Morgunblaðið - 18.12.1973, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐ.JUDAGUR 18. DESEMBER 1973
Eyjólfur ísfeld Eyjólfsson:
Undanfarið hafa loðnusölumál
onnþá einu sínni komizt á day-
,4u‘á hjá fjöliniðlum og þá sérstak-
lega í tilcfn: heldur ósmekklegs
áróðurs Sambandsmanna um upp-
iiaf þessara viðskipta. 1 þessu efni
byggja þeir augljóslega á upplys-
ingum Bjarna Mágnússonar. sein
- var starfsmaður sjávarafurða-
deildar S.I.S. á þeini tíma.
Sem dæmi t^ni þetta má nefna.
að í Morgunblaðinu þann 8. þ.m.
er birt frélt. án þess að hoimiidar-
manns sé getið, og því framsett
sem hver önnur staðreynd af
blaðamanni. að ..það var sjávaraf-
urðadeild SIS. sem opnaði þenn-
an markað á sínum tíma og bauð
sfðan S.II. þáitlöku íhonuin".
Að afloknu viðlali við mig í
fréttaflulningi sjónvarps, þriðju-
daginn 11. þ.m.. þá er f.vrsta setn-
íng þular: „Það var Samband ísl.
sainvinnufélaga. sem árið 1967
sendi Ifti lsháttar af loðnu til
Japan ti! reynslu," Ef hér á ekki
við. að eitthvaðkomi eins og skoll-
inn úr sauðarleggnum, þá veit ég
ekki hvenær ættí að nota þetta
orðatiltæki.
Ekki fer á milli mála hverju er
vefið að læða að fólki með þessum
og þvílíkum fréttaflutningi. Það
var sent sagt SÍS, þ.e. Bjarni
Magnússon. sem var frumkvöðull
þessara viðskipta. sem m.a. kom
fram í því. að liann einn sendi
sýnishorn af loðnu til Japan árið
1967, og út frá þessu á síðan að
draga þá ályklun. að Sölumiðstöð-
in hafi ekki aðeins verið áhuga-
laus. heldur jafnvel dragbítur í
þessum viðskiptum og þá auðvit-
áðekkért sýnirhorn senl.
Þetta er ekki merkilegt mál. og
sjálfsagt hæpið að eyða dýrmæt-
um pappír og prentsvertu af
þessu tilefni, t*p það verður að
virða mér tíl vorkunnar, þólt mál-
inu sé hreyít. þegar draumórar.
eða ætti heldur að segja karla-
grobb, Bjarna Magnússonar, tröll-
rfður fjölmiðlum. eins og framan-
greindar tilvitnanir sýna.
Það vill svo vel til í þessu efni,
aðJapan er okkur allfjarri, og því
fóru nær <ill samskipti um þessi
mál fram í bréfum og skeytum,
sem liggja fyrir. Því eru hæg
heimatök um staðreyndir þessa
máls. Þegar í upphafi. eða árið
1967. þá eru bréfaskiptin það mik-
»1. að engin tök eru að rekja það
allt í stuttri blaðagrein. og verður
þvf aðeins drepiðá nokkur megin-
í febrúar 1967. Tilgangur ferð-
arinnar ntun ekki sízt hafa verið
að atliuga, hvorl hér væru á boð-
stólum vörur. sem hægt væri að
selja lil Japan. enda voru í fylgd-
arliði konsúlsins menn. sem ein-
ungis var ætlað það hlutverk að
kanna þau mál.
Þ\i' miður var hér ekki um auð-
ugan garð að gresja, og virlist
þetta ætla að verða fýluferð.
Niðurstaðan var sú. að helzt
fannst þeim loðna koina lil
greina. Oþarft er að taka fram. að
Japanirnir höfðu samband við
bæði S.II. og SÍS að tilvísun kon-
súls Japans hér á landi, hr. Bald-
vins Einarssonar. Enginn val'i er.
að báðir konsúlarnir átlu merki-
legan þátt í þessu máli. en hættu
að sjálfsögðu sínum afskiptuin,
þegar samband var orðið milli
fyrirtækjanna hér og í Japan.
