Morgunblaðið - 03.01.1974, Page 3

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JANUAR 1974
3
Jónas Kristjánsson formaður Rithöfundasjóðsstjórnar og rithöfundarnir, sem verðiaun hlutu, Ingi-
mar Erlendur Sigurðsson, Þórunn Elfa Magnúsdóttir og Halldðr Stefánsson.
Þrír hlutu rithöfunda-
verðlaun útvarpsins
A gamlársdag var að venju
úthlutað launum úr Rithöf-
undasjóði ríkisútvarpsins. Var
launum úthlutað I 18. sinn og
hafa þá 40 rithöfundar hlotið
þennan styrk. Að þessu sinni
voru verðlaunin, 80 þús. kr. á
mann, veitt þremur rithöfund-
um, þeim Halldóri Stefánssyni,
Ingimari Erlendi Sigurðssyni
og Þórunni Elfu Magnúsdóttur.
Verðlaunin afhenti nýkjör-
inn formaður sjóðsstjórnar,
Jónas Kristjánsson, við athöfn í
Þjóðminjasafni, að viðstöddum
forseta íslands, Kristjáni Eld-
járn, menntamálaráðherra,
Magnúsi Torfa Ólafssyni, út-
varpsstjóra, Andrési Björns-
syni, og fleiri gestum. Jónas hóf
mál sitt á þessum orðum:
Fyrir nókkrum árum átti ég
tal við kunnan íslenzkan
menntamann um laun handa
rithöfundum, eða listamanna-
laun, og lét hann þá orð falla
nokkurn veginn á þessa leið:
„Það stoðar ekkert að greiða
þessum rithöfundum laun, þeir
eru eins og moldin, sem breyt-
ist í leðju ef hún fær vatn.“ Ég
hygg, að þarna komi fram hug-
mynd, sem lengi hefur verið
býsna algeng á landi hér. Skáld-
in eiga að yrkja af köllun, af
innri þörf, :skáldgáfuna fá
menn í vöggugjöf, en hún verð-
ur ekki keypt með jarðneskum
fémunum. Stundum er jafnvel
talað um guðlegan innblástur,
„Guð er sá, sem talar skáldsins
raust.“ Ekki er örgrannt um, að
skáldin hafi sjálf ýtt undir
þessar hugmyndir. Það getur
verið girnilegt að láta áheyr-
endur beygja kné sín fyrir dýrð
almættisins, og vafalaust finnst
skáldunum líka stundum sem
þeim sé gefinn yfirnáttúruleg-
úr kraftur þegar „andinn er
yfir þeim“. En skoðanir manna
á þessu efni hafa nokkuð
breytzt nú á öld efnishyggjunn-
ar, og skáldskapurinn hefur
færzt úr goðheimi niður til jarð-
arinnar. Nú er viðurkennt, að
fagrar bókmenntir, eins og önn-
ur andans verk, krefjast lær-
dóms og vinnu, nosturs og þol-
inmæði, en minna er talað um
innblástur og andagift. Vera
má, að þessi grái hversdagsleiki
hafi svipt skáldskapinn nokkru
af fornri dýrð og dularkrafti,
en fyrir skáld og rithöfunda
munu það vera góð skipti að
láta dálítinn skerf af guðdóm-
legum innblæstri ef þeir fá í
staðinn sómasamleg ritlaun.
Þá þakkaði Ingimar Erlendur
Sigurðsson fyrir hönd styrk-
þega með þessum orðum:
Allir þiggjendur
og gefendur
Sem ég stend frammi fyrir
auðsýndri sæmd þykir mér
hlýða að þakka orðum fleiri en
einu, þar eð ég telst orðsins
maður, trúi á orðið — orðin sem
slík; tek jafnvel bókstaflega
upphaf guðspjallsins: í upphafi
var orðið; og þekkist í þvf efni
engar guðfræðilegar útlistanir.
Slíkt telst ef til vill oftrú — á
orðum; en oftrú er vantrú
betri: einfaldlega vegna þess,
að hún er frjórri.
