Morgunblaðið - 15.06.1972, Síða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. JÚNÍ 1972
Jónas Pétursson:
Hugleiðingar
við Lagarfoss
FJÁRMAGN EÐA FÓLK?
í hvert sirm, er ég horfi kring
um mig hér við Lagarfoso,
reinma strjállbýlisimálin fyriir
sjónir ihér, Hvað er mikilvægast
til vemdar og til sóknar í strjál-
býlinu. Mörgum verður á að
svara: það er fjármagn! Ég svara
afdráttarlaust: það er fólk!
Fólik með viljaþrek, miamndóm
og kjark! Atgervisfólk, æm
gleðst af viðfamgsefmum, sem
krefjast átaka, fólk, sem sver
byggðarlagi sínu hol'lustu, —
fólk siem skilur, að hamingja
lífsims er fólgin í átökum en
ekki auðleikni, í sigrum um
breiðar byggðir ístondis, en ekki
umdanihaldi í hverju éli. Fólk,
sem svo eir gert, er miikilvæg-
asta „fjármagnið", ef svo Ijóta
líkingu má nota, — auðlegð
hvera héraðs, hverrar þjóðar.
Fátækt á þar aldrei heima.
En „tölvubissness“-hugsunin
er líka að slá blindu á margra
augu um þeninan sannleiik, og
einkum er það hættulegt fyrir
byggðirnar, ef hún nær tökum
á hiniu yngna fólki, — því, sem
framtíð byggðamna veltur á.
Ég hefi oft rennit huga mínum
yfir fólkið á F1 j ótsd aish éra ði.
Ég hefi staidrað við einstök
heimdli, — heimili, sem hafa alið
upp hópa fólks, sem staðnæmzt
hefur, fulltíða manneskjur, heima
eða í mágrenniniu. Þessi hekndli
eru stólpamir, sem framtíðar-
byggi-ngin hvilir á.
Ég sá fyrir skömmu mynd af
fjölskyldu, hjónum með 16 börn,
nær öll uppkomim. Hjónin frá
Hallgeirsstöðum í Hlið og böm
þeirra, — og flest eru þau bú-
sett á Héraði! Á Jökuldal eru
firom ungar húsfreyjur, systur
frá Teigaseli á Jökuldal. Hvílík
gæfa fyrir byggðarlagið það!
Fleiri dæmi sviplík horfa við
sjónum við nána aðgæzlu, þótt
hér verði ekki nánar rakin, —
dæmi, ®em hjálpuðu mér til
skiininigs á því, hvað er mikll-
vægast fyrir framtíð strjálbýlis-
ins.
Hjónin á Hallgeirsstöðum og
Teigaseli eiga stórverðlaun
skiiið frá samtíð sinni fyrir hóp-
inn í heimavamarliði strjálbýlis-
ins, — heimavamarliði íslenzks
þjóðemis, — því að án byggðar
um allt ísland verðuir þjóðar-
mafnið með háðshreálm.
HER EÐA
HEIMAVARNARLIÐ?
Flestir íslendingar hrósa
happi yfir því, að við höfum
ekki herskyldu og því engan
her. Mér hefur þó oft komið
I hug, að strjáibýlisfólkið gegnir
eins konar herskyldu — ennfrem
ur ber það með réttu heitið
heimavamarlið. Við nánari at-
hugun þjóðmála má vera ljóst,
að heimavaimarlið er nauðsyn
hverri þjóð. Á einum stað sem
hér í bókstaflegri merkingu,
armars staðar í öðru skynd. Hér
snerta vamimar bæði laindið, —
með búsetu utm það allt, og þá,
er landið byggja. Strjálbýlis-
fóikið er heimavamarlið ísiands
og íslenzkra þjóðaireinkenna.
