Morgunblaðið - 17.10.1973, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. OKTÖBER 1973
Myndlistarvettvangur
Ný þingmál
BREYTING A
ORKULÖGUM
Endurflutt er af ríkisstjórninni
frumvarp um breytingu á orku-
lögum, þar sem gert er ráð fyrir
nýjum ákvæðum um umráða- og
hagnýtingarrétt á jarðhita. Gert
er ráð fyrir, að jarðhiti á háhita-
svæðum verði í eign ríkisins, en
ekki landeigenda, nema þeir hafi
virkjað þann hita nú þegar eða
byrjað slíkar virkjanir. Jarðhiti á
lághitasvæðum og á yfirborði
háhitasvæða verði háður einstakl-
ingseignarétti landeigenda.
VERKFRÆÐINGAR O.FL.
Flutt er af rikisstjórninni frum-
varp um breytingu á lögum um
rétt manna til að kalla sig verk-
fræðinga, húsameistara, tækni-
fræðinga eða byggingameistara.
GRUNNSKÓLI
Stjórnarfrumvarp um grunn-
skóla, sem lá fyrir siðasta þingi,
er nú endurflutt með nokkrum
breytingum, sem felldar hafa
verið inn i frumvarpið.
SKÓLAKERFI
Stjórnarfrumvarp um skóla-
kerfi, sem einnig lá fyrir síðasta
þingi.
FYRIRSPURNIR
1. Frá Gils Guðmundssyni (Ab)
til menntamálaráðherra um, hvað
endurskoðun laga um almenn-
ingsbókasöfn líði.
2. Frá Jónasi Amasyni (Ab) til
fjármálaráðherra um, hvort ein-
hverjar ríkisstofnanir hafi leyfi
til að kaupa laxveiðileyfi handa
starfsmönnum sinum eða gestum
þeirra.
3. Frá Jónasi Arnasyni til sam-
gönguráðherra um, hve mikið sé
ógreitt af bótum til bænda vegna
girðingarkostnaðar og jarðrasks,
sem orsakast hefur af fram-
kvæmdum Vegagerðar ríkisins.
4. Frá Jónasi Amasyni til
menntamálaráðherra um, hverjir
hafi fjallað um samkomulag um
að láta reglur skólaársins
1971/1972 fyrir umsjónar- og
eftirlitsstörf á heimavistarskólum
á skyldunámsstigi gilda einnig
skólaárið 1972/1973.
5. Frá Bjarna Guðnasyni til
fjármálaráðherra um, hvað störf-
um skattanefndar og endurskoð-
un skattalaganna líði.
7. Frá Bjama Guðnasyni til for-
sætisráðherra um, hvort hann
telji það í samræmi við stjórn-
skipun Islands, að Alþingi sé frá
störfum sex mánuði á ári.
8. Frá Bjarna Guðnasyni til
félagsmálaráðherra um, hvort
fyrirhugað sé að fiytja inn
júgóslavneska verkamenn I sam-
bandi við Sigölduvirkjun.
9. Frá Jóni Armanni Héðinssyni
(A) til utanríkisráðherra um
viðurkenningu annarra ríkja á 50
mílna fiskveiðilögsögu Islands og
hvort Island muni senda greinar-
gerð fyrir Alþjóðadómstólinn fyr-
ir 15. janúar 1974.
10. Frá Jónasi Jónssyni (F) til
menntamálaráðherra um dreif-
ingu sjónvarps og tekjustofna
sjónvarps.
Slátra 40 þús. fjár
Húsavfk — 16. okt.
Hér hafa skipazt veður í lofti og
brugðið til norðanáttar og kulda,
eftir hlýtt og mjög gott haust. í
dag er grátt í rót niður í miðjar
f jallshlíðar, kalt en engin veður-
vonzka.
Göngum er nú lokið, og hafa
gengið vel, þó að heimtur séu
misjafnar, enda hélt fé sig á af-
réttinni alveg fram að göngum.
Sláturtíð lýkur á morgun hjá KÞ
og verður slátrað rúmum 40 þús-
undum fjár, sem er nokkru fleira
en sl. ár. Meðalþungi dilka mun
vera um 15 og kg., sem er
heldur lakara en í fyrra, en telst
engu að síðurgott.
