Morgunblaðið - 18.01.1974, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDACUR 18. JANUAR 1974
Jóhannes J. Reyk-
dal — Aldarminning
Jóhannes Jóhannesson Reykdal
var fæddur að Vallnaholti í
Reykjadal í Suður-Þi ngeyjar-
sýslu 18. janúar 1874. Foreldrar
hans voru hjónin Ásdís Ólafsdótt-
ir ljósmóðir frá Efsta-Samtúni í
Eyjafirði og Jóhannes Magn-
ússonar bónda frá Villingadal í
Eyjafirði. K.vnni mín af hon-
um og móður hans byrjuðu er
ég var ung að árum aðeins á
8. ári. Fósturforeldrar mín-
ir Jón Þórðarson frá Hliði
á Álftanesi og fósturmóðir
mín Guðrún Magnúsdóttir bjuggu
í sambýli við þau mæðgin allt frá
seint á árinu 1901-1903, í stórhýsi
þeirra tfma, er Egilssenshús var
kallað. en nú er Strandgata 50.
Þorsteinn heitinn Egilssen
hafði beðið fósturföður minn, að
flytja í húsið og gæta þess, þar eð
hann varð sjálfur að flytjast til
Revkjavíkur með helsjúka konu
sína, því að hér var læknislaust
Einnig hafði hann beðíð fóstra
minn aðleigja út 2 stpfur í húsinu
ásamt eldhúsi, en húsgögn þeirra
hjóna voru flutt saman og
verslunarhúsinu niðri lokað. Þeir
sem hlutu þarna verustað voru
Revkdals mæðginin og Arni Jóns-
son frá Þorlákshöfn og kona hans
Guðrún Þorstéinsdóttir. Þau
fluttust svo til Ameriku. Þessar 3
húsfreyjur komu sér mjög vel
saman við eldavélina. en hún var
stór. Fósturmóðir mín og nafna
hennar höfðu 3 skólapilta hvor í
fæði, vorum við þvf 13 í þessum
þrem herbergjum og einu eld-
húsi, allt gekk þetta piýðilega.
Mikið var nú blessaður Reykdal
oft þre.vttur er hann kom heim að
borða. Þegar hann var sestur var
hann um leið sofnaður, meðan
mainma hans var að taka til jnat-
inn. Eg vorkenndi honum ogsagði
stundum: Asdís mín, vektu ekki
hann Jóhannes strax. Hún
svaraði: Hann vill vakna, blessað-
ur drengurinn, vinnan er honum
fyrir öllu. Þá var hann bæði við
byggingar f Reykjavík og Hafnar-
firði. Þau voru lðsystkinin ogvar
hann þeirra yngstur. Hann missti
föður sinn er hann var 15 ára.
Upp frá því var hann
fyrirvinna móður sinnar.
hann dvaldi heima til tvítugs
aldurs. Þá fór hann til Ak-
ureyrar til að læra trésmíði,
árið 1898 sigldi hann til Kaup-
mannahafnar til frekara náms og
var þar i 24 ár. Víða hafa spor
Islendinga legið, sem ekki er að
furða, því þeir voru afkomendur
farmanna. Ein af systrum Reyk-
dals, er Margrét hét, giftist á
Seyðisfirði Norðmanni, fluttust
þau svo til Stafanger í Noregi.
Re.vkdal var frændrækinn og
trygglyndur með afbrigðum, fór
hann því að heimsækja systur
sína og mág, á námsárum sinum í
Danmörku. Kynntist hann þá fall-
vatnsvirkjun frænda sinