Morgunblaðið - 03.01.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JANUAR 1974
Dr. Kohoutek við spegilsjónaukann í stjörnuathugunarstöðinni.
mælt, telur hann að hún verði
álíka björt og Venus, sem sé vel
sjáanleg með berum augum, það
sem mestu máli skiptir fyrir allan
almenning.
Ýmsum spurningum er enn
ósvarað um Kohoutek, einkum í
sambandi við efnasamsetningu
kjarnans, sem er um 17 km í
þvermál, þ.e.a.s. hvaða steinteg-
undir og frosin gasefni koma þar
fyrir. Einnig er eftir að rannsaka
„Kómuna'* (þunnur gashjúpur
um stjörnuna) og halann sjálfan,
sem er samsettur úr gasefnum og
geimryki. Slíkar rannsóknir eru
aðallega framkvæmdar með
spektroskópi (Ijósbrotstækjum).
Það er einmitt skaprskyggni dr.
Kohoutek að þakka, að halastjarn-
an fannst svo fljótt og því gafst
nægur tími til að undirbúa rann-
sóknir og mælingar.
Bandaríska geimferðastofnunin
NASA lét breyta leið marines 10.,
þannig að hann gæti ljósmyndað
halastjörnuna. Þriðja áhöfnin í
Skylab kom fyrir sérstökum vís-
indatækjum 28. desember, til að
fylgjast með ferðum halastjörn-
unnar bak við sólina, og til að
rannsaka halann, var dvöl þriðju
áhafnarinnar á Skylab lengd úr
56 dögum í 85.
Eins og fyrr sagði, er allur sá
undirbúningur vísindastarfa og
athugana, sem nú stendur yfir,
gerlegur vegna þess að dr.
Kohoutek kom auga á halastjörn-
una mjög tímanlega. Aðspurður
kvað hann það vera það eina, sem
merkilegt væri við fund sinn.
Eins og oft vill verða, eru fyrri
Halastjarnan KOHOUTEK
DR. LUBOS Kohoutek nefnist
maður og er stjörnufræðingur við
stjarnfræðiathugunarstöðina í
Hamborg. Við hann er kennd
halastjarnan Kohoutek, finnanda
sinn. Þar með varð dr. Lubos
heimsfrægur og fær aldeilis að
finna fyrir frægðinni, blaðamenn
sækja að honum eins og mý að
mykjuskán. En Kohoutek tekur
þessum ágangi blaðamanna með
ró, því eins og hann segir er áhugi
almennings á stjörnufræði geysi-
mikilvægur fyrir fræðigreinina.
Jólastjarnan Kohoutek er
þriðja halastjarnan, sem dr.
Kohoutek uppgötvar, þá fyrstu
fann hann 1969, aðra 28. febrúar
á þessu ári (1973). Jólastjörnuna
fann hann síðan á Ijósmyndum,
sem teknar voru á öskudag 1973.
Á síðustu ljósmyndaplötunni, sem
tekið var á, komu í ljós tveir óljós-
ir deplar. En þannig er háttað, að
tekið er tvisvar á hverja plötu,
þannig að engum blöðum var um
að fletta, að hér var á ferðinni
halastjarna. Bilið milli deplanna
tveggja var sú vegalengd, sem
halastjarnan hafði farið milli 1.
og 2. myndatöku. Nú var spenn-
andi að vita, hvort halastjarnan
kæmi fram við næstu myndatöku,
sem var 9. marz. Þá nótt komu
deplarnir aftur í ljós og nú
nokkru nær en í fyrra skiptið.
Eins og gefur að skilja, hefur
veðurfarið geysimikla þýðingu
fyrir stjörnuathuganir, t.d. varð-
andi skýjalögin. Þess vegna byrja
stjörnufræðingar jafnan starfs-
dag sinn á því að athuga veður-
spána. Þess utan fer meiri hluti
vinnu þessara vísindamanna fram
á nóttunni, og þegar skilyrðin eru
sem best dvelur, Kohoutek alla
nóttina í rannsóknarstöðinni, þvi
tíminn er dýrmætur.
Aðeins 50—60 nætur á ári eru
veðurfarsleg skilyrði svo góð, að
taki því að standa yfir stjörnukík-
inum og myndavélinni. En raun-
veruleg vinna stjörnufræðing-
anna hefst, þegar búið er að festa
himinhnettina á fílmu, með úr-
vinnslu vísindagagnanna. Dr.
