Morgunblaðið - 03.01.1974, Síða 5

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JANUAR 1974
5
Ævar R. Kvaran;
samband
Eins og vænta mátti hefur til-
urð þessarar bókar vakið gífur-
lega athygli um land allt. Það er
ekki óeðlilegt, því að bókin varð
til með þeim hætti, að mjög er
erfitt fyrir þá, sem lítið þekkja til
miðilsstarfsemi, að trúa því. I for-
mála segir Stefán Eiríksson frá
því, að Brynjólfur biskup Sveins-
son og Ragnheiður Brynjólfsdótt-
ir hafi fyrir nær 20 árum farið að
koma inn I samband Guðrúnar
Sigurðardóttur til þess að kynnast
því, að sögn stjórnanda þess, Har-
alds Nielssonar. Segir Stefán að
þau feðginin hafi á þessum fund-
um talað til sín öðru hverju næstu
árin. En árið 1970 hafi fundar-
menn verið beðnir að taka á móti
sögu Ragnheiðar Brynjólfsdóttur.
Hófu þau svo starfið og tóku við
fyrsta kaflanum 9. marz 1970, en
6. apríl 1972 komu svo sögulokin.
Það þarf minna en þetta til þess
að vekja tortryggni þeirra manna,
sem allsekki trúaá líf aðþessu
loknu. Hvað þá að hægt sé að hafa
samband við framliðna.
Það er reyndar engin nýlunda,
að bækur verði til með þessum
dularfulla hætti. Og það hefur
meira að segja komið fyrir hér 1
Reykjavík, þó að atvik hafi verið
ólík.
Dagana 18., 19., 25., og 26. marz
árið 1906 gerðist það undur hér í
höfuðstaðnum, að seytján ára
gamall piltur í 2. bekk Mennta-
skólans tók að skrifa sögur, ósjálf-
rátt. Hann hafði ekki minnstu
hugmynd um það, sem hann var
að skrifa fyrr en síðar, þegar
hann eða aðrir höfðu lesið það. 1
eitt skipti var sú tilraun gerð að
binda fyrir augu hans, þegar
hann varð fyrir þessum dulrænu
áhrifum, en það virtist engu
skipta. Hann skrifaði eigi að síður
jafn viðstöðulaust, glöggt og línu-
rétt.
Þessi piltur hét Guðmundur
Jónsson og var frá Bakka í Arnar-
firði. Hann varð síðar þjóðkunnur
sem skáld og rithöfundur undir
nafninu Guðmundur Kamban.
Það, sem þessi seytján ára ungl-
ingur skrifaði með þessum hætti,
voru fimm ævintýri, sem báru
vott um slíkan rithöfundarþroska,
að með miklum ólíkindum mátti
teljást, að þau væru frá honum
sjálfum runnin. Hann eignaði sér
þau heldur ekki, enda skrifaði
hann ósjálfrátt undir þau nöfn
annarra manna, eins og þeir væru
höfundar og þýðarar sagnanna.
Fyrsta sagan, sem heitir Kær-
leiksmerkið, er þannig undirrituð
nöfnunum H.C. Andersen — J.
Hallgrímsson. Þetta væri þá eðli-
legast að skilja svo, að sagan ætti
að vera eftir hinn fræga Dana
H.C. Andersen, en þýdd af Jónasi
Hallgrímssyni. Hverju, sem menn
kunna að trúa um þetta þá hygg
ég, að erfitt sé að komast hjá því
að sjá handbragð þessara mál-
snjöllu manna á þessum fallegu
sögum.
I sambandi við merkar bók-
Hauk Guðjónsson prest. En þetta
fólk hafði þá þegar lesið eitthvað
af bókinni. Að undanteknum séra
Sigurði áttu þau erfitt með að
trúa því, að bók þessi væri skrifuð
af löngu látnu fólki og gerðu því
ýmsar athugasemdir og fyrir-
spurnir þar að lútandi. Ekkert
þeirra sýndi þó þann skort á hátt-
vísi að væna miðilinn eða aðra þá,
sem að bókinni stóðu, um svik.
