Morgunblaðið - 18.12.1973, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIO. ÞRIÐJUDAOUR 18. DKSEMBKR 1973
Rok valdhafanna í Kreml á und-
anförnum vikuni um styrjöldina í
Miöausturlönduni syna slöggt. að
hættuástandiö hafði og hefurenn
úrslitaáhrif á átök æðstu yalda-
manna Sovétríkjanna. Ilafi hauk-
arnir neytt Brezhnev til þess að
hóta einhliða aögerðum af liálfu
Sovétríkjanna í Miðausturlönd-
um. sem virrtist hugsanlegt og
varðtil þess. að Bandarfkin fyrir-
skipuðu viðhúnað heral'la sins um
allan heim, þá ttjkst honum flj()t-
lega að bæta stöðu sína aftur.
Rússar urðu að draga hótun sína
til baka vegna hólunar Banda-
rikjamanna. sem var jafnvel
ennþá alvarlegri. og Brezhnev
hefði jafnvel getað sagt viðhauk-
ana: „Sagði égykkur ekki?"
En umneðurnar um Miðaustur-
liiiKÍ eru aðeins lítill hluti barátt-
unnar miili haukanna og dúfn-
herforingjar" sæjuni „lilutverk
okkar. kollun okkar," ráðast af
liinuin miklu áhrifum, sem hern-
aðarmáttur Sovétrikjanna hefði á
gervalla rás heimsviðburðanna.
En Brezhnev lagði áherzlu á fram-
lag utanríkisstefnu fremur en
máttar til „vaxandi" álirifa Sovét-
ríkjanna áheimsmálin og sagði að
„við tökum jafnvel stundum ekki
eftir þvi hve árangursrik þessi
áhril' eru orðin". I’egar hann sagði
„við" átfi liann augljóslega við
Grechko og stuðningsmenn hans
meðal annarra.
Þessi orðaskipti. sem átlu sér
staðfyrir rúnutm hálfum mánuði,
mörkuðu upphaf kappræðna milli
minni hauka og dúfna og þær
náðu hámarki rétt áð.ur en stríðið
f Miðausturlöndum brauzt út með
stórfelldu uppgjöri talsmanna
þessara herbúða. Herforingjarnir
Síðasta
Núverandi æðstu valdamenn Sovétrfkjanna á grafhýsi Lenfns (talið frá vinstri); Ivan Pavlovsky
hershöfðingi, yfirmaður sovézka landhersins, landvarnaráðherrann, Andrei Grchko marskálkur, Ivan
Yakubovsky hershöfðingi, yfirmaður herliðs Varsjárbandalagsins, Nikolai Podgorny forseti, Leonid
Brezhnev aðalflokksforingi, Alexei Kosygin forsætisráðherra, Mikhail Suslov hugmyndafræðingur og
stjrtrnmálaráðsfulltrúarnir Andrei Kirilenko, Arvid Pelshe og Kyrill Mazurov.
tækifærið, segja
Kremlverjar
anna. Hún er háð á imklu Jjreiðari
u'glfnu og tekur aðallega til fram-
tfðarsamskipt a Bandaríkjanna og
Sovétrfkjanna.
Brezlmev og stuðningsmenn
Itans. sem eru f meirihluta í
stjörnmálaráðinu. lelja að Krernl
verði að byggja á utanrfkísstefnu
frekar en hernaðarþiýstingi til
|>ess að fá fram þær tilslakanir af
liálfu Bandarfkjanna. sem gerði
langvarandi límabil minnkandi
spennu —détente — mögulegt.
Auk Greehkos og Shelepins eru
i hópi haukanna f stjórnmálaráð-
inu aðalhuglnyndasérfræðingur
f lokksins. Mikhail Suslov. og yfir-
maður leynilögi'eglunnar. Yuri
Andropov. Haukarnir halda því
frarn að áður en raunverulegt
détente verði mögulegt. verði
Sovétríkin að auka hernaðarmátt
sinn til svo mikilla ntuna. að
Hvíta húsið verði tilleiðanlegt að
láta undan fyrir Kreml í ýmsum
þeim niálum. sem mestu máli
skipta.
Agreiningur þessara tveggja
hópa sést greiniiega þegar bornar
eru saman yfirlýsingar, sem
Brezlmev og Greehko gáfu með
stuttu millibili. Greehko hélt því
fram. að „efling" heraflans á alla
lund væri aðaltryggingin fyrir
öryggi landsins. Það, sem hann
lagði f raun og veru áherzlu á, var,
að Sovétríkin þörfnuðust öflugra
herliðs til þess að framfylgja
„árangursríkri utanríkisstefnu".