LÍFBELTIN TVÖ
í ágætri ræðu forseta íslands
á nýjársdaginni síðaista talaði
hann um „Mf“-beltin tvö: Gróð-
urbeltið með ströndum fram —
á láglendi íslands, — og lamd-
grunnið, fiiskimiðin umhverfis
landið. Ég vedtti athygli þessu
orði: lífbelti, sem mér finmist iná
því, sem um er ræða. Flestir
tala um lífshagsmuni — land-
helgismálið t. d. lífshagsmuna-
mál þjóðarinnar, — og reyndar
kom það einnig fram í ræðu
forsetanis, — en harnn talaði líka
um lifbeltin. Mér þótti vænt um
þann málflutnimg. Hagismuna-
hyggjan á borði og í orði er að
ná hættulegum tökum á hugum
fólkisins. ÞJÓÐ byggist efcki á
hagamunum, heldur á þeiriri auð-
mýkt andans, sem felst í orðinu
LÍF. Lífbeltin tvö eru frá því
á nýjársdag í huga nrnnum sem
eins konar freisunarorð þes
fólks, sem ann íslandi af því að
það er fætt hér, af því að það
gleðst við þá sköpun, sem bjarí-
ari sól frá bláirri himini en víð-
ast hvelfist yfir — velduir í gróð-
urríkl lífbeltisins meðfram
strörnd og í dölum, já, jafnvel
hátt til fjalla. Líf manmains er
ekki hagsmunir heldur ánægja,
fegurð, — nautn þess að vera
liðuir í keðju, — órofakeðju, sem
varir öld fram af öld, ef blind
hagsmunahyggja þá rýfur hana
ekki og tortímir þar með. Við
þurfum að læra að hugisa um
land og þjóð án hagsmunaum-
hyggju, — hugsa um ,,lífbeltin“
meðfram strönd og á strörnd. Það
væri mesta sálubót íslenzkri
þjóð. Og i þá átt leitiair það unga
fólk, sam gerir uppredsn gegn
stöðlumaráráttu samtíðarinnar,
sem er harðsvíraðaista „hags-
muna“-tákn tíðarandans.
MÓHIR OG BARN
Baldur Hermiainnssion ritar
um „Fólk og vísindi" í Mbl. 5.
apríl. Þar segir hann frá vdðtali,
er hann átti við dr. Fumke,
mi'kilhæfan, sæmiskan naumvís-
indamiann. Einn kaflinn í þessari
grein heitir: Andvígur vélrænu
uppeldi barma. Innan gæsalappa
er tilvitnum: „Dagheimili barna
eru annað ágætt dæmd, um,
hvernig valdhafarniir virða að
vettugi niðurstöðuir vísmdanna,
sem leggja sífellt meiri áherzlu
é sambandið milli barns og móð-
ur. Þjóðfélagið á nú þegar við
að stríða óhugnanilegan vöxt
glæpa og amrn.ars andfélagslegs
háttemis. Ég tel óhi'kað, að vél-
rænt bamiaiuppeldi stuðli enn
frekar að þessari uggvænlegú
öfugþróun. Það væri skárra að
taka þá fjárupphæð, sem þjóð-
félagið veitir til reksturs dag-
heimila og greiða þurfandi mæðr
um, svo að þær geti sinnt börn-
um sínium eins og náttúra þeinra
krefur."
Það er hollt fyrir þá og þær,
sem dagheimilaandvökuáhugi
þjáir, að le&a þetta og hugleiða,
— hugleiða lífsrótina, sem álíka
erfitt er að hagræða að hag-
kvæmnirökum og sólargangin-
Jónas Pétursson
Baldur Herrruanmsson segir
enn í Mbl. 9. maí í sama grein-
arflokki með undirfyrirsögn:
Sauðkindin og mannifólkið, eftir
að hafa vakið atihygli á, hve
fljótt raskast sambamd ærinmar
og nýfædds lamlbs, ef það er frá
hennd tekið, — hve fljótt hún
hættir að þekkja lamb sitt, eða
vill jaifnvel ekkert af afkvæminu
vita: „Á síðari tímum hafa
menn áttað sig æ betur á því, að
einkenni mamnlegs hátternis á
sér líffræðdlegan uppruna. Þegar
öllu er á botninn hvolft er mann-
kynið ein af dýrategundum
jarðarinnar. Við hljótum þannig
að hMta sams konar lögmálum og
þau dýr, sern okkur eru skyld-
ust.
Því miðuir er það oft svo, að
fyrirkomulag hinna tækni-
væddu þjóðfélaga nútímans brýt
ur í bága við náttúiru þegnanna.
