Morgunblaðið - 17.10.1973, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, IvíIÐVIKUDAGUR 17. OKTOBER 1973
19
Konráð Þorsteinsson
kennari —
Konráð Þorsteinsson var
fæddur 26/3—1914 að Litlu-
Hámundarstöðum Arskógsströnd
Eyjafjarðarsýslu. En þar bjuggu
foreldrar hans Þorsteinn Þor-
steinsson bóndi og'kona hans Val-
gerður Sigfúsdóttir. Þar ólst hann
upp. 10 urðu systkini, 8 bræður og
2 systur; var Konráð sjötti í röð
systkina sinna. Með Konráði eru
horfnir af sjónarsviði þessa heims
f jórir bræðranna frá Litlu-
Hámundarstöðum.
Þorsteinn faðir þeirra og Val-
gerður móðir þeirra systkinanna
voru talin vel bjargálna
iugnaðarfólk, er samhent unnu
'yrir stóra bamahópnum og var
öll aðstaða jarðarinnar, notuð til
hins ftrasta. Enda urðu þessi
systkini þekktir borgarar hvert á
sínum stað og hvergi aukvisar.
Árið 1936 giftist Konráð Maríu
Sigurðardóttur, og reistu þau bú
sitt fyrst norðanlands. Eignuðust
þau saman 5 börn. Sumarið 1937
er Konráð á síldveiðum Norðan-
lands. Löndun stendur yfir, og er
verið að losa fullt skip. Konráð
var þar matsveinn, mokaði hann
minning
síld úr dekkstíum við spilið, sem
var I gangi. Allt I einu rennur
fótur hans í óvarin tannhjól á
dekki skipsins. Vertíðinni var
lokið, og Konráð er lagður inn á
sjúkrahús Sigluf jarðar stórslasað-
ur. Þær minjar bar hann svo allt
sitt líf á fæti sínum.
Eftir að þjáningar hans fóru að
réna og afturbati var í vændum,
þá stytti Konráð stundir sínar
með lestri. Las hann allt bókasafn
sjúkrahússins á skömmum tima.
Nú vantaði hann meira. Inn I
stofu hans vatt sér að honum
ókunnug kona, Sigurlaug
Björnsdóttir frá A, og gaf honum
bókina „Sæluríkt líf“. Þessi kona
kom oftar til hans og bað fyrir
honum og gaf honum meira
lesefni. Orðið hitti hjarta
Konráðs. Hann sá s’ig í ljósi Guðs
orðs syndugan, glataðan mann.
Jafnframt sá hann sig endur-
leystan fyrir blóð Jesú Krists
Guðssonar. Konráð kom með
bæklaðan fót af sjúkrahúsinu, en
endurfæddur til lifandi vonar og
trúar fyrir upprisu Jesú Krists.
Hann fór þegar sama haust til
Noregs og Svíþjóðar og tók þátt I
biblíunámskeiðum undir forustu
Lewi Pethrus í Stokkhólmi og
Tom B. Barratt I Osló.
Tendraður af krafti Heilags
Anda kemur hann til íslands og
sest að á Sauðárkróki. Þar gengur
hann í starf Hvítasunnumanna, er
þá hafði byrjað. A þessum árum
blómgaðist starfið á Sauðárkróki,
og urðu vinirnir alls um 40,
þegarflest var.
Um haustið 1939 flytur Konráð
til Vestmannaeyja og bjó ásamt
fjölskyldu sinni hjá Högna í
Vatnsdal.' Alla tíð síðan var
einkar kært með Konráði og þvf
fólki öllu. Ekki er mér til efs, að
fyrir utan æsku árin á Litlu-
Hámundarstöðum, þá átti Konráð
sín beztu ár f Vestmannaeyjum.