Brezhnev beindi fyrir sitt leyti
máli sínu greinilega til Greehkos
og hans líka. þegar hann sagði að
Sovélríkin nytu nú stórfelldra
áhrifa i heimsmálunum af ýmsum
ástæðum — og „ekki aðeins vegna
þess að við erum öflugir". Hann
hélt því ákaft fram. að til væri að
dreifa öðrum „mikilvægum þátt-
um". sem yllu því. að heimurinn
gæfi gaum að alstöðu Sovétrikj-
anna — þáttum eins og utanríkis-
stefnu þeirra.
Greehko héltþví fram. að hern-
aðannáttur Sovétrikjanna hefði
verið „úrslitaþátturinn. sem hélt
aftur- af heimsvaldasinnuðum
árásaraðilum". að aðeins þessi
staðreynd hefði komið í veg fyrir
stríð og mundi koma í veg f.vrir
stríð í framtíðinni Hjá Brezhnev
kvað við annan tón. ilann þóllist
sjá ffrir fleiri breytingar á jafn-
væsí heimsaf lanna. Sovétríkj-
imiim í hag — þróun. sem hann
sagði að ..liægt væri aðltafa virk
áhrif á um okkar daga með til-
styrk utanrtkisstefnu" — það er
að segja. án þeirrar ýktu áherzlu
á hernaðarmátt. sem Greehko
krafðist.
Grechko hélt þvf fram. að „við
VICTOR
ZORZA:

W;:;:
m
m
m
tm
Kreml
ííxí
li
Suslov
kölluðu fram þetta uppgjör með
andstöðu sinni við samningana.
sem Brezhnev hafði meðferðis.
þegar hann kom frá Moskvu í
júní.
Sovélhaukarnir gáfu í skyn. að
samningarnir, einkum sá, sem var
nefndur því mikilfenglega nafni
samningur til þess að koma í veg
fyrir kjarnorkustyrjöld, væru
einskis nýtir bréfsneplar. sem
veittu enga trvggingu af nokkru
tagí gegn strfði. Þessa skoðun að-
hylllust margir á Vesturlöndum.
En Brezhnev beindi máli sínti lil
sovézku efasemdarmannanna í
rieðu, sem hann hélt í Krernl
skömmu eftir komuna frá
Washington.
„Er raunverulega hægt að van-
meta þá staðreynd." spurði hann
„að Bandaríkm og Sovétríkin
liafa samþykkt . . . að koma í veg
fyrir að kjarnorkustríð brjótist
út\ei. sagði haiin. það væri
„raunverulega" (ímiigulegt að
vanmeta það. Brezhnev hélt því
Ifka fram. að millibilsástandið
milli árekstra austurs og vesturs
og samvinnu austurs og vesturs
væri hæg og erfið þróun, sem
tæki tíma. Þetta var svar til
þeirra Kreml-hauka, sem sögðu.
að hann hefði komið tómhentur
frá Washington og Sovétríkin
ættu þess vegna aðhefjast handa
um að b.vggja upp herinn, en aug-
sýnilega hafði verið slakað á vfg-
búnaðínum til þess að hægt væri
að sýna hverju „utanríkísstefna"
Brezhnevs gæti fengið áorkað.
Haukunum i stjórnmálaráðinu
sveið ögrun Brezhnevs svo sárt.
að þeir svöruðu opinberlega i
formi greinar i hermálgagninu
Rauðu stjörnunni. í greíninni var
svo gott sem játað og það sýndí
hve umræðurnar voru nálægt því
að komast upp á yfirborðið — að
„ólíkar skoðanir" væru settar
fram í röðum hernaðarlegra og
pólitískra hugsuða Sovétrfkjanna
um samningana tíl þess að koma í
veg f.vrir kjarnorkustyrjöld. Játað
var, að samningurinn kynni að
draga úr stríðshættunni, „en",
var sagt meðáherzlu. „hann jafn-
gíldir ennþá ekki banni við kjarn-
orkuvopnum."
Það hafði heldur ekkert verið
gert, að þvf er bent var á. til þess
að konta til leiðar „kjarnorkuaf-
vojmun" slórveldanna fimm — og
þau voru öll talin upp nema Kfna.
Það er skoðun hernaðarhugsuða
„okkar", sagði í greininni. að svo
lengi sem þetta ástand varir. svo
lengi sem „árásaröfl heimsvalda-
stefnu". (það er að segja Banda-
ríkin) og „ýmsir ævintýramenn"
(það er að segja Kfnverjar). eru
lil, verða Sovétríkin að vera
reidubúin að heyja stríð „með
öllum ráðuin".
IV grein
Andropov
Þetta var beinl uppgjör herfor-
ingja „okkar" við þá yfirlýstu
stefnu Brezhnevs að leita hófanna
hjá Bandaríkjunum um afvopn-
unarsamning og tilraun til þess að
nota kínversku grýluna gegn
henni Brezhnev svaraði rétt áður
en stríðið í Miðausturlöndum
brauzl út í ræðu. þar sem Itánn
gerði langtum minni tilraun til
þess að fela hinn harða tón kapp-
ræðnanna en í ræðunni, Sem hann
liélt eftir toppfundinn.