Verstu dæmin eru að sjálfsögðu
þær þjóðir, sem byggja fétogs-
kerfi sín á hagfræðikenniinguim
og úreltri hugmyndafræði, en
sniðganga manneðlið fulikom-
laga.“
Svo er sagt frá bandarískri
körunun á því, hver áhjrif skiln-
aður barnis og móður fyrsitu dag-
ania eftir barnsburðinn hefur á
framtíðarsamband nnóður og
bams. Hún var gerð á þann hátt,
að tveir hópair mæðra höfðu
barn sitt mismunandi lengi hjá
sér fyrstu dagana. Annar flokk-
urinm venjulega meðhöndlun
fæðingardeilda, himn sem næst
því er gerist við barnsbuirð á
heimili, þar sem móðdrin annast
afkvæmið. Orðrétt segir um ár
arngur: „Var áberandi, hve miklu
innilegra samband sá flokkur-
inn hafði við böm sín, sem
meira samneyti hafði við þau á
fæðingardeildinini." — En holl
hugleiðing fyrir þá, sem vilja
tölvubi.ssness“-stjórnun í upp-
eldismálum, — sem halda að
æskileg sé samþjöppun fólksins
af því að það sé ódýrara. Skellt
skollaeyrum við rökum miann-
legs eðlis!
VORIÐ OG LÍFKEÐJAN
Nú, um 10. miaí, grænkar
jörð ört, lífknúppar sjást á
lyngi og fjalldrapa, björk og
öðrum trjágróðri. Síðast voraði
svona vel 1960. Meðfram vegin-
um á Egilsstaðanesimu eru túnr
in orðin vel græn. í mildri tíð í
vetur mátti finna — á akstri þar
eftir vegimum — iimandi kúa-
mykjulykt. Egilstaðabænd'ur nota
búfjáráburðinn vel, vatnsblanda
mykjuna og dreifa fljótandi.
Þessi lykt Skapar mór ávallt
notaílega kennd, og ég dreg and-
ann djúpt að mér, en margir
fussa við. Gróðunnálin, þrútnandi
knappar og blómikróna, sem er
að opna sig, smýgur um æðair
og taugar með notalegri keinnd
— eins og það veitir að sjá konu,
sem ber bam undir belti! Allt
vitnar þetta um líf — lífkeðjuna,
sigurverkið, sem dreguir sjálft
sig upp, — svo lerngi seun mis-
vitur mannskepna ekki rýfur
hana eða spillir á einhvern hátt.
Þeasi lífkeðja er svo samofim
minml vitund, að fögmuður
gróðrar og vaxtair er hireyfimg í
blóði mínu, æðum og taugum
og sorgir Skilningsivaima tæknd-
hreyfinga á sama hátt. Fyrir
mörgum árum uirðu mér á
munni þessi orð — eins konar
mottó lífs miínis:
Mitt hjarta slæir,
þegar grasið grær,
það er gróðurangan,
seim vit miín fyldir!
Beizlun þeirrar orfcu, sem um
Lagarfoss fellur, er fögmuður í
lífkeðjumni, Ijósastur í vitund-
innd, þegar fljótið brýzt fram í
stór-vexti, ein sog þessa dagana,
þar sem vatnsgosin við enda
flúðarinnar mimma á Geysi í
Haukadal eða brim við strönd.
STJÓRN OG STJÓRNAR-
ANDSTAÐA
LítElega hefi ég fylgzt með
þjóðrmálabrasi og þingstörfum.
Nú deila sjálfstæðismenn með
sarrna hætti á ríkisstjórnima og
þeir, er nú stjórna, deildu á
fyrrverandi stjóm. Fékk ég á
því mikia fyririitnimgu, þegar á
allt var deilt, sem ríkisstjóm
geirði, þótt augljóst væri, að
með svipuðum hætti hefði verið,
HVER sem sitjórnaði. Skatta-
málaádeilurnar hjá sjálfstæðis-
mömmum eru ailtof mikið með
fyrrverandi framsóknarhætti —
að ég ekki tali um, þegar ráðizt
er á stjómina fyrir að hagræða
vísitölunni! Ég ted stjórnina eiga
heiður fyrir ‘ það — að viður-
kenna fyrri villur — þegar þeir
sömu voru í stjómarandstöðu og
deildu á Viðreisn!