Enda þarf eigi alllítið hugarflug
til þess að fmynda sér þetta ágæt-
isfólk standa fyrir slíku stórsam-
særi. Hins vegar er óhætt að
segja, að allir þeir, sem að bók-
inni stóðu, hafi sýnt markvert
hugrekkí með því að segja hik-
laust það, sem viðkomandi töldu
sannleikann, því að það þarf
stundum minna til þess að fólk sé
haft að háði og spotti af þeim, sem
ekkert skyn bera á sálræn fyrir-
brigði.
Árni Gunnarsson á sérstakar
þakkir skilið fyrir þennan út-
varpsþátt, sem var frábærlega vel
undirbúinn og unninn. Sannar
Árni með þessu verki, að hann er
í röð allra færustu starfskrafta,
sem ríkisútvarpið hefur á sínum
vegum.
Vafalftið verður talsvert deilt
um þessa bók og tilurð hennar, og
er það ekki óeðlilegt. Bezt væri að
fá rannsókn slíks máls í hendur
sérmenntuðum, hlutlausum vfs-
indamanni, eins og til dæmis dr.
Erlendi Haraldssyni, sem er ein-
mitt sérfræðingur í rannsókn dul-
rænna fyrirbæra. Sá, sem þessar
línur hripar, þykist fullviss um
það, að allir þeir, sem hér hafa átt
hlut að máli, væru fúsir til sam-
vinnu um rannsókn þess. Að-
spurðir í framannefndum út-
varpsþætti, hvort þeir, sem hefðu
átt þátt í miðilsfundunum, væru
reiðubúnir til þess að staðfesta
framburð sinn með eiði, svöruðu
allir hiklaust játandi. Þetta
ágætisfólk hefur áreiðanlega
engu að leyna.
Hugleiðingar um miðils-
Guðrúnar Sigurðardóttur
menntir skrifaðar ósjálfrátt er
dæmið um frú Curran í Missouri í
Bandaríkjunum líklega einna
frægast.
Arið 1913 komst hún með notk-
un stafaborðs í samband við veru,
sem kallaði sig Patience Worth og
kvaðst hafa látizt á 17. öld. Þetta
dularfulla samband ómenntaðrar
amerískrar húsfreyju og
seytjándu aldar-rithöfundarins
Patience Worths hélt áfram allt
til þess, að frú Curran lézt árið
1937. En þá var hún búin að
skrifa sex skáldsögur og þúsundir
ljóða eftir fyrirsögn hinnar látnu
veru. Þessi verk vöktu gífurlega
athygli sökum fegurðar og bók-
menntagildis, og sérfræðingar
voru ekki í vafa um, að málfarið
var seytjándualdar enska.
I bók sálfræðingsins próf. Har-
alds Schelderups Furður sálar-
lífsins, er þetta fræga tilfelli rak-
ið. Þar segir prófessorinn m.a.:
„Frú Curran stóð á þrftugu, er
hún byrjaði að skrifa. Hún hafði
enga menntun umfram almenna
barnaskólafræðslu. Almenn þekk-
ing hennar var í meðallagi. Hún
hafði aldrei komið til útlanda og
lítið ferðazt um Ameríku.
Líf hennar hafði takmarkazt við
miðvesturríkin. Hún hafði aldrei
séð hafið, aldrei komið austar eða
norðar en til Chicago né vestur
eða suður fyrir Forth Worth í
Texas. Hún hafði enga reynslu af
ritstörfum og enga meðvitaða
löngun til að verða rithöfundur.
Walter F. Prince hefur birt
sjálfsævisögu frú Currans og afl-
að sér upplýsinga fölks, sem
þekkti hana áður en hin ósjálf-
ráða starfsemi hennar hófst.
Hann þaulspurði hana um al-
menn og söguleg þekkingaratriði
og fann fyrir „botnlausa fáfræði",
sem raunar var i góðu samræmi
við takmarkaða skólamenntun
hennar, en i fyllsta ósamræmi við
hina umfangsmiklu og jafnframt
sérhæfðu þekkingu, sem einkenn-
ir söguleg ritverk Patience
Worths.“ (Þýðing Gísla Ásmunds-
sonar).