Því verður mér og tíðrætt um
orðið, að það er undirstaða lýð-
ræðistilveru, þess tilveruhátt-
ar, sem við höfum kosið okkur,
og vel mættí nefna: sameinaða
sundrung.
Hið margræða orð — merk-
ingar þess — megnar að veita
vitund okkár fylli tjáningar,
sem tillíkist lífinu sjálfu, al-
náttúrunni, að margbreytni og
margvisi.
Lifandi orð — hið frjálsa orð
— eru lauf á tré lýðræðisins,
sem er grænast tré, laufríkast-
ur lífsmeiður; og blöðin grænu,
blaðgrænan, vinna í ljósinu:
lífsnauðsynlegt ildi.
Rót trésins — á rætur í hinu
liðna, rótum þess, sækir þangað
lífmagn; stofn þess, framhald
allra fortíðarstofna, stendur
undir krónunni ávaxtaþungri:
af þeim ávöxtum mismunandi
skilnings — etum við; kjarninn
einn skilinn eftir, framtíðartré
niðjum okkar.
Það er lýðræðis-einkenni, að
hvers stétt þykist mikilvægari
öðrum — og styður sterkum
rökum, t.d. til kröfugerðar; rót
trésins segir: ég er mikilvæg-
ust, án mfn — ekkert; stofn
þess segir hið sama, örlítið
breyttum orðum; greinarnar —
jarnvel ávextirnir.
Allt slíkt má til sanns vegar
færa; en þó mun sannast: að
tréð — í heild — er mikilvæg-
ast; það ætti að vera augljóst,
en þó er svo: að aðeins á mestu
og beztu stundum, í frelsisbar-
áttu eða á stórhátíðum — sjá
rótin, stofnin, greinarnar tréð
fyrir sjálfum sé.r; allt um það
stendur tréð, vaxið upp af
þeim, og sameinar til lífsátaka.
Því eru laufin undanskilin,
að svo virðist sem þau ein —
listin — séu fær um að sjá
heildina — tréð — fyrir sjálf-
um sér; séu jafnvel ekki fær
um annað, einkum orðsins list
vegna þess eðlis: að höfða til
flestra skynsviða; list er sam-
eining, jafnvel andstæðna,
sundrung getur aldrei verið list
í endanlegri gerð.
Það er því furðulegt, aðýmsir
líta á listina, hin grænu blöð
trésins, sem gagnslítið skraut,
m.k. þegar illa liggur á þeím;
segja gjarna: látum laufið vera
— en þessi græni litur er sóun;
gleymir því, að hann er lítur
lífsins sjálfs: hins„gróandi lífs;
að ekki sé minnzt á torskilið
hlutverk blaðgrænunnar i Iffs-
heildinni.
Ýmsum kann að finnast
sterkt að orði kveðið; óminnug-
ir þess að maðurinn hefur
aldrei getað án listar verið,
jafnvel þegar hann hefur ekki
átt til hnifs og skeiðar; hún
hefur reynzt jafnmikil lífsnauð-
syn í hellum sem höllum, sem
dæmin sanna.
Heil menningarskeið þekkj-
ast aðeins af eftirskilinni list —
í máli sem mynd; og óbornar
kynslóðir munu af list okkar
fara næst um lif okkar, eins og
við þekkjum líf forfeðra okkar
af fornsögum bezt og mest; get-
um næstum lifað þvf — innlif-
um það.
Þannig veitast hverri kynslóð
tvö lff — tvöfalt líf: líf síiis
tíma og líf annars tíma; því
listin er löng en lífið stutt: tján-
ing lífsins varir lengur ein-
stöku lífi, eins og mikil verk
lifa verkmanninn.
List er með öðrum orðum —
annað lif mannsins; speglun
sjálfs lífsins; án þeirrar spegl-
unar myndi hann ekki skynja
sjálfan sig: án lífstjáningar —
ekkert líf.; væri sannleikurinn
ekki þessi hefði listin orðið úti
fyrir löngu.