Bæði andlega og líkamlega. 1942
flytur Konráð úr Eyjum og til
Hafnarfjarðar. Þá var bleik
brugðið. Hann lendir i húsbruna
og missir konu sína nokkru
seinna og stendur nú einn uppi
með barnahópinn sinn. Hafnar-
fjarðarárin voru honum erfið, en
mitt í. öllum þrengingunum
braust sólargeisli Guðs náðar
fram. Hann hitti Sigríði
Skúladóttur, giftist henni og átti
nærri 30 ára farsælt hjónaband
með henni. Þau eignuðust 6 börn
og tóku að auki fósturson Unnar
Reynisson, og ólst hann upp hjá
þeim sem þeirra eigið barn.
Heimili þeirra Konráðs og
Sigríðar stóðu á Isafirði, Sauðár-
króki og nú sfðustu 10 árin hér í
Reykjavík.
Konráð Þorsteinsson var um
margt óvenjulegur maður og sér-
stæður. I vöggugjöf hlaut hann
miklar alhliða gáfur og trútt
minni. Prédikari var hann f
fremstu röð. Hámenntaður f
Heilagri Ritningu og kom enginn
að tómum kofanum hjá Konráði í
þeim efnum. Hann var einlægur
aðdáandi Jesú Krists og vildi feta
Hans veg og fótspor, svo langt
sem frelsaður syndari getur gert.
Konráð gekk ótrauður og heill að
hverju sem áhugi hans opnaðist
fyrir. Hann lauk vélstjóraprófi
Fiskifélagsins með ágætis-
einkunn. Tók langt nám í
iðnskóla, með þunga og stóra f jöl-
skyldu á framfæri og varð
meistari í pípulögnum. Nú sfðast
tók hann kennarapróf frá
Kennaraháskóla Islands, nærri
sextugur að aldri, s.l. vor Lauk
hann námi á einum vetri.
Stóð hann mitt í önnum
kennslunnar er kallið mikla kom.
Mánudagskvöld 8/10 s.l. En þá
var hann skólastjóri í Seljalands-
skólahverfi V-Eyjaf jöllum.
Útför Konráðs heitins var
gerð i gær þriðjudaginn 16/10.
Við brottför hans inn í Himin
Guðs, þá vil ég þakka margra ára
órof a vináttu og samstöðu í trúnni
á Jesúm Krist. Sigríði eiginkonu
hans, börnin öll og systkin og ætt-
fólk, bið ég Guð að blessa og
styrkja. Þeim er vottuð innileg
samúð.
Einar J. Gfslason
— Myndlistarvettvangur
Framhald af bls. 18
er ekki nema hluti málsins, enda
þótt verslunarsambönd hafi
gjarnan bætandi áhrif á sam-
vinnu þjóða. Með góðum viljá
væri hægt að láta listkynningar
fara hringferðir allt árið milli
borga á Norðurlönd-
um. Sameiginlegt sýningarhús
höfuðborga Norðurlanda, sem er
Hasselbyhöll, í úthverfi Stokk-
hólms, er komið í strand vegna
snobbisma og annarrar sýndar-
mennsku. Þar koma ekki aðrir en
einhver opinberunarviðundur, ef
þá nokkur sála kemur yfirhöfuð.
Nefndur vanmetnaður stafar lík-
lega m.a. af því að ólíkir menn-
ingarstraumar rekast oft á, sé
málefninu ekki fylgt eftir með
fræðslu. Hvað veit Vesturbæ-
ingur um list Lappa? Eskimóar i
Grænlandi hafa enga möguleika á
að skilja hvað Thorvaldsen átti
við með öllum þessum guðamynd-
um. Þar í landi hefur aldrei verið
byggt snjóhús né annað í nýklass-
ískum stíl. Kannski þyrfti til sam-
norræna menningarstofnun, með
öðru sniði, þ.e.a.s. ef einlægur
vilji er fyrir þessu skaki. Getur
t.d. menningarstefna viðkomandi
landa komið fram með hug-
myndafræðilega pólitík? Eða til
hvers er verið að sýna myndir,
skrifa bækur, sýna leikrit o.s.frv.