Heyfengur varð mikill og góður
hjá bændum hér um slóðir í sum-
ar, og afkoma bænda því mjög góð
þetta árið.
— Fréttaritari.
Framhald af bls. 14.
þeirra virðast vita meira um súr-
hey o.fl. en um Iistir. í þetta fæst
aldrei heil brú, fyrr en einhver
stefnufesta fyrirfinnst í þessum
málum, yfirleitt.
B: Hvernig giskar þú á að listir
þróist næsta áratuginn og hvað
álítur þú vera nútímalegt í dag og
hvað gamaldags?
T: Þessu get ég ekki svarað eins
og verið sé að tala um heilagan
anda, án jarðsambands við önnur
mannanna verk. Það, sem not-
hæft er til að auka skilning
mannsins með, á hverjum tíma,
varðandi umhverfi hans, er nú-
tímalegt I sjálfu sér, þetta orð
mun vera þýðing á orðinu,
„moderne", sem Baudelaire not-
aði fyrstur manna um Delacroix á
síðustu öld, en málarinn er löngu
dauður og búið að afskrifa orðið
niður í ekkert. Að fást við gamla
hugmyndafræði frá fortíðinni
— Grein Jóns
r
Isbergs
Framhald af bls. 13.
stjórnsýslumiðstöð fjórðungsins
eða landshlutans, svo notað sé það
fallega orð.
Allir þeir, sem um Norðurland
hafa farið, sjá að Skagafj. er ein
landfræðileg heild.
Um Eyjafjörð eða Eyjafjarðar-
byggð eins og farið er að kalla
það, má segja, að eðlilegra væri
ef til vill, að austurströnd
Eyjafjarðar tilheyrði Eyja-
fjarðarsýslu. Því styttra er að
sækja þangað, en til Húsavíkur.
Þá hafa líka Siglufjörður, sem nú
orðið telst fremur til Skagafjarð-
ar, og Olafsfjörður sérstöðu, enda
sjálfstæð lögsagnarumdæmi.
Eg er ekki nægjanlega kunnug-
ur í Þingeyjarsýslu og læt Þingey-
inga um að svara þvi, hvort sýslan
sé eitthvað öðru vísi landfræði-
lega, en hún ætti að vera.
Ef aðeins vandamálin væru
landfræðileg, þá ætti að vera auð-
velt að leysa þau. En andstaðan
gegn sýslum kemur aðallega úr
tveimur áttum. Frá þeim, sem
ekki þekkja til, en þykjast vita.
Þeim þarf ekki að svara. Svo eru
það hinir, sem einkum eru menn
úr kauptúnum, sem ekki eru
höfuðstöðvar sýslunnar og
þykjast þeir bera skarðan
hlut frá borði. Og það
er í mörgum tilfellum alveg rétt.
Þótt sýslunefndir hafi eín-
hvern tímann sýnt og sýni
þröngsýni og ekki samþykkt
frambornar tillögur einhverra
sýslunefndarmanna, þótt til hags-
bóta hafi verið viðkomandi
byggðarlagi þá eru það engin rök
fyrir niðurskurði sýslunefnda al-
mennt. Það er aðeins mat á for-
gangi verkefna. Háttvirtu Alþingi
getur skjátlast, en engin ræðir um
að afnema það. T.d. veitir það 5
millj. til reksturs Akraborgarinn-
ar á fjárlögum 1973 að sagt er, svo
þeir, sem fara á milli Akraness og
Reykjavíkur, þurfi ekki að greiða
getur verið sama og að fara með
ósannindi. Möguleikarnir á að
segja eitthvað i einlægni, kosta ný
ytri form og fórnir af ýmsu tagi.
Þindarlaus einhliða túlkun á for-
tíðarverðmætum er oft ábyrgðar-
laus rangfærsla á veruleikanum.
Þvf verður stundum að skipta um
útsæði í þessum garði, ef von á að
vera um góða uppskeru. Tel mig
annars ekki vera ’neinn spámann,
sem breytir heiminum með
pennsli, því ný vandamál koma að
sjálfsögðu í ljós, en ég trúi bara
ekki að lausnin á þeim sé alltaf
sama og framþróun. En breyting-
in verður eftir sem áður óhjá-
kvæmilega nauðsynleg. Ahugi
minn á listasögu og öðru grúski
hefur þann tilgang að reyna að
vera hlutlægari í matinu á þvf,
sem fyrir augu ber. Margt, sem
telst gamaldags, ósjaldan með
allri þeirri fegurð, sem þar má
finna, er „gamaldags" vegna þess,
fullt fargjald, eins og ef menn
fara með bíl eða flugvél.