Brezhnev kvaðst vera furðu
lostinn af barnaskáp þeirra
manna, sem héldu því fram. að
samningar toppfundárins væru
óviðunandi vegna þess, að með
þeim tækist ekki að leysa öll ríkj-
andi vandamál eins og afvopn-
unarmálin og bann við kjarnorku-
vopnum. Þeir hefðu haldið því
frarn, að samriíngarnir hefðu
aðeins leitt (il „hálfkáks", en það.
sem þeir vildu í raun og veru,
væri „allt eða ekkerl". En hvað
gerðist ef Vesturveldin væru ekki
reiðubúin til þess að þoka öllum
þessum málum áleiðis.
„Verðum við að sitja aðgerðar-
lausir," spurði hann, „og bíða
þess, að himnabrauðið detli ofan í
okkur?" Hann útskyrði napurlega
fyrir herforingjimuili. aðallt-eða-
ekkert afstaða gæti einfaldlega
ekki gengið. Hann tjáði sig
hlynntan stefnu „litilla en raún-
hæfra skrefa" og lýsti yfir þvf, að
lækist ekki að framfylgja henni
skaðaði það málstað friðarins.
Brezhnev var með þessu að
segja haukunum í sljórnmálaráð-
inu. sem höfðu heimilað birtingu
andsvarsins, að ef nauðsynlegl
reyndist, væri hann reiðubúinn
að lúskra á þeim fyrir opnum
tjöldum. En hann hafði ekki
minnzt á mál málanna, sem skaut
aðeins upp kollinum i ritdeilu
Pravda og Rauðu stjörnunnar.
„Sovézkir hermenn vita full-
vel." sagði Rauða stjarnan og
bergmálaði það. sem Grechko
hafði sagt tveimur árum áður, að
„þeim mun öflugri senv stríðsmátl-
ur og viðbúnaður sovézka herafl-
ans er". þeim mun betri yrðu
horfurnar á öflugum friði og horf-
ur á þvi að tre.vsla í sessi og efla
árangra friðsamlegrar sambúðar.
Þau rök, að árangursrík utan-
rfkisstefna krefðist uppbyggingar
hersins var endurvakin svo að um
munaði. Tónninn í greininni var
allur í þeim dúr. að détente kref ð-
ist frekari eflingar hernaðarmátt-
ar og því færi f jarri að ntinnkandi
spenna leyfði nokkra skerðingu á
hermæltinum.
En í greininni f Pravda. sent
Georgi Arbatov skrifaði fyrir
hönd Brezhnévs. var þvf enn
haldið ákveðið fram. að það væri
„utanríkisstefna" Sovétrfkjanna.
sem hefði re.vnzt „ákaflega mikil-
væg orsök" détente. Hann vísaði á
bug þeim rökum haukanna. að
meiri mátlur mundi tákna trygg-
ari frið. „Máltur tryggir ekki frið
f sjálfu sér," svaraði hann. „og því
síður tr.vggir hann détente."
Brezhnev varaði með.þessu hauk-
ana við því, fyrir milligöngu
Arbatovs, að ef þeir héldu stíft
fram vfgbúnaði, mundu Banda-
ríkin skjóta þeim ref fyrir rass.
„Vaxandi máttur annars aðilans,"
ritaði hann. „gelur að lokum leilt
til tilrauna til þess að b.vggja upp
mátt mótaðilans, eins og alloft
hefur gerzt á liðnum árurn — með
öðrum orðum til hömlulausrar
hernaðarlegrar togstreitu, sem
leiðir af sér vopnaátök."
Hvorugur aðilinn háfði unnið
kappræðurnar þegar stríðið í Mi ð-
austurlöndum brauzt út. Brezh-
nev virtist veita belur en keppi-
nautunum, að minnsta kosti í
hinum opinberu ritdeilum, en
ekkert benti til þess, að þeir væru
reiðubúnir að gefast upp. Vissu-
lega bendir sá litli árangur, sem
hefur orðið í Salt-viðræðunum, til
þess. að haukunum liafi tekizt að
fá sínu frarn enn sem komið er í
umræðunum um kjarnorkustefn-
una. Stríðið hefur að Ifkindum
störeflt haukana. Það gera strfð
venjulega.
Sú viðvörun Arbatovs, að vera
megi, að þetta sé siðasla tækifæri
Washington og Moskvu á næstu
tíu árum til þess að komast að
samkomulagi, sem báðir aðiljar
geti sætt sig við, virðist |)\ í ekki. i
Ijiísi allra þessara annarra vfs-
bendinga. vera eins langsiitt og
ýmsir vestrænir efasemdarmenn
kynnu að telja.