ef allir vilja komast hjá að bera
ábyrgð á afkvæminu? Sýningar
norræna Iistabandalagsins dóu út
I því formi, sem þær voru vegna
afturhaldssemi hvers lands fyrir
sig. Nýtt blóð kemur ekki nema
einhver æð sé fyrir. Afsökunar-
kennd hrakspá þín í fyrrnefndri
grein er jafnvel ein af orsökum
þess, hvernig norrænar sýningar
hafa litið út. Hugsanlega er þessi
afstaða einnig ein af orsökum
þess að Norðurlandabúar eru
bergmál annarra Vesturlanda.
Hver veit? Hefur Hagstofa Is-
lands gert skýrslu um hve aflögu-
færir íslendingar eru I menn-
ingarmálum? Er smáþjóðabelg-
ingur kannski nóg? Hvað segir
„hreina listin“ útlendingum, þó
með isl. vörumerki sé? Þetta
dugar varla til?
B: Gerðu mig þó ekki ábyrgan
fyrir því hvernig komið er, ég
hefi sjálfur einmitt deilt hart á
ástandið opinberlega og mun eini
íslenski myndlistamaðurinn, sem
það hefur gert að marki opinber-
lega. En hvað segir þú um rikisaf-
skipti f listum og listþróunina al-
mennt í Austurblokkinni? Sjálfur
hefur þú haldið því fram, að þú
teljir mann við lestur bókar jafn-
mikinn realisma og t.d. konu með
skóflu eða verkamann með haka
eða fána. Telur þú æskilegt að
ríkisvaldið skipti sér af vinnu
listamanna eða skoðunum, og ef
svo er, f hvaða mynd? — Hvernig
teiur þú að listin nái best til
almennings?
T: Hvað þýðir „listþróun" í
þessu sambandi? Listir í Austur-
blokkinni eru prógrammeraðar
og slíkt hefur sína þverbresti.
Þjóðfélagslegur realismi er ekki
eilífðarlausn frekar en aðrar
stefnur í listum. Dæmið, sem þú
nefnir, er frá þvi er stúlka nokkur
austurþýsk vildi útskýra fyrir
mér mun á mynd af Tómasi Guð-
mundssyni eftir Gunnlaug
Blöndal og svo á mynd af málm-
bræðsluverkamanni með sleggju.
Þetta var á Eystrasaltsbiennal-
inum. Myndin af Tómasi var ekki
þjóðfél. realismi, en það var
verkamaðurinn. Ég spurði
margra spurninga en ekkert
skýrði vandamálið, nema hvað
þetta var tilfellið, fyrirfram-
ákveðið skildist mér. Grund-
vallarhugsunin í þessu er mein-
lokukennd og óverjandi, nemafrá
einni hlið, sem er útúrsnúningur
frá annars rökréttri hugsun.
Hugsaðu þér hvað það hlýtur að
vera gelt að starfa eftir forskrift!
En svona getur þetta ekki verið í
allri Austurblokkinni, slík regla
virkar ekki, t.d. Pólverjar koma
fram sem góðir listamenn á mjög
breiðu sviði. Hrein afskipti vald-
hafa ofan frá hlýtur alltaf að vera
næstbesta lausnin, þar sem list
kemur frá fólkinu og ekki hina
leiðina. Frelsi okkar á Vestur-
löndum er kannski fullkomið?