A meðan Japanir voru hér, eða
nánar liltekið 11. febrúar. tóku
þeir nokkur stykki af loðn'u með
aðstoð Fiskifélagsins. og sendu
hana ferska í flugvél til Japan, til
að sýna hvcrnig þessi fiskur liti
út. S.II. var aðsjálfsögðu ljiist. að
þetta gat ekki verið neinn mæli-
kvarði á, livort loðnan gæti orðið
markaðsvara í Japan. Því lagði
S.II. strax til. að sent yrði sæmi-
legt sýnishorn í frystu ástandi.
þannig að liægt væri að vinna
loðnuna að þeirra hætti og sýna
hugsanlegum kaupendum i Jap-
an. Sem dæmi um á hvaða stigi
loðnuveiðar voru. þá og við hvaða
erfiðleika var að glíma má nefna.
að f bréfi til hins japanska fyrir-
tækis, sem dags. er 22. marz 1967,
er sagt, að veður hafi verið mjög
slæmt undanfarna viku og að s.I.
nótt hafi bátarnir leitað loðnu, en
ekkert fundið. Samt er sagt, að
okkur hljóti að takast að frant-
leiða nokkur tonn í sýnishorn. I
Staðreyndir
í stað hugaróra
svarbréfi japanska fyrirtæk'isins,
dags. 30. marz 1967, er sagt i upp-
hafi . . . „it pleases me to know
that you have been appointed rep-
ívsentative of the Committee to
take care of the santple ship-
menf.
I svarbréfi dags.4. april 1967 er
sá misskilningur leiðréttur, að
bréfritari hafi verið tilnefndur
sem fulltrúi einhverrar nefndar
til aðsenda sýnishorn heldtir hafi
S.II. tekið að sér að senda sýnis-
horn. þeim að kostnaðarlausu.
Jafnframt er þess getið, að enn
hafi ekki tekist aðfá sýnishornið
framleilt.
í bréfi S.II. dags. 14. apríl 1967,
er japanska fyrirtækinu tilkynnt,
að sýnishornin séu tilbúin. en
það voru tæp ö tonn af loðnu.
og auk þess tæpt 1 tonn af
hrognum. Ekki leynir sér.
að mikill áhugi heftir verið
fynr þvf. að sclja Japönum
hvers konar hrogn. því í
þessu sýnishorni voru tvenns kon-
ar stærðarflokkar af þroskhrogn-
um. iðnaðarhrognum í I„ II. og
III. gæðaflokki, ýsuhrogn. ufsa-
hrogn I. og II. gæðaflokkur. grá-
sleppuhrogn og marin hrogn.
Þess má gota. að við könnun
heimilda rakst ég á. að S.ll. hefur
boðið síldarhrogn til Japans árið
1962). Þessi sending fór svo
héðan moð m.s. (íoðafossi þann 6.
maf til Ilamborgar.
Ekki sé ég ástæðu til aðfara út í
neinn meting um hvenær, eða hve
stórt sýnishorn var sent. því í því
efni gátu ýniis óviðráðanleg atvik
ráðið, en að þessum upplýsingum
gefnum, þá má væntanlega
spyrja, hvenær Bjarni Magnússon
(SÍS) sendi sýnisliorn. hve nvikið
og hvaða vörutegundir voru í því
sýnishorni.
Ekki er mér grunlaust um, að
við í S.II. höfum verið eitthvað
raunsærri í þessum málum en
Bjarni Magnússon, bæði hvað
snerlir verð og framleiðslumögu-
leika. I fyrrnefndu bréfi dags. 22.
matz 1967, þá frábiðjum við
okkur alla ábyrgð á þeim verð-
hugmyndum. sem fram hafi
komið frá öðrum aðila hér á landi.