Nú í sumar fór ég Fjarðarheiði og
ók f aur og vatnselg í djúpum
snjógöngum, en fáum metrum frá
þessum vegi var nýr vegur alauð-
ur, en á hann vantaði brú, sem ef
til vill hefði kostað helming
þeirrar upphæðar, sem fargjöldin
með Akraborginni eru greidd nið-
ur. Ólafsfjörður fékk kaupstaðar-
réttindi vegna tregðu sýslunefnd-
ar Eyjafjarðarsýslu að veita kaup-
túninu þá fyrirgreiðslu, sem því
var nauðsynleg. Svona dæmi má
alltaf finna, að þau eru alls staðar
til og hvorki sanna né afsannai
gildi sýslunefnda.
Svo til einu tekjur sýslusjóðs
eru framlög hreppanna, sem
jafnað er niður eftir íbúatölu,
fasteignamati f hreppunum og
samanlögðum skuldlausum
eignum og nettó
tekjum. Skrá um niðurjöfnina er
birt í sýslufundargjörð, sem
prentuð er. Það er því auðvelt
fyrir sveitarstjórnir að fylgjast
með, hvert peningar þeirra fara.
Það er eðlilegt, að allar sveitar-
stjórnir séu ekki alltaf sammála
um ráðstöfun tekna þess að fjár-
magna málefni, sem þær eru á
móti eða byggja upp annan stað í
sýslum, en þær æskja. Það er ntt
einu sinni svona, að hvert land og
hérað verður að hafa sinn höfuð-
stað. Val þess staðar getur orkað
tvímælis og menn deilt og varist
út af því eins og á Italíu nú fyrir
fáum mánuðum. Nú tölum við um
Reykjavíkurvald, en það hefir
orðið til vegna uppbyggingar
Reykjavíkur af peningum allra
landsmanna. í fjórðungssam-
bandi Norðurlands heyrast raddir
um væntanlegt Akureyrarvald og
hér í Austursýslunni heyrist, að
allt sér dregið til Blönduóss. í
þessu eru viss sannindi, sem við
skulum ekki gleyma, en þetta er
lögmál, sem erfitt verður að
brjóta.
Ef vilji væri fyrir hendi mætti
lækna þetta mein með því að veita
sýslum aðra tekjustofna. Ekki
gæti jöfnunarsjóður síður greitt
til sýslanna vegna hreppanna,
heldur en til samb. ísl. sveitar-
félaga, sem svo launar menn, er
að það er lítt brúkanlegt f sam-
tíma-samhengi. Það fólk er fæst
við þá vinnu að koma á þarflegum
breytingum í myndlistum, á til-
raunaplani, telst ekki til lista-
manna, því að þetta fólk er að
vinna við (óarðbæran?) hug-
myndaþroska og tilraunir með
éfni, innihald og útvíkkun á
hinum ólíku þáttum innan mynd-
lista. Er efni listaverks ekki
líkami þess? Margir berjast gegn
þessum „framúrstefnumönnum“
með frösum eins og: „hrein Iist“
og „jákvæð lína“ m.m. þessir fras-
ar fela í sér akademisma og drag-
bitshátt, hvar er enda þessi
„hreina“ og „jákvæða“ kúnst?
Kannski er það þetta sem Þjóð-
verjarnir nefndu „Kitsch“? Sam-
hengi hlutanna eru þær stóru
línur sem æskilegt væri að gera
sér grein fyrir; það er svo hund-
leiðinlegt að hjakka f sama farinu
kynslóð eftir kynslóð. Eða eins og
sagt er: þeir fiska sem róa.
B: Ert þú með þróun innan frá
á Norðurlöndum, að þau reyni að
virðast álíta það köllun sína að
sundra sveitarstjórnarkerfinu of-
an frá, hvað sem vilja sveitar-
stjórnarmanna lfður.