Markaðurinn ákveður frelsið og
þá er um leið frelsishugtakið
farið að þrengjast. Þröngsýni
fjárspámennsku ræður, og alltaf
eru nógir listgarpar i þetta hlut-
verk. Mér dettur oft til hugar
gangsterarnir, (nasistar), hjá
Brecht i Arturo Ui, en þeir eru
einmitt alltaf að ráðskast með
prísana á káli . . ., en i listinni fer
frelsið eftir sömu markaðshugs-
un. Ein plágan í þessu sambandi
er hin svonefndi „góði smekkur",
sem er ágætis verkfæri i þessu
sambandi. Ösjaldan hefur þeirri
dulu verið brugðið upp til að fela
veruleikann. Hvers vegna var t.d.
byggð sýningar*höll úr marmara í
Alaborg, sem ég reyndar vissi að
þú hreifst af? Þetta hús er i
minum augum eins konar gulla-
stokkur fyrir hinn skipulagða
góða smekk. Skyldi þessi rándýra
stofnun áhrifamikil við að „dreifa
listinni til almennings"?
B: Mér finnst þú gera of mikið
úr því að tíunda umbúðirnar utan
um list til peninga, en það er
algeng meinloka: Ekki talar fólk
um það hvað kvikmyndahallirnar
hafi kostað, en fylgst er með af
athygli ef peningum er eytt í
listir.
T: Koma ekki allir stífir og for-
dómafullir í slíka byggingu? I
gamla daga var arkitektúrinn í
stærð sinni og dýrð notaður sem
valdatök á almúgann. Þetta mar-
maraskrin er varla grundvallar-
atriði fyrir meiri sköpunargleði
hjá borgurum Álaborgar, enda
þótt í safninu hangi margar góðar
myndir. Að hafa tilfinningu fyrir
og þekkingu á raunveruleikanum,
byggist gjarnan á reynslu,
óskyldri tilbúnum góðum smekk,
sem í eðli sínu er yfirborðslegur.
Þess vegna gildir reglan, að góður
smekkur sé sama og góð list, —
alls ekki, enda eru ekki orsaka-
tengsl hér á milli. Markaðseftir-
spurn eða framboð á sama smekk
er sem sé engin trygging fyrir
frelsi og blómgun i listum.
Stefnuleysið í menningarmálum á
Islandi er ekki nein héilbrigð
andstæða Austurblokkarinnar.
Það eru ári mörg göt í stefnuhugs-
uninni. Oft er handhægt að fylla
upp í þau verstu með því að biðja
eitthvert gamalt menningarþoku-
horn að halda fyrirlestur um
duttlunga mannlífsins á kreppu-
árunum eða annað álíka friðþægj-
andi. Ef ég væri í þínum sporum,
þá mundi ég ekki vilja verja
skoðun torgsalanna, því slíkt væri
það sama og taka afstöðu með
þeim, ásamt þeirri aðþrengingu
sem fylgir. Sfðast en ekki sízt
gerir þetta kerfi upp á milli
manna. Hver eru verkamanna-
laun í dag? Ekki fæst mikil kúnst
fyrir þá aura? Ef fólki er gert
jafnt undir höfði við að nálgast
listir almennt, þá er viðbúið að
vaxandi skilningur auki hlutlæga
sýn þess á veruleikanum. Listút-
gerðarmenn þeir, er stjórna
markaðnum eru hluti af þjóðar-
stofnuninni. Þessi stofnun skapar
iistina, beint eða óbeint. Þetta er
eins og útvarpið: þú getur keypt
þér útvarpstæki, notað það gegn
gjaldi, en það sem útvarps-
stöðin er notuð til er
ekki þitt mál, því fyrirtækið
er Ríkisútvarp. Stofnunin gaf
okkur massamarkaðinn, hvar
flestir fá vatn fyrir vín, en
hugmyndafræði (leysan) kerfis-
ins treystist jafnframt í
sessi. Allir skilja þjöðlegan
marmelaðistfl og þá er bara um
að gera að halda áfram að
fyrir vín, en hugmyndafræði
(leysan) kerfisins treystist jafn-
framt í sessi. Allir skilja þjóð-
legan marmelaðistíl og þá er bara
um að gera að halda áfram að
bera mykjuna á völlinn. Þetta
nefnist lika jólabókamarkaður,
skemmtiefni, glansmyndalist
o.s.frv. Ég skil lítið f þessu, en
mér er ljóst til hvers þetta er
notað. Ég trúi ekki að unga kyn-
slóðin, með sivaxandi menntun,
sjái ekki hvers konar fransk-
mannakex þetta er. En eins og
stendur í auglýsingunni: Eitthvað
er, sem veldur, að menn velja
Winston.