I skýrslu. sem japanska fyrir-
tækið sendir S.II. með bréfi 29.
september 1967 og fjallar um
árangur markaðskönnunar á
þeim sýnishornum, sem S.H.
sendi, kemur fram. að verðhug-
mynd þeirra fyrir loðnu væri
•8135.00 til 190.00 pr. tonn Til
samanburðar má geta. að í svar-
bréfi er þeim tilkynnl, að sam-
kvænvt tilboði frá Eimskipafélagi
Islands h.f.. sem b.vggist á send-
ingu gegnum Hamborg, þá næmi
flulningsgjald loðnunnar 8165.00
pr. tonn. Ekki þarf þetta nánari
skýringa við, en í þessu bréfi S.ll.
er tekið fram, að tvennt þurfi að
gerasl, til að úr þessum viðskipt-
uni geti orðið; annars vegar að
hærra verð fáist fyrir loðnuna í
Japan og hins vegar að sending
nái þvt' magni. að komist verði
hjá umskipun í Uamborg.
en ski|) flytji loðnuna beint
héðan til Japan fyrir lægra
flutningsgjald. Þetta rættist
hvorttveggja. I bréfi japanska
fyrirtækisins 29. scptember
1967 kenntr þetla m.a. I'ram:
„I am further pleased lo advise
tliat, thanks largely to your ef-
forts our Japánese Assoeiates will
be able to import from you some
800 m/t of capelin and 300 m/t of
codroes in 1968."
Um framleiðslumöguleikana á
þessum tíma segir sýnishorná-
takan sína sögu. Þá mun Bjarni
væntanlega minnast þess. að
hann þurfti að fá aðstóð hjá
fryslihú.si innan S.II. til að geta
uppfyllt það magn. sem hann
samdi um seili liluta SlS á fyrsta
samningsárinu 1968, og nam þetta
20% af hans samningi.
Aður er t'rani tekið á prenli og
stendur ómótmæll, að þegar
Bjarni Magnússon fór að liafa af-
skipti af þessum loðnusölumálum
fvrir eigin reikning, þá levfði
hann sér aðsemja um mun meira
magn af loðnu til Japans, en hægt
var með nokkurri heilbrigðri
skynsemi að áætla að hann fengi
framleitt, en leitar síðan til frysti-
húsa innan S.H. og SlS um fram-
leiðslu, þótt honum væri
fullkunnugt, að slíkt var brot á
samningi þessara aðila við við-
skiptafyrirtæki þeirra i Japan.
Ekki verður komizt framhjá
þeirri staðreynd, að magn og verð
eru tengd örjúfandi böndum og
því miður hefur það of oft gerst í
útflutningi ísl. sjávarafurða, að
algerlega óraunhæft framboð
hefur stórlega skaðað okkar hags-
muni.
Eins og kunnugt er, þá haía
orðið hér miklar framfarir í
loðnuveiðum undanfarin ár, og ef
undan eru skilin árin 1968 og
1969, þá höfum við fremur orðið
að takmarka okkar vinnslu fram
að þessu ári, þar sem aukning
markaðar f Japan var mjög hæg-
fara framan af. Það er ekki fyrr
en árið 1972 aðverulega rætist úr.
og þótt okkar viðskiptaaðili í
Japan liafi re.vnzt lielzt til svart-
sýnn þá á það magn. sem markað-
urinn þyldi. þá er þeim að fullu
fyrirgefið af okkar hálfu vegna
þess brautryðjendastarfs. sem
þeir unnu á þessu sviði í Japan.
Það liefði lieldur ekki verið niikið
magn. sem liægt hefði verið að
framleiða uinfram gerða samn-
inga.
Eftir að fyrirtækið Tokyo
Maruichi Shoji, Lld.. hafði unnið
og selt okkaj' sýnishorn i' Japan.
þá segja þeir m.a. í bréfi til S. II.,
dags. 20. október 1967: „We
understand thal Mr. Einarsson
(Hr Baldsvin Einarsson, konsúll)
has appointed your corp. accord-
ing to our request as a most
powerful firm lo supply ys
Icelandic Producls."
