Morgunblaðið - 04.01.1973, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 1973
Stefán Gunnlaugsson alþingismaður:
Kynlegar tiltektir
við f ramkvæmd
„sjálfstæðrar
utanríkisstefnu"
Um störf sendinefndar hjá SÞ og samþykkt um landhelgismál
Undanfarið hafa birzt í dag-
blöðum Reykjavíkur mikil skrif
um gang mála á 27. þingi Sam-
einuðu þjóðanna í New York,
sem aðallega eiga rœtur að
rekja til fulltrúa, sem tilnefnd-
ir voru af stjómmálaflokkunum
til setu í sendinefnd Islands á
þinginu. Hafa þau ýmist verið
byggð á viðtölum við sume af
fulltrúunum i sima frá New
Yonk á meðan þingið stóð yfir,
eða eftir að þeir komu til lands-
ins aftur, svo og í greinum, sem
þeir hafa samið og fengið birtar
undir eigin nafni.
Ýimsum kann að finnast, að
um slíka fréttamennsku, sem
stunduð er af sendimönnum ís-
lands hjá Sameinuðu þjóðunum,
sé í sjálfu sér ekkert nema gott
eitt að segja. 1 þess háttar fram-
tafei feami fram virðingarverður
álhugi fyrir málefnum Samein-
uðu þjóðanna og hagsmunum Is-
liands, jafnframt þvi sem við-
feomendi einstaklingar fái kœr-
feoanið tækifæri til að láta ljós
sitt skina á siðum dagblaðanna.
Sá sem þessar linur ritar,
var fulltrúi Alþýðuflokksins í
sendinefndinni um skeið, eða frá
22. ofet til 8. des. s.l. og átti að
ýtmsu leyti ánægjulegt og gott
samstarf við það ágæta fólk,
sem þar átti sæti samtiimis, þótt
ágreiningur hafi orðið i ein-
stöfeum málum. En ég hefi ekki
tekið þátt í þeirri skipulögðu
áróðursherferð i dagblöðunum,
sem virðist liggja til grundvall-
ar umræddum skrifum og nán-
ar verður gerð grein fyrir hér
á eftir. Hvort tveggja er, að það
er hlutverk utanríkisráðuneytis-
ins i Reykjavík að dreifa þeim
upplýsingum, sem rétt og eðli-
legt er talið, að þess mati, að
komd fyrir almenningssjónir —
og til þess treysti ég ráðuneyt-
inu fullkomlega — og svo hitt,
að vafasamt er, að mínu áliti, að
það fari saman, að fulltrúar í
sendinefndinni hjá Sameinuðu
þjóðunum gegni jafniframt
fréttaritara- og blaðamanns-
starfi þar, svo sem átt hefur sér
stað, hvað suma fulltrúa hinnar
Islenzku sendinefndar áhrærir.
En kannske er þetta nú ekki til
tökumál, þótt ég hafi þessa skoð
un, og raunar ekki nýtt á nál-
inni hjá Islendingum, sem sæti
hafa átt á þingum Sameinuðu
þjóðanna. Slikt verður auðvitað
að fara eftir smekk hvers og
eins, og sjálfsagt tilgangslaust
að fárast yfir þess háttar, jafn-
vel fyrir sjálfan utanríkisráð-
herra, sem á að vera yfirmaður
sendinefndarinnar svo ráðrík
og valdamikil, sem hún var á
síðasta þingi samtakanna um
mótun utanríkisstefnu íslands á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna!
Orsök þess, að ég tel mig knú
inn til að stinga niður penna út
af málefnum Islands og Samein-
uðu þjóðanna á þingi þeirra
undanfama mánuði, og láta frá
mér fara það, sem hér birtist,
eru ákaflega einhliða og áróð-
ursleg blaðaskrif, sem ég geri
hér að umtalsefni, og þá fyrst
og fremst um landhelgismál okk
ar íslendinga í sambandi við
samþykkt á tillögu á þinginu
um rétt strandríkja til auðæfa
hafsins, svo og um „hina sjálf-
stæðu utanríkisstefnu íslands"
sem svo hefur verið nefnd af
ýmsum, og ummæli í Morgun-
blaðinu um ágreining minn í
nefndinni um stefnumótun í viss
um málum.
