
hug Sigurðar, að hann kostaði
bygginguna sjálfur, nema hvað
hann fékk 12 þús. krónur úr
ríkissjóði sem styrk, þar sem um
gististað var að ræða. Þau hjón-
in áunnu sér fljótlega miklar vin
sældir ferðamanna fyrir gest-
risni sína og ósérhlífni, og enda
þótt starfið fæli í sér erfiða og
erilsama þjónustu, var hún
aldrei talin eftir og ávallt seld
gegn vægu verði. Sigurður lézt
1935, en Valgerður rak Kolviðar
hólinn áfram næstu 3 árin. Þá
seldi hún íþróttafélagi Reykja-
víkur Hólinn ásamt öllum mann
virkjum. Þeim kaupum fylgdu
20 gestarúm og borðlhúnaðlur fyr
ir 60 manns. Valgerður veitti þó
gistihúsinu forstöðu áfram
næstu 5 árin eða til fardaga
Framhnld á bls. 24.
Vindurinn næðir gegnum opnar
dyr og brotnar rúður. í saggan-
um á gólfi. eins herbergislns liggja
nokkrir lausblöðungar úr Nýja
testamentinu og við rekum aug-
un í lýsiragu Páls postula í II.
Korintubréfi á hrakningum þeim,
sem hann hefur mátt þola í
þjónustu Krists — „vegna sí-
felidra ferðalaga, vegna háska-
semda í vatnsföllum . . .“ og
„vegna erfiðis og fyrirhafnar,
vegna sifeOldrar næturvöku,
vegna hungurs og þorsta, vegna
iðulegra föstuhalda, vegna
kulda og kiæðaleysis." í eina
tíð hefði þessi tilvitnun eflaust
einnig átt við þá, sem gistu
þetta herbergi, en í núverandi
umhverfi missir hún marks — i
röku, köldu og auðu gistiher-
bergi Kolviðarhóls, sem eitt sinn
var sagt um: „Guð gaf okkur
Hólinn til hjálpar hröktum ferða
mönnum 'af f jallvegum . . .“
Þar sem eitt sinn var rekin
Brotnar rúður á Kolviðarhól.
„Guð gaf okkur Hólinn til hjálp-
ar þreyttum ferðamönnum af
fjallvegum44
Kolviðarhóll - gististaðurinn sögu-
frægi er nú í algjörri niðurnísðlu
og óyarinn fyrir skemmdarverkum
og eyðingu vinda og veðra
greiðasala fyrir þreytta ferða-
menn er nú ömurlegt um að lit-
ast. Enginn sem lítur reisulega
bygginguna á Hólnum getur lát
ið sig dreyma um hvernig umlits
er þegar inn er komið. Flestar
rúður í gluggum hafa verið
brotnar, hurðir eru farnar af
hjörum og naumast er hægt að
þverfóta fyrir glerbrotum og
rusili. Kjallarinn er hálffullur
af vatni, þvi að vatnsleiðsla hef
ur sprungið og vatnið streymir
inn án afláts. Þó má sjá merkli
þess, að einhverjir hafa haft í
hyggju að lappa upp á staðinn,
en orðið að láta í minni pokann
fyrir eyðingaröflunum. Nið-
urlæging Kolviðarhóls er algjör.
Þetta er heldur dapurleg stað
reynd, einkum þar sem í hlut
á sögufrægur gististaður, sem
áður fyrr hýsti marga lúna en
þakkláta ferðamenn, og þaðan
eiga margir ljúfar endurminning
ar. Kolviðarhóll var í rúma öld
helzti áningarstaður þeirra, sem
yfir Hellisheiði þurftu að fara á
leið milli Reykjavíkur og Suður
lands. í bók sinni um Kolviðar-
hól skiptir Skúli Helgason sögu
staðarins i 3 tímabil eftir tækj-
um og flutningum manna. 1
fyrsta lagi lestarferðirnar, þeg-
ar klyf j'ahesturinn með reiðinign
um og Hyfberanum var allsráð-
andi. 1 kringum aldamótin tók
hestvagnaöldin við en með henni
urðu þáttaskil í sögu flutninga
og ferðalaga. „Margur gamail
maður man enn ferðalög sín með
hestvagnana um Hellisheiði —
vetur, vor og haust," segir Skúli,
og var þá Kolviðarhóll jafnan
helzti áfanginn og gististaður-
inn. Upp úr 1920 hófst svo bíla
öldin, sem stendur enn og á vafa
laust töluverðan þátt í niður-
lægingu þessa sögufræga gisti-
staðar, enda þótt hann væri vin
sæll áninigastaður, þegar fyrstu
bílunum var ekið út úr Reykja-
vík — austur fyrir Fjaii.