STÓRA NÚLLIÐ EÐA L.S.D.
Fyrir örfáum árum bar Aust-
uriaindisvirkjun rmjög oft á góma,
öðru nafni stóra niúlldð eða L.S.D.
Nú bregður svo við, að á þessa
virkjun er ekki miranzt! Ég skil
að vísu þögn orkumálavadda nú
— umræður um hama á símurn
tíma úr þeirri átt voru í því
Sikyni að reyn.a að láta Lagarfoss
hverfa í skuggann. Nú er verið
að virkja Lagarfoss og þair með
horfin forsendan fyrir stjóm
orkumála að vera að leika sér
við L.S.D. Hitt vekur mér
nokkra íurðu, að frá þimgmönn-
um Austuriands, — jafln margir
og þeir þó virðast orðnir, —
skuli emgin rödd heyrast um
þetta mál. Og eir þó sífellt rætt
um stórvirkja.niir og þá einkum
Dettifoss, af háifu þimgmanna
Norðurlands eystra. Þetta
bendir tid þess, að rétt sé það
hugboð mitt, að flestum sé hul-
ið, hvað Austurlaindsvirkj un er.
Hún er ekki aðieims stóra núllið
Að undanfömu hefur komið
fram í fréttum, að veruleg fjölg-
un hafi orðið á leyfum þeim, sem
sjávarútvegsráðuneytið geifuir út
tiíl humarveiða í landhelgi. Sam-
kvæmt síðustu tölum höfðu ver-
ið gefin út leyfi fyrir 170 báta
og var reiknað með að þau yrðu
fleiri, en á síðasta ári voru út-
gefin leyfi um 130. Nú bætast
við mar.gir stærri bátar en áð-
ur hafa stundað þessar veiðar
og eru flestir þeirra 200—300
tonn að stærð. Þessir bátar ættu
að hafa meiri veiðimöguleika en
minni bátarnir vegna meiri tog-
krafts og hæfni til að stunda
veiðar í verri veðrum. Er því
aúkning veiðiflotans raunveru-
lega meiri en fjöldi út-
gefinna leyfa segir til um.
Humarveiðarnar fara aigjör-
lega fram innan núverandi fisk-
veiðilögsögu íslands og nýting
stofnsins algjörlega á okk-
ar valdi. Engir útlendingar
verða þar til að taka neitt frá
okkur. Nýting þessara veiði
svæða ætti þvi að gefa góða vís
bendingu um, hvemig okk-
ur tekst að standa við yfirlýsta
stefnu okkar, að hagnýting fisk
veiðilögsögunnar verði undir vís
indalegu eftirliti og miðist við
að hindra ofveiði.
Ég man ekki betur en að þeir
fiskifræðimgar okkar, sem helzt
hafa fjaldað um þessi mál, hafi
talið humarstofninn við Suður-
land ' fullnýttan með þeirri
sókn, sem í hann hefur verið á
undamfönraum árum. Við, sem
fyi'gzt höfum með þessum veið-
um á sama tima, höfum frekar
ta'lið hann ofveiddan. Bæði hef-
ur afli á togtíma heldur minnk-
að og sérstaklega hefur humar-
imn smækkað frá ári til árs, sem
— þ.eja.s. beizdum orku allira
stÓŒVatnanma, sem norðausfur
frá Vatnaj ökli falla. Nei, þeirri
hugmynd er slegið upp tE að
hadda öllu málimu í mógu mik-
illi fjairlægð. En í huigtrraymdinimi
felsit mjög athyglisverður þátt-
uir til að ræðla nú þegar, — 1.