B: Alítur þú þörf fyrir lista-
háskóla á íslandi og ef svo er þá I
hvaða formi telur þú að hann
skuli starfræktur?
T: Hef ekki hugsað mikið um
þetta mál. Til greina kæmi hand-
verksmenntun ásamt leiðbein-
ingu í fjölbreytilegri efnismeð-
ferð, teikningu, þ.e. uppbyggingu,
notkun stærða og vidda, en það er
grundvallaratriði, en fyrst ætti
sennilega að tryggja sér að nem-
endurnir hafi öðlast einhverja æf-
ingu f að SJÁ, ég rneina að þeir
séu ekki svo ringlaðir, að tilfinn-
ing þeirra fyrir að stúdera um-
hverfið sé ekki vakandi. Annars
hef ég ekki nóga hagsýni til að sjá
svona stofnun fyrir mér í heild.
Mér leist vel á Handíðaskólann í
fyrra, enda var þar orðin mikil
breyting á, frá þvi árið 1961, sér-
lega hvað varðaði tæki, húsnæði
o.fl.
B: Hvað vilt þú segja um gagn-
rýnendur í myndlist almennt og
hvaða samanburð gerir þú á ísl.
gagnrýnendum og t.d. dönskum?
T: Gagnrýni er sennilega mest
tekin sem milliliður frá lista-
manni til njótanda. En gagnrýni
getur verið margt fleira en það.
Jákvætt umtal á prenti gerir
þessu fyrsta sjónarmiði skil. Sé
um að ræða gagnrýni er sundur-
liðar einstakar hliðar listaverka,
þá er gagnrýnin líka komin f æðra
veldi. Á þessu plani getur hún
gagnað listamönnum, en þessi
tegund gagnrýni er þvi miður
sjaldgæf. Að framkvæma hana á
íslandi er erfitt, vegna tengsla
ýmiss konar, sem kannski koma
málinu ekkert við. Þá hafnar
gagnrýnin stundum í „góða
smekknum", sem engum segir
neitt. Kjarni málsins er ef til vill
sá að sundurgreina nútímaverk í
eins marga þætti og hægt er.
Þetta er erfitt mál í framkvæmd
en samt má segja að þetta hafi
verið reynt alvarlega í ýmsum
,,uppákomum“, sem m.a. hafa
haft þennan tilgang þ.e., að losa
um einstaka liði listaverksins,
með leik að frumatriðum þess.
Gagnrýni ætti allra helst að fást
við þessa greiningu, en þá miðlar
hún bestum upplýsingum um leið.
Sé þetta virðingarverða og van-
þakkláta starf unnið alveg vísvit-
andi, þá kostar það líka að við-
komandi sé hlutdrægur í gagn-
rýni sinni, þ.e.a.s. gagnvart
hverju einstöku verkefni. Þetta
atriði er oft tekið sem ofstæki
gagnrýnandans, en ég býst við að
visst ofstæki sé alveg nothæft
hér. Þetta mátt þú helst ekki
túlka sem óþolinmæði hjá mér.
Sannleikurinn er sá að ofstækis-
kennd þörf eða leit að haldbærum
hlutum hefur oft komið af stað
heilum straumum. Sé ekki hægt
að greina ýmis verk á málefna-
legan hátt, þá kemur forsenda eða
viðhorf listafólksins ekki fram.