Og vangaveltur próf. Schelde-
rups enda með einu stóru spurn-
ingarmerki, eins og hann sjálfur
orðar það. M.ö.o. vísindi nútimans
eiga hér enga skýringu. Hvort rit-
verk verður til fyrir munn trans-
miðils, eins og Guðrúnar Sig-
urðardóttur, eða er skrifað ósjálf-
rátt virðist ekki skipta mjög
miklu máli, þvi að sá, sem skrifar
ósjálfrátt, er vitanlega gæddur
miðilshæfileikum. Þeir, sem
þekktu Guðmund Kamban vel og
báru skyn á þessi efni, voru til
dæmis ekki í neinum vafa um
það, að hann byggi yfir slíkum
sálrænum hæfileikum.
hefði verið á máli 17. aldar, og
segir, að það hafi líka verið vilji
Brynjólfs biskups. En stjórnandi
miðilssambandsins, Haraldur
Nielsson hafi aftekið það með
öllu. Talið með því alltof mikið
lagt á miðilinn, þar eð til þess
þyrfti miklu meiri orku. Auk þess
tæki flutningur sögunnar alltof
langan tíma með því móti, þar
sem hver fundur yrði þá að vera
miklu styttri.
Sögumaður þessarar frásagnar
er sagður vera séra Þórður Jóns-
son frá Hítardal á Mýrum, þar
sem hann fæddist 1606. Hann
brúar bilið milli samtalanna, en
það er allt frá fáeinum mínútum
upp í nokkur ár. Séra Þórður lýsir
undirbúningi miðilsfundanna sín
megin svo: „Hver fundur var
þannig undirbúinn, að ég kallaði
fólkið saman og sagði við það: Nú
lifið þið upp þennan dag, samtöl
hans, gleði, sorg og þjáningu.
Fólkið gerði þetta. Það hvarf aft-
ur í tímann og samtölin komu.“
Og þau er að finna i þessari
miklu bók, sem þegar er orðin 344
bls. að stærð, þótt en sé óprentað
siðara bindið.
í þessari stuttu umsögn verður
efni bókarinnar ekki rætt nánar,
verkið er ekki komið út í heild.
Sunnudaginn þann 4. nóv. sl.
hafði Árni Gunnarsson fréttamað-
ur kynningarþátt í hljóðvarpi um
tilurð og efni þessarar bókar. Þar
voru viðtöl við Guðrúnu Sigurðar-
dóttur miðil, Stefán Eiríksson og
Sverri Pálsson. Svör allra þessara
aðila voru hiklaus, skýr og af-
dráttarlaus. Þá voru einnig viðtöl
við Sigurjón sálfræðing Björns-
son, Björn Teitsson sagnfræðing,
Valborgu Bentsdóttur og Sigurð
Guðrún Sigurðardóttir.
heldur sagnfræði og þess vegna sé
ekkert að marka það, sem i henni
er sagt. Hér virðist gengið út frá
því, að það, sem kallast sagnfræði,
sé ekkert annað en ómengaður
sannleikur. Það er kunnara en frá
þurfi að segja, að það, sem þykir
góð sagnfræði í dag, getur fyrir
tilstilli nýrra uppgötvana í forn-
leifafræðum, eða fund gamalla
skjala, orðið úrelt á morgun.
1 dæminu um frú Curran vakti
það ekki minnsta athygli, að hún
skrifaði á 17. aldar ensku. Hvers
vegna er bókin um Ragnheiði
ekki skrifuð á 17. aldar máli? í
formála bókarinnar minnist
Stefán Eiriksson á þetta atriði.
Hann viðurkennir, að það hefði
vissulega verið æskilegt, að bókin
Bókin um Ragnheiði Brynjólfs-
dóttur er ekki skáldverk og verð-
ur því ekki metin sem slíkt. Ef
rétt er hermt, frá hvaða fólki efni
hennar er runnið, er heldur engin
ástæða til að vænta siíks. Ég hef
heyrt því fleygt, að hún sé ekki
RÍKISSÞÍTALARNIR
lausar stöður
Sérfræðlngastaða
Staða sérfræðings — í 3/4 hluta starfs —
við Fæðingardeild Landspítalans er laus til
umsóknar. Staðan veitist frá 1. mai 1974.
Laun samkvæmt kjarasamningi Læknafélags
Reykjavíkur og stjórnarnefndar ríkisspítal-
anna.
Umsóknir, er greini frá aldri, námsferli og
fyrri störfum, sendist stjórnarnefnd ríkis-
spítalanna, Eiriksgötu 5, fyrir 29. janúar n k.
Reykjavík, 28, des. 1973.
SKRIFSTOFA R í KISSPÍTALANNA
EIRÍKSGÖTU 5,SÍMI 11765