Undanfarin ár. þá hefur hlutur
S. II. í loðnuútflutningi yfirleitt
verið 70% til 80% og frá byrjun
til dagsins í dag er liann 72.2% á
mdti SÍS og Bjarna Magnússyni.
(Er þá ekki talið það, sem frysti-
hús S. II hafa framleitt fvrir
þessa aðila). Þegar lial't er í liuga.
að fréttamaður sjónvarpsins í
f.vrrnefndu viðtali hafði þessar
lölur fyrir framan sig, þá er víst
ekki hægt að segja annað en var-
lega hafi verið orðað. þegar liann
sagði. að „hluldeild Sölumið-
stöðvarinnar iiefur alltaf verið
meiri"
Þótl ótrúlegt sé. þá virðast nú-
verandi starfsmenn sjávarafurða-
deildar SÍS trúa hugarörum
Bjarna Magnússonar í þessu máli.
Þarsemég veilaðþeir munivilja
liafa það, sem sannara reynisl, þá
býð ég þeim að við skoðum sam-
eiginlega bréfaskipti S. II. og SlS
við Japan árið 1967 og er ég ekki f
neinum vafa um, að þeir komist
að þeirri niðurstöðu, að S. II.
hefur haft alla forystu í þessu
máli frá upphafi.
I Morgunblaðinu. þann 1. janú-
ar á þessu ári, reyndi ég að leið-
rétta ýmsar rangfærslu Bjarna
Magnússonar uni þessi viðskipti.
Það verður nú annar þáltur, en
þetta fyrsli þátlur loðnu-
sögunnar. Þcgar þriðji þáttur
bírtist. verð ég væntanlega kom-
inn á karlagrobbsligið og læl allar
heimildir lönd og leið.
Leikdómar um Siigii af sjónum
atriði.
Oft getur verið erfitt að segja
nákvæmlega til um. hvert sé
raunverulegt upphaf máls, eða
hvar hugm.vnd komi fyrst fram,
en sennilega má rekja þetta til
þess, að undanfarin ár hafði við-
skiptajöfnuður Islands viðJapan
verið okkur mjög öhagstæður,
ekki sfzt vegna mikilla veiðar-
færakaupa þaðan. Stjórnvöld hér
munu hafa vakið athygli réttra
aðila á þessu. og imprað á. hvorl
hér mætti ekki ráða einhverja böt
á. en að sjálfsögðu varð slíkt ekki
gert, nema Japanir keyptu eitt-
hvað af okkur.
Því var það. að á árinu 1965
liófust bréfaskipti milli konsúls
Japatis hér á landi. hr. Baldvins
Einarssonar og konsúls Islands f
Tokyo, hr. Okazaki. Þessi bréfa-
skipti héldu síðan áfram árið
1966. og beindust þau m.a. að því,
að benl var á loðnu sem hugsan-
lega útflutningsvöru héðan. enda
höfðu loðnuveiðar Japana á
heimamiðum mjög dregizl sanian
Þá var einnig unnið að því við
japönsk yfirvöld að leyfi yrði
veitt fyrir innflutningi loðnu til
Japan
1 framhaldi af þessu kemur hr.
Okazaki. konsúll. bingað til lands
ISL E.\Z KA sjónvarpsleikritið.
Saga af sjönuni. var nýlega sýnt
í sænska sjönvarpinu. eins og
skýrt var frá liér f blaðinu f
gær. Leikritið liefur einníg ver-
ið sýnt í fínnska og danska sjön-
varpinu og fengið ágætis möt-
tökur. Morgunblaðið hefur tek-
ið saman döma dönsku blað-
anna og fylgir hér brot úr
nokkrum þeirra. Höfundur
leikritsins er Hrafn Gunnlaugs-
son, leikstjóri var Ilerdfs Þor-
valdsdóttir, en upptöku stjórn-
aði Egill Eðvarðsson.