Framkoma þess ama er hins
vegar nauðsynleg fyrir fyrrnefnd
heildarsamhengi, eigi þetta að
vera nothæft til nokkurs hlutar f
lífi okkar og umhverfi. Danskir
gagnrýnendur eru heldur bragð-
daufir, síðan Poul Henningsen dó.
Hann gat skrifað upplýsandi um
alla skapaða hluti. Hann skrifaði
gagnrýni um sýningar, baðstrend-
ur, húsgögn, dægurmúsik, tísku,
jafnt sem stjórnmál. Nú lætur t.d.
dagblaðið Politiken sér nægja að
hafa fastráðna tvo gagnrýnendur
sem skrifa um 10—12 sm dálka
vikulega, mest vanabundna vellu.
Af ar margir listamenn lfta á þetta
sem litla aðstoð listinni til handa,
enda væri hægt að hafa svona
smásparðatíning f hjáverkum,
þótt maður málaði mestan hluta
dags. — Annars hafa gagnrýnend-
ur i Danmörku yfirleitt ekki haft
nein áhrif á strauma í myndlist
þarílandi, (undantekningar þó),
en ég veit að þeir hafa gegnt
nokkuð stóru hlutverki t.d. í Sví-
þjóð og V-Þýskalandi. Mér finnst
mega undirstrika að gagnrýni
þarf helzt að vera jákvæð, jákvæð
i þeim skilningi að hún sýni ein-
lægan vilja til að upplýsa — mál-
efnanna vegna og sé þvf sönn
fræðsla. Annars getur gagnrýni
hafnað i neikvæðri afstöðu. Ef ég
vísa til þess, sem ég segi framar í
svarinu við þessari spurníngu,
um erfiðleika þess að vera
gagnrýnandi á Islandi,
þá kemur mér til hugar af-
mælisgrein sem meistari Þór-
bergur skrifaði. Hann segir:
„Sá litli breytir gjaman við aðra
einsog þeir breyta við hann,“ og
ég vil bæta við: Hinn mikli
breytir við aðra, þrátt fyrir að
þeir breyta gagnstætt við hann.
Þessa afstöðu finnst mér gagnrýn-
endur verði að halda áfram að
skulda lesendum.
B: Vilt þú segja eitthvað frekar
að lokum?
Margt bendir til að nokkuðsé að
rofa til i myndlist Dana. Eftir
margra ára tímabil með hvers
kyns tilraunum, hefur verið rutt
burt síðustu leifum „Danska stíls-
ins“ eða, „Mörkemaleriet", er
ríkti sem ófrávfkjanlegur kamm-
ertónn í áratugi. Nú „má“ mála
myndir aftur, eftir að slíkt athæfi
hafði verið fordæmt. Sagt var
málverkið er dautt, — basta. Nú
eru pennslarnir komnir fram aft-
ur til að reyna að búa til magiuna
gömlu: að bera efni á annað efni
og sjá hvað skeður . . .
Það tíðkaðist f gamla daga og
menn segðu almennar fréttir úr
sínu byggðarlagi er þeir komu
yfir fjallið. Nú er ég búinn að
segja þér ýmislegt af menningar-
vertíðinni hér fyrir sunnan, svo
hér koma almennar fréttir. Vil
helst ekki láta lesendur halda, að
ég sé nokkurs konar síðasti Móhí-
kaninn í myndlist í Höfn, þvi hér
eru fleiri landar við nám og starf.
M.a. sýnir Gunnar örn Gunnars-
son mörg málverk í gallerii við
Strikið um þessar mundir. Tveir
nemendur eru i Listaháskólanum,
þau Magnús Kjartansson og Berg-
ljót Ragnars. Hér hafa starfað f
vetur málarinn Vilhjálmur Bergs-
son og svartlistarmaðurinn Alfreð
Flóki. Sumarið hefur verið bæði
langt og gott, — „gefið dýra birtu
af sér“, eins og skrifað stendur.
— Hlakka til að koma til Fróns og
sjá fjöllin og fslensku stúlkurnar.