Kohoutek sendi frumúrvinnslu
sína til Smithsonian stofnunar-
innar í Massachussetts, þar sem
reiknaður var út ferill halastjörn-
unnar um himingeyminn.
Utkoma þessara útreikninga var
sú, að halastjarnan yrði í nánd
sólar um jólin og yrði þess vegna
sjáanleg með berum augum.
28. nóvember fór Kohoutek
gegnum feril jarðar um sólina, og
29. desember var halastjarnan
næst sóli í 21 milljónar km fjar-
lægð. Einmitt um áramótin var
stjarnan í hvirfilpunkti (zenit).
Vegna sólarvindsins breytist af-
staða halans til stjörnunnar.
Fram til 28. desember dró stjarn-
an halann á eftir sér, en síðan ýtti
hún honum á undan sér. Þess
utan breytust sjónarskilyrðin um
þær mundir, til 28. desember sá
maður stjörnuna á morgunhimn-
inum í suðaustur stefnu, en eftir
28. desember sér maður hana
eftir sólarlag í suðvesturátt.
16. janúar verður Kohoutek í
mestri jarðnánd, 120 milljóna km.
Síðan f jarlægist hún smám saman
og hverfur alveg i júli í meira en
10.000 ár.
Halastjarnan verður trúlega
einna athyglisverðust í janúar.
Bjartur ljósflötur með langan
hala, sem nær yfir meira en 1/6
hluta himinhvolfsins. Það eru
skiptar skoðanir um hversu björt
Kohoutek mun verða, Bandaríkja-
menn telja hana verða álíka
bjarta og tungl í fyllingu, en dr.
Kohoutek sjálfur segir það of-
vísindastörf dr. Kohoutek ekki
síður mikilvæg. Hann hefur
einskorðað starf sitt við geim-
þokurá vetrarbrautinni, sem trú-
lega á eftir að hafa mikil áhrif á
þróun stjörnufræðinnar, þar sem
þessar geimþokur eru taldar hafa
verið áfangi á tilurð stjarnanna.
Dr. Kohoutek hefur fundið eina
af hverjum tíu geimþokum, sem
þekktar eru. Þegar hann fann
halastjörnuna, var hann að leita
að 15 smástirnum, sem tilheyra
Asteroidenhringbeltinu, sem
liggur á milli ferla Mars og Júpi-
ters um sólu. Þessi 15 smástirni
eru 1 flokki 50 annarra stirna, sem
Dr. Kohoutek fann fyrir tveimur
árum, þegar hann var að leita að
leifum reikistjörnunnar Biela,
sem splundraðist 1852.
Þannig má segja að tilviljun
ráði því, að dr. Kohoutek fann
halastjörnuna.
Frá barnsaldri hefur dr.
Kohoutek verið heillaður af
himingeimnum og stjörnum hans.
Þegar hann var 14 ára, kom hann
sér upp tækjum til stjörnuathug-
ana í heimaborg sinni Briinn i
Tékkóslóvakíu.
Strax að loknu stúdentsprófi
hóf hann stjarnfræðinám og lauk
prófi í þeirri grein aðeins 23 ára
gamall. Hann fékk styrk til fram-
haldsnáms við stjörnuathugunar-
stöðina í Hamborg, og þar bauðst
honum starf, sem hann tók. Það
olli að sjálfsögðu mikilli óánægju
í heimalandi hans. Nú er dr.
Kohoutek kvæntur og lítur á
Þýzkaland sem sitt föðurland.
Dr. Kohoutek var spurður að
því, hvaða áhrif fundur hala-
stjörnu hefði á rekstur stjörnu-
athugunarstöðvarinnar í Ham-
borg. Hann taldi það engin áhrif
hafa, nema hvað kostnaður ykist,
og gat þess um leið, að Volks-
wagen-verksmiðjurnar styddu
stofnunina fjárhagslega. Og enn
var dr. Kohoutek spurður að því,
hvernig honum fyndist það, að
allur heimurinn talaðu um
Kohoutek, þ.e. halastjörnuna, en
ekki hann sjálfan. Dr. Kohoutek
svarar því með lítillæti eins og
öðru: „Halastjarnan er mikilvæg-
ari en ég, ég fann hana bara af
tilviljun."