SÆLUHÚSIN
Sæluhús var fyrst reist að
Kolviðarhóli 1844. Áður hafði
sæluhús staðið um langan aldur
fyrir framan Húsmúlann við
tjörn eina sem nefndist Drauga-
tjörn. Sveinn Pálsson, læknir,
getur um mannvistaveru þessa
1793, og segir m.a.: „Margir hafa
dáið í þessum kofa, því oft hafa
þeir ekki fundið hann fyrr en
þeir voru örmagna af hungri og
kulda." Mun þetta sízt ofmælt og
til er gömui sögn úr ölfusi, þar
sem greinir fró ferðamanni, sem
komið hafði um vetur í vondu
veðri austan yfir Fjall. Hafði
hann náttstað í sæluhúsinu, lok
aði á eftir sér og lagðist til
svefns. Að nokkurri stundu lið-
inni heyrði hann að tekið var í
hurðina og reynt að komast inn.
Maðurinn sem inni var hugði það
draug vera og opnaði ekki.
Heyrði hann um hríð þrusk við
hurðina en að síðustu vsir allt
hljótt. Um morguninn þegar mað
urinn leit út brá honum ómota-
lega, þvi við dyrnar lá látinn
maður. Var þar kominn sá, sem
um kvöldið hafði knúið dyra og
maðurinn haldið vera draug.
Eftir þennan atburð varð það
hefð að loka aldrei húsinu að
sér um nœtur og hélzt um lang
■an aidur, jafnvel eftir að Kolvið
arhóll var mönnum byggður.
Á miðri 19. öld varð mönnum
ljóst að sæluhúsið við Húsmúl-
ann var orðið ófullnægjandi og
þörf var á betra skýli fyr-
ir ferðamenn. Var þá hafin fjár-
söfnun til að reisa nýtt sæluhús
og fyrir ti'lstiUi séra Páls
Matthiesen í Arnarbæli í Ölfusi
var þvi valinn staður á Kolvið-
arhóli. Var húsið síðan að mestu
fullgert að hausti ársims 1844.
NÝJA HUGMYNDIR
Þetta sæluhús þjónaði vel til-
gangi sínum næstu 30 árin eða
svo. En i kringum 1870 eru húsa
presti í Arnarbæli í Ölfusi og
Randrup, lyfsala og konsúl í
Reykjavík. Gangast þeir fyrir
almennri fjársöfnun meðal Sunn
lendinga í þessu skyni, sem sótt
ist þó seint, þrátt fyrir hressi-
legiar hvatninigagreinar séra
Matthíasar í Þjóðólfi. En með
framlagi landshöfðingja hafði
loks vorið 1877 safnazt sivio mik-
ið fé, að hæigt var að hefja fram
kvæmdir á Kólviðarhóli. Var hið
nýj'a hús að mestu fullgert um
haustið 1877. Fyrsti gestgjafinn,
Ebenezer Guðmundsson, réðst
að Kolviðarhóli vorið 1878 og
bjó hann þar næstu tvö árin.
Gekk á ýmsu hjá honum og eins
eftirmönnum hans tveimur, en
með komu Jóns Jónssonar og
Kristínar Danielsdóttur, sem
þarna bjuggu frá 1883—95, færð
ist rausnarbragur yfir staðinn,
og nutu margir gestrisni þeirra
hjóna. Þá tók við Guðni Þor-
bergsson, og reyndist hann einn
ig hinn nýtasti maður. Hann bjó
á Kolviðarhóli frá 1895—1906
og aldamótaárið reisti hann að
stofni nýtt íbúðar- og gistihús á
Hólnum, auk þesis sem hann
fékkst við ýmsar aðrar fram-
kvæmdir og umbætur á staðnum.
SIGURÐUR OG VALGERÐUR
Þá er komið að þeim hjónum
Signrrði Daniíelssynd og Valgerðd
Þórðardóttur, sem lengst bjuggu
á Kolviðarhóli og urðu víðkunn
ust allra gestgjafa þar. Það var
árið 1929, að Sigurður byggði
hið miMa og vandaða hús á Kol
viðarhóli, sem enn stendur og
við fáum nú að sjá grotna niður.
Húsið kostaði með ljósavél og