MÓTUN UTANRÍKISSTEFNU
OG LANDHELGISMÁLIÐ
J>að er þekkt og viðurkennd
staðreynd, að þeir, sem málum
ráða i frjálsum, fullvalda og
sjálfstæðum ríkjum, lieitast við
á hverjum tíma að byggja á
þeirri grundvallarreglu við mót-
un utanríkisstefnu, að hún geti
tryggt á sem hagkvæmastan
hátt hagsmuni viðkomandi ríkis
í bráð og lengd. Þeir hagsmunir,
sem tekin eru mið af, geta verið
margs konar, svo sem öryggis-
hagsmunir, efnahagsmál, verzl-
unar- og viðskiptahagsmunir o.
s. frv. Um það geta verið skipt-
ar skoðanir hverju sinni hvern-
ig þessum markmiðum, sem
stefnt er að, verði bezt náð. En
af þessu leiðir, að afstaða ríkis
til málefna annarra rikja mótast
aðallega af þvi, hvernig þeir,
sem móta utanríkisstefnuna
telja, að bezt samrýmist þvi, er
hentar velferð þess og hagmun-
um.
Barátta íslendinga á erlend-
um vettvangi fyrir viðurkenn-
ingu á rétti strandrífeja til yfir-
ráða yfir eigin iandgrunni og
stóiTÍ fiskveiðilandheligi, hefur
þvi í raun og veru verið fólgin
í að reyna að opna augu sem
flestra ríkja, sem land eiga að
sjó og viðáttumikið landgrunn,
fyrir þvi, að þeir eigi samleið
með Islandi í öflun viðurkenn-
ingar á því sjónarmiði. Að þessu
verkefni hefur verið unnið af
íslands hálfu í mörg ár, svo
sem nánar verður að vikið hér á
eftir, með þeim árangri m.a., sem
fram kom á Allsherjarþinginu í
des. s.l., þegar tillagan um yfir-
ráðarétt strandrikja yfir nátt-
úruauðlindum i hafinu náði
fram að ganga.
í stórum dráttum má segja, að
þau ríki, sem andstæð voru þvi
atriði í tillögunni, sem mestu
máli skipti fyrir okkur að fá
fram, voru þau sem ekki eiga
land að sjó eða þröngt land-
grunn og svo stórveldin, sem
vilja sem mest rými til hvers
konar athafna á og i hafsbotn-
inum og sjónum þar fyrir ofan.
Hér kom i rauninni til mat
þeirra, er utanríkisstefnu við-
komandi ríkja ráða, á þvi,
hvernig það meginatriði, sem
þarna var verið að taka afstöðu
til snerti hagsmuni hlutaðeig-
andi ríkis. Þetta er, með öðrum
orðum þess eðlis, að vináttu- og
frændsemistengsl höfðu hér ekk
ert að segja.
Um þetta mál hefur verið rit-
að á þann veg i islenzk blöð,
á undanfömum vikum, að
ókunnugir kynnu að halda, að
líitið sem ekkert hafi verið unn-
ið af Islands hálfu á erliendum
vettvangi til að afla fylgis við
hugmyndina um rétt strand-
ríkja til auðæfa hafsins, fyrr en
á siðasta Allsherjarþingi Sam-
einuðu þjóðanna. Þessi skrif
hafa gefið ákaflega villandi
mynd af þróun þessara mála
og hvernig að þeim hefur verið
staðið af hálfu Islendinga í sam-
bandi við útfærslu fiskveiði
markanna.
Af ofangreindum ástæðum
mun ég leitast við að setja þá
viðleitni, sem af íslands hálfu
var höfð í frammi á síðasta
þimgi Sameinuðu þjóðanna til
framdráttar málstað okkar i
landhelgismálinu, inn i þá heild
armynd samræmdra aðgerða,
sem unnið hefur verið að á
skipulegan hátt af starfsmönn-
um utanríkisþjónustunnar og
öðrum á liðnum árum undir for-
ystu viðkomandi ríkisstjórna.
SAMEINUÐU ÞJÓÐIRNAR
OG VERNDUN AUÐÆFA
HAFSINS
Fyrsta skrefið í skipulagðri
baráttu Islendinga fyrir vemd-
un fiskimiðana og útfærslu
fiskveiðimarkana við íslamd,
sem staðið hefur yfir til þessa,
var setning landgrunnslaganna
á árinu 1948. Með þeim er sjáv-
arútvegsráðherra heimilað að
setja reglur um verndun fiski-
miðenna umhverfis landið innan
endimarka landgrunnsins. Þar
er um rammalöggjöf að ræða
sem miðað er við, að fram-
kvæmd verði stig af stigi eftir
þvi sem fært þykir samkvæmt
þróun í þjóðarétti.
Næsta aðgerð var uppsögn
samnimgsins miH i Danmerkur og
Bretlands frá 1901 þar sem
ákveðin voru þriggja mílna fisk
veiðitakmörk við Island. Samn-
ingnurn var sagt upp 1949 og
féll hann úr gildi 1951.
Á Allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðamna 1949 var alþjóðalaga-
nefndinni, samkvæmt tillögu Is
lands, falið að taka til meðferð-
ar réttarreglur á hafinu í heild.
Fyrsta útfærsla fiskveiði-
markanna fór fram árin 1950 og
1952. Var þá flóum og fjörðum
iokað fyrir veiðum útlenddnga
og fiskveiðimörkin sett 4 mílur
frá beinum grunnlinum. Þessar
aðgerðir stóðu í nánu sambandi
við málaferli í Haag milli Breta
og Norðmanna þar sem beina
grunnlinukerfið var viðurkennt.
Á Allsherjarþinginu 1953 var
gerð tilraun til að taka til sér-
stakrar meðferðar tvö atiriði þ.e.
annars vegar reglur varðandi
landgrunnsbotn og hins vegar
fiiskveiðar á úthafinu. Niðursteð
an á þvi alllsherjarþingi var sú
að ákveðið var að kveðja saman
sérstaka ráðstefnu sérfræðinga
til að fjalle um verndun auðæfa
hafsins. Sú ráðstefna var hald-
in í Róm árið 1955 og niðurstöð-
ur hennar voru síðan notaðar í
heildarskýrslu Alþjóðalaga-
nefndarinnar. Hins vegar var
ákveðið á Allisherjarþinginu
1953 að freste allri átfevörðun
varðandi hafsbotnsmálin, þar til
ÖH hafréttarmálefni höfðu verið
athuguð í heUd, eins og ákveð-
ið hafði verið árið 1949. Var
ályktun um þetta efni gerð fyr-
ir forgöngu sendinefndar Is-
lands.
Allþjóðalaganefndin skilaði
heildarskýrslu sinni árið 1956.
Var þar lagt til að sérstök Al-
þjóðaráðstefna yrði kvödd sam-
an ti'l þess að fjalla um réttar-
reglur á hafinu á grundvelli
skýrslunnar.
Genfarráðstefnan um réttar-
reglur á hafinu var haldin árið
1958 og var þar gengið frá
samningum um heildarskipan
réttarreglna á hafinu. Þó náðist
þar efeki samkomulag um víð-
áttu land'helgi eða fiskveiðilög
sögu, en ljóst var að víðtæfeur
stuðningur var fyrir 12 mílum.
Eftir Genfarráðstefnuna 1958
voru íslenzku fiskveiðimörkin
færð út í 12 mílur.
Árið 1960 var haldin önnur
Genfarráðstefna um réttarregl-
ur á hafinu til þess að reyna að
ná samkomulagi um viðáttu
landhlegi og fiskveiðilögsögu.
Ekki náðist samkomulag á þeirri
ráðstefnu um þessi atriði.
Bretar og Vestur-Þjóðverjar
sem ekki höfðu viljað tellast á
útfærsluna í 12 mfLur árið 1958
gerðu sarnkomuiag við ísland á
árinu 1961, þar sem þessar þjóð-
ir fengu þriggja ára aðlögunar-
tíma; þeim var heimilað að
stunda veiðar milli 6 og 12
mílna á vissum tímum og svæð-
um.
Það var ljóst á Genfarráð-
stefnunum 1958 og 1960 að ekfei
væri samstaða um víðtækari
landhelgi eða fiskveiðilögsögu
en 12 mílur, og varð það þá
stefna íslenzku ríkisstjórnarinn
ar að bíða átekte um sinn. Var
þá við það miðað að líkur væru
á því að á næstu árum mundu
bætast við fleiri ríki í Samein-
uðu þjóðirnar og þá aðallega
fyrri nýlendur, sem að lík-
indum myndu allflest styðja þau
sjónarmið sem Islendingar börð-
ust fyrir varðandi víðáttu fisk-
veiðilögsögu. Var þá ráðgert að
þegar slík breyting hefði átt sér
stað myndi tímabært að vinna
að þvi að ný alþjóðaráðstefna
yrði haldin, þannig að þessum
máium yrði þokað lengra en
unnt var á fyrri Genfarráðstefn
um árið 1958 og 1960.