Ekstra Bladct segir m.a. í
sjónraTpxgagiirýni sitini:
Róberl Arnfinnsson og Sigurð-
ur Skúlason túlkuðu sjiímenn-
ina tvo íif inikilli prýði. og frá-
sögnin um skipið. sem héll til
hafs með 12 menn um borð, er
httrfu síðan smám saman. var
sannarlega óhugiiank'g. Fljiit-
lega áttaði maðtir sig á því. ;ið
skípið f frásögniniii var það
skip. sem við viH'tim stikld uiii
borð f. og við heyrðum síðustu
dauðaöpin drukkna í þokunni á
hrollvekjandi hátt. — Prýðis-
göð lítil saga og ánægjuleg til-
breyiing frá engilsaxnéskum
glæpamyndum.
Krisleligt Da.gblad segir í fyr-
irsögn: Islenzka sjónvarpsleik-
ritið sýndi, hvernig þjóðsagan
og ævintýrið vaxa út úr hvers-
dagsleikanum.
1 sjálfri gagnrýninni segir
m.a.: Islenzka sjónvarpsleikrit-
ið Saga ;il' sjiinum var svo ratin-
sætt. að niann verkjaði. en uiii
leið ævinlýri. „myia". Raunsæ-
íð byggði á tiltölulcga einföld-
uni atriðum. Þær fjörutíu
mínútur. sem útsendingin tök.
vortim við stödd í káetu um
borð í skipi. þar sem tveir sjii-
nienn sátu viðborðog spjölluðu
saman. Sá eldri réð gangi sam-
talsins og sagði frá. en sú saga.
sem var afgerandi f.vrir l'ram-
vindtt leiksins. fjallaði tim skip,
þar sem áliöfnin býrjar spor-
laust að hverfa. Fyrst livarf
einn. síðan annar, á dularfullan
liátt — myrtir?
I leikslok leysist raunsæið
úpp í þjóðsögu. og áhorfandinn
varð sjálfur aðgeta sér til um.
hvað hefði gerzt fýrir utan ká-
etuna úti á dekkinu. Það lá
nokkui/i veginn ljóst fyrir, að’
sá sjömamianna. sem bjö yfir
meiri vonzkti í sögum sínum.
dó. En fyrir tilverknað hvers?
Við urðum sjálf að ákveða.
Iivort við héldttm okkttr víð
lieim raunsæisms eða létum
þjiiðsöguna verða ríkjandi.
✓
En jafnvel þó að við veldum
síðari kostinn var raunsæið
samt sem áður enn til slaðar.
íslenzka sjönvarpsleikritið
sýndi, hvernig þjóðsagan og
ævintýrið va.xa út úi' hversdags-
lcikanum.
Gagnrýni Fredriksborg Amts
Avis ber nafnið. Lslenzkttr
„þriller". Þar scgir m.a.:
Það tók áhorfendtir drjúga
stund að átta sig á því, að is-
lenzka sjónvarpsleikritið Saga
af sjönum var í rauninni „þrill-
er". Loks undir lokin lá Ijiist
fyrir, að atburðirnir áttu sér
stað um borð á dratigaskipi og
að morðingi var á ferli. Eðavar
|)að ekki svo? Var það aðeins
drauinur? Eðavoru atburðirnir
aðeins ofsk.vnjanir í hugar-
heimi sjömannanna tveggja? —
Það giklir eintt. Áhrifin. sem
áhorfandinii varð fyrir. voru
þau sömu. Leikritið var álirifa-
ríkttr „þriller". byggðttr á ein-
földum grunni. og vel frani-
bærileg skemmtun.
Um leikfúlkunina segir sama
blað: U'ikararnir tveir. Róbert
Arnfinnsson og Sigurður
Skúlason. stóðu sig nieð ágæt-
tim og leiksljörinn Herdís
Þoi'valdsdóllir gaf þeim göð
tækifæri til svipbrigða og
hreyfinga í nærmynduin