í ljósi þessa þiggur skáld
styrk úr annars hendi; list þess
hefur löngum verið afskipt sak-
ir hugsjónaeðlis hennar — sem
sumum þykir óeðli — en í lýð-
ræðisþjóðfélagi er mikilsvert,
að hver styrki annan og að lýð-
ræði og list njóti gagnkvæmrar
verndar: frelsi mannsins og
frelsi orðsins eru tvær hliðar —
á sama lífi.
I lýðræðisþjóðfélagi eru allir
þiggjendur og gefendur.
Að svo mæltu þakka ég út-
hlutunarmönnum að hafa ein-
róma og fyrstir veitt mér, af-
skiptum styrkjum og launumtil
þessa — lýðræðislega viður-
kenningu.
Þorbiörn hlaut Asuverðlaunin
tF
s.
I)r. Sturla Friðriksson flytur ávarp við afhendingu Asuverðlaunanna.
PRÖFESSOR Þorbjörn Sigur-
geirsson hlaut sl. laugardag
verðlaun úr sjóði Asu Guð-
mundsdóttur Wright fyrir árið
1973. Dr. Sturla Friðriksson
formaður sjóðsstjórnar afhenti
verðlaunin, sem eru 100 þús-
und kr. og heiðurspeningur, en
þennan heiður hlaut fróf. Þor-
björn fyrir frábær störf á sviði
eðlisfræðirannsókna og fyrir
afrifaríka tilraun með
kæiingu á hrauni.
Verðlaunahafinn dr. Þorbjörn
Sigurgeirsson.
Verðlaunaafhendingin fór
fram við hátíðlega athöfn, að
viðstöddum menntamálaráð-
herra og forseta tslands,
Kristjáni Eldjárn, sem á sæti I
sjóðsstjórn ásamt dr. Sturlu og
dr. Jóhannesi Nordal. Þetta er í
5 sinn, sem verðlaun eru veitt
úr sjóðnum, sem stofnaður var
l. dés. 1968 af frú Ásu Guð-
mundsdóttur Wright, sem bú-
sett var á Trinidad í Vestur-
Indíum. Verðlaunin veitti hún
til minningar um mann sinn,
Henry Neweome Wright, og ís-
lenzka ættingja og venzlamenn.
Dr. Sturla Friðriksson flutti
ávarp og gerði grein fyrir verð-
launahafanum og verkefnum
hans. Dr. Þorbjörn er m.a. for-
seti Vísindafélags íslendinga
og hefur verið brautryðjandi
ýmissa eðlisfræðilegra rann-
sókna hér á landi, svo sem
mælinga á geislavirkum efn-
um, sem hófust hér 1958 og
hefur verið haldið áfram síðan.
Eru bergsegulmælingar hans
og aldursgreiningar á íslenzku
bergi merkilegt starf á sviði
eðlisfræði, og hefur hann þar
verið brautryðjandi. — Þor-
björn hefur athugað segul-
stefnu íslenzkra hrauna, og í
Surtsey gat hann kannað,
hvernig sú stefna markaðist i
nýju hrauni, sagði dr. Sturla
m. a. í ræðu sinni. En þar datt
honum einnig i hug, að unnt
væri að hafa áhrif á rennslis-
stefnu hrauns með vatns-
kælingu og gerði Þorbjörn til-
raun til að breyta stefnu hraun-
rennslis með því að dæla á það
vatni. Þegar hraunrennsli fór
að ógna Vestmannaeyjakaup-
stað snemma á þessu ári, 1973,
varð þessi litla tilraun hvati
þess, að hafnar voru aðgerðir
til þess að verja höfnina og
bæinn gegn hraunrennslinu.
Fram að bessu hefur maðurinn
staðið aðgerðalaus og magnþrota
frammi fyrir þessum geigvæn-
legu hamförum náttúrunnar,
en i Vestmannaeyjum var i
fyrsta sinn reynt að hafa veru-
leg áhrif á rennsli hrauns. Við
þær aðgerðir kom enn fram
hugmyndaflug og ótrúleg at-
orka Þorbjörns.
Þá þakkaði próf. Þorbjörn
Sigurgeirsson. Hann lýsti m.a.
aðdraganda hraunkælingartil-
raunarinnar og sagði, að þar
hefðu fleiri en hann lagt hönd á
plóginn.