Margir af hörðustu andstæðing-
um sýslunefndanna eru bæjar- og
sveitarstjórar, sem ráðnir hafa
verið f starfið án þess að
hafa komið nálægtsveitarstjórn-
armálum. Bæjarstjóranum kemur
þetta í sjálfu sér ekki við, en
finnst stundum sýslunefndin fyr-
ir sér, ef hún gín ekki án tafar við
hugmyndum þeirra, sem allar eða
flestar beinast að sjálfsögðu til
hagsbóta fyrir bæ þeirra, en sum-
ar hverjar skerða stöðu annarra
hluta héraðsins. Þessir bæjar-
stjórar vilja ,,lífrúm“ eins og Hitl-
er heitinn heimtaði fyrir þjóð
sína, og hirða þá ekki alltaf um,
frekar en hann, að einhver lftil
peð verði óvart undir.
Ég skil ósköp vel sjónarmið
sveitarstjóranna. Þeir eru senni-
lega ávallt í vandræðum með pen-
inga og þeim finnst eðlilega hart
að þurfa að greiða svo og svo
mikið til sýslunnar eða allt að 7 —
10% af tekjum hreppsins en fá
kannski lítið aftur. Þeir gleyma
stundum að lfta á sameiginlegu
þarfirnar, vegna þess að þeir eru
óvanir að starfa í sveitarstjórn-
um, en líta bara á aurana og það
er skiljanlegt. Ef þessir menn
leita nú til stjórnar sambands
sveitarfélaganna og spyrja, hvaða
samkoma er þessi sýslunefnd,
sem lætur okkur borga, en við
fáum svo aftur skammtaðan skít
úr hnefa? Og ef upplýsingar
framkvæmdastjórans um sýslu-
vegasjóðsgjöldin eru þær, að
sýslunefndin ráði þeim og þess
vegna sé í raun þéttbýlisvegaféð
skert um fimmtung eða upplýs-
ingar deildarstjórans eru þær, að
von sé að sýslusjóðsgjöld séu há.
Það stafi af útborgun bóta al-
mannatrygginga eða útgáfu öku-
skírteina, þá er þessum mönnum
vorkunn, þótt þeir formæli sýslu-
nefndunum.
Þessi grein er þegar orðin of
löng, þess vegna ætla ég að draga
saman höfuðþættina. Sýslu-
nefndir eru samstarfsnefnd
hreppa og hefir með þim yfirum-
sjón.
standa betur saman útávið með
bókaútgáfu, listsýningum o.s.frv?
Leitist við að ryðja rúm nýjum
hugmyndum í stað þess að vera
jafnan bergmál af því, sem er að
gerast annars staðar í listaheim-
inum? Ég hef orðið áþreifanlega
var við að hver standi í sfnu horni
og vanmeti framlag hvers annars.
Samnorrænar sýningar eru yfir-
leitt til vitnis um þetta og þær
sýna sjaldnast styrk norrænnar
myndlistar f heild.
T: Vitanlega . . . Það er heldur
tragískt, að norræn samvinna
skuli ekki hafa tekist betur en
raun ber vitni. Norræna húsið er
spor f rétta átt, frá okkar bæjar-
dyrum séð, en slík starfsemi
mætti vera í fleiri löndum.
Spurningin er hvort menningar-
leg samstaða hafi nokkurn tím-
ann verið meint einlæglega. Nor-
dek tókst ekki, enda þótt það væri
einungis hugsað sem verslunar-
samband. Hvort Norðmenn geti
selt Svíum fleiri geitaosta í stað-
inn fyrir sænska stálpotta o.s.frv.,
Framhald á bls. 19.
Ef þær hætta að vera til flytst
valdið úr héraðinu til landshluta-
samtakanna. í sýslunefnd er hver
hreppur nokkuð stór, en í lands-
hlutasamtökunum er hann smá-
peð. Sýslunefndin er aldagömul
stofnun, sem reynst hefir yfirleitt
vel. Henni má breyta t.d. með
aðild kaupstaða, fleiri flulltrúum
frá þéttbýlisstöðum eða breyttu
fulltrúavali, svo sem að sýslu-
nefndarmaðurinn sé kosinn
óbeinum kosningum, þ.e. af
hreppsnefnd. Landshlutasamtök-
in eru enn í frumbernsku. Þau
þarf að þróa upp. Fyrst verða þau
að fá viðurkenningu löggjafans.