Á árinu 1967 fór aftur að kom
ast hreyfing á þessi mál. Á alls-
herjarþinginu haustið 1968 var
sett upp sérstök hafsbotnsnefnd
S.Þ. sem gera átti tillögur varð-
andi reglur er gilda skyldu fyr
ir hafsbotnssvæðið utan liög-
sögu hinna einstöku ríkja. Fljót
lega kom í ljós í starfi þeirrar
nefndar að ekki væri hægt að
ákveða takmörk hins alþjóðlega
hafsbotnssvæðis, án þess að vita
hversu langt lögsaga hinna ein-
stöku ríkja næði. Hófst þá ör
þróun í þessum málum, sem
leiddi tH þess að AUsherjarþing
ið, árið 1970, ákvað að stækka
hafsbotnsnefndina og gera hana
að eins konar undirbúnings-
nefnd fyrir nýja ráðstefnu er
skyldi haldin á árinu 1973 og
fjalla um réttarreglur á hafinu
á víðum grundvelli. Sú ályktun
var gerð m.a. fyrir forgöngu Is-
lendinga og þarna var þá feom-
inn grundvöllur til þess að hefj-
ast handa á ný. Af Islands hálfu
var þegar hafin virk þábttafeia í
starfi þessarar nýju undirbún-
ingsnefndar og hefur hún nú
haidið fjóra fundi. Á öllum þeím
fundum hefur af Islands hálfu
verið gerð grein fyrir stefnu Is-
lendinga í þessum málum og tím
inn notaður tU þess að stofna til
samráðs og samvinnu við þau
ríki sem helzt var að vænta
stuðnings frá. Hefur málinu ver
ið þannig þokað álieiðis, enda
var við það rniðað að til úrslita-
átaka kæmi bæði í þessari und-
irbúningsnefnd og á ráðstefn-
unni sjálfri. Má í því sambandl
einnig geta þess að nú þegar
hefur verið ákveðið að önnur
ráðstefne sérfræðinga um vemd
un auðæfa sjávarins verði hald-
in i framhaldi af Rómar-ráðstefn
unni frá 1955. Verður sú ráð-
stefna haldin í Vancouver í
febrúar 1973 og er hlutverk
hennar að leggja ti'l visindaleg
sjónarmið er gætu orðið undir-
búningsnefndinni að gagni.
ÁLYKTUN
ALLSHER.IARÞINGSINS í
DES. S.L. UM VERNDUN
NÁTTtlRUAUÐLINDA
Það, sem hér á undan hefur
verið rakið, verður að hafa í
huga, þegar skoðuð er sú álykt
un, sem gerð var á síðaste Alis-
herjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna um „varanleg yfirráð yfir
náttúruauðlindum þróunar-
lainda“ og svo mikill áróður hef
ur verið i kringum hér á la-ndi
og ég gerði að umtalsefni í upp-
hafii. 1 fyrsta efnislið þeirrar
ályktunar segir:
„Allsherjarþingið ítrekar
(reaffirms) rétt ríkja til varan-
legra yfirráða yfir náttúruauð-
lindum sínum, þair með taldar
náttúruauðlindir sem er að
finna á og í hafsbotninum inn-
an lögsögu þéirra og í hafinu
þar yfir.“
Rétt er að hafa í huga, að orð
ið „ítrekar" (reaffirms) er notað
þarna, sem táknar, að hér sé
ekki um neitt nýtt að ræða.
Þá skal vakin athygli á þvi,
sem foirmaður islenzku sendi-
nefndarinnar á allsherjarþing-
inu sagði á fundi efnahagsnefnd
ar allsherjarþingsins hinn 4. des
ember s.l. um umrædda tillögu.
Hann sagði m.a. þetta orðrótt
(lauslega þýtt):
„1 raun og veru höfðu þeir,
sem að þessari tillögu standa,
gert sér far um að leggja
áherzlu á rétt ríkja til yfirráða
yfir náttúruauðlindum sínutn
innan lögsögu þeirra, án þess að
skilgreina stærð slíkrar lögsögu
og þannig forðast að taka fram
fyrir hendur Hafréttarráðstefn-
unnar varðandi ákvarðanir sem
henni er ætlað að tafea."
Hinn 1. des. s.l. hafði formað-
ur íslenzku sendinefndarinnar
ennfremur sagt í ræðu orðrébt
um sama efni: „Flutningsimenn
hefðu hins vegar vandlega gætt
þess að hreyfa ekki við hinum
Ilögfræðilegu spurnirigum um
viðáttu lögsögu yfir hinum ein-
stöku svæðum. Þær spumingar
yrðu aðeins leystar af hinni fyr-
irhuguðu hafréttarráðstefnu."
Þegar umrædd ályktun alla-
herjarþingsins er skoðuð í þessu
ljósi, virðist greinilegt, að þar er
í rauninni ekki um nýmæli að
ræða, heldur er aðeins miðað
við það, sem er að gerast í und-
irbúningsnefnd Hafréttarráð-
stefnunnar, þar sem þetta mál á
heima eins og sakir standa.
Enginn skilji orð mín svo, að
ég vilji draga úr raunverulegu
gildi umræddrar ályfetunar.
Það er síður en svo. Samþykkt
hennar á siðasta aHsherjarþingi
var vissulega markverðasti at-
burðuriinn sem þar gerðist, út
frá sjónarmiði Islendinga. En
það ber að skoða málið í sam-
hengi við annað, sem gert hef-
ur verið af Islands hálfu i land-