stigið og það eina, sem ástæða
er að skoða vamdlega nú: Viirkj-
um Jökulsár í Fljótsdad og upp-
takakvísla Kelduár, með stíflu
ofam við Eyjabakkafoss og
skurð út Fljótsdiadisheiði tíd að
nýta hið 600 metra fall imman
við Valþjófsstað. Með því er emg-
um vaitnasíviðum breytt, landi að
vísu sökkt, — ágætu afréttar-
lamdi — en til þess að virana
fiadlmöguleika, sem hvergi amm-
ars staðar á íslandi eru fyrir
hendi. Hvers vegna ekki að
halda áfram að ramnsaka þessa
virkjuraaraðstöðu, sem vegiia
fallsins lítur út fyriir að vera í
beztu röð? Er það nóg til að
þegja hama niður, að hún eir á
Austurlandi? Og er ekki tíma-
bært að reyma að fá Austfirð-
íraga til að átta sig á því, að
Austurlamdsvirkjun eir ekki bara
„stóra raúllið“ og því nokfcuð
mikil draumisýin heldur skyn-
sarnleg og nærtæk framkvaemd,
ef noikkrum skilyrðum er fudd-
nægt til viðbótar.
Magnús Kjartarasson ráðherra
ræddi um titanvi'ninslu við iðra-
rekendur. Á Héraðssömdum
leynist talsvert titanmagn. Hví
ekki að halda áfraim ramnsókm-
um á titan og járnmagni sands-
ims t. d.?
Ég hefi verið’ steimhissa á
þögminei um Austurlandsvirkj-
iun — þetta fyrsta stig hennar,
og mér er sú skýrimg ein tiltæk,
að hvorki fólikið á Austurlandi
né þiragmenm þess hafi réynt að
gera sér grein fyrir, hvað í mál-
inu felst. Ekki aðeins þetta stóra
— efcki aðeims hál’fgerð draum-
sýra, heldur fyrst og fremist skyra-
samleg hugmyind, djörf og miann
dómsleg, sem felst í þeim hlut-
amum, sem virkjun vatmasviða
Fljótsdailsims er með nýtingu
fallsimis innan við Va'lþjófsstað.
Það á ekkl að afhenda þögniirani
þetta mál, þótt verið sé að virkja
Lagarfoss á meðam sítolldar
stórvirkjuniarumræðrar standa
yfir.
eindregið bendir á oí háa dán-
artölu. Vegna þessa furðar mig,
og vafalaust marga aðra, á þess
um stórauknu leyfisveitingum.
Með því að engar forsendur
hafa verið birtar fyrir aðgerð-
,um þessum er ekki úr vegi að
viðkomandi opinberir aðilar séu
beðnir um skýringar. Leyfi ég
mér því að óska efitir að
forstöðumaður Hatfranmsðkna-
stofnunarinnar, hr. Ingvar Hall-
grímsson veiti opinberlega svör
við eftirfarandi spurningum:
1. Er það rétt að þeir fiskifræð-
imgar stofnunarinnar, sem við
humarramnsókmir hafa temgizt,
hafi taliS að stofninm við Suð
urland væri fullnýttur með
þeirri sókn, sem í hann hef-
ur verið fram til ársins í ár?
2. Er það að tilmælum Haf-
rannsóknastofnunarinnar eða
með fullu samþykki hennar
að sóknin er stóraukin í ár?
3. Hafa komið fram ný atriði í
máli þessu, sem stofnunin tel-
ur að réttlæti þessa aukn-
ingu. (Aukin fiskigengd, ný
mið eða annað) ?
Fáist ekki svör við framan-
greindum spurningum, sem gefa
tíl kynna, að aukningin sé byggð
á rökréttum forsendum verður
að telja, að hin visindadega hlið
þessa máls hafi verið sniðgeng-
in. Þar sem nú standa yfir deil-
ur um frekari útfeerslu fiskveiði
lögsögunnar eru öl'l mál, sem
hana varða meira i sviðs'Ijósinu
en ella. Verður því að telja, að
þeir ráðamenn, sem um þessi mál
fjalla, gæti þess sérstaklega að
engar handahófsaðgerðir eigi
sér stað. Slifct gæti stórskaðað
málstað Isdands, í þessu mesta
hagsmumaimáli síðari-tíma.
Kíkharð Jónsson.
um.
<§> Laugardalsvöllur
Islandsmótið — 1. deild
Víkingur - Valur
leika í kvöld klukkan 8.
Víkingur.
Aukning humarveiða