Svo verður reynslan að skera úr
um það, hvað fela á þeim og
hverju á á halda eftir heima í
héraði. Samtökin eiga fyrst og
fremst að vera styrkur bakhjarl
sveitarstjórnanna, því þær eru
kjarninn, en ekki að gerast herrar
þeirra. Þannig á samband allra
sveitarstjórnanna að vera sam-
vinnustofnun og leiðbeinandi, en
ekki að launa starfsmenn, sem
telja það köllun sína að skera
niður vissa þætti sveitastjórnar
kerfisins, að þvl er virðist vegna
þess, að hann hefur ekki haft
fyrir því að hlusta, heldur aðeins
talað sjálfur.
Sveitarstjórnarmenn. Hér áður
fyrr var komið beint framan að
ykkur og viðurkennt að fækka
ætti sveitarstjórnarumdæmun-
um, hreppunum. Þeirri sókn var
hrundið. Nú er ekki varist á opn-
um vígvelli heldur laumast að
ykkur bakdyramegin. Hugleiðið
þessi mál vel og vandlega. Sláið
skjaldborg um sveitarstjórnar-
kerfið eins og það er og breytið
þvf hægt í samræmi við þarfirnar
hverju sinni, en byltið því ekki.
Deila má um einstaka athafnir og
gjörðir, en um grundvallaratriðin
deilum við ekki þ.e. að hreppur-
inn, sveitarstjórnareiningin er
kjarninn, sem á gæta hags borgar-
anna og þá einingu og samvinnu-
stofnarnir hennar má ekki skerða
nema með fullu samþykki hrepps-
búa. Snúið því sókn þessara
manna upp í flótta svo þeir verði
á flóttanum eins og halaklipptir
togarar.
Jón tsberg.
— Brezki verkamannaflokkurinn
Framhald af bls.16.
haft nægilegt vald yfir einkafyrirtækj-
um.
WILSON UNDIR
ÞRVSTINGI
Anthony Crosland, einn af mestu hug-
myndafræðingum flokksins, er á al-
gerlega öndverðum meiði. Hann viður-
kennir að vísu, að frammistaðan hafi
verið léleg, en kveður orsökina vera allt
aðra, og einkum þá að gengisfelling
pundsins hafi komið of seint.
Honum, Roy Jenkins og Reg Prentice
er öllum ljóst, að Verkamannaflokk-
urinn hefur ekki enn komið fram með
lausn á þeim miklu efnahagsvandamál-
um sem Heath og íhaldsstjórn hans
berjast nú við, — verðbólgu, atvinnu-
leysi o.s.frv. Þeim er því mikið í mun að
vera ekki að vasast með neinar umbúða-
miklar þjóðnýtingaráætlanir, sem
hvorki eru vinsælar né bein-
línis skipta máli fyrir lausn þessara
grundvallarvandamála um skipu-
lagningu í efnahagslífinu. Þeir telja
nokkrar af þessum tillögum aðgengi-
legar, en hinar ekki, og vilja því velja
vandlega þær beztu úr til að gera að
baráttumálum I kosningunum. Harold
Wilson er hins vegar undir þrýstingi f rá
vinstri öflunum og var samþykkur þvf,
að allar tillögurnar nema „25-krafan“
yrðu meðteknar. Og það var hann, sem á
ársþinginu nefndi þessa stefnuskrá þá
raunsæjustu, róttækustu og mikilvæg-
ustu, sem flokkurinn hefði haft síðan
árið 1945.
Þrátt fyrir að hinir varkárari innan
Verkamannaflokksins séu efagjamir,
þá er hinn hluti f lokksins farinn að trúa
því, að honum takist að vinna kosning-
arnar með þessari stefnuskrá. Roy
Jenkins er óþreytandi við að minna
flokksbræður slna á, að takist þeim að
vinna kosningarnar, þá muni þeir vinna
vegna óvinsælda íhaldsstjórnar Ed-
wards Heath, en ekki vegna eigin vin-
sælda. En það yrði engu að síður sigur.
Því er Verkamannaflokkurinn I þann
veginn að leggja út I baráttu með rót-
tæka stefnuskrá, sem er málamiðlun á
milli vinstri og hægri aflanna, en samt
frekarí vil vinstri öflunum. Hægri öflin
líta þvl stefnuskrá þessa með alvarlegri
tortryggni, þótt sú tortryggni hafi ekki
verið látin í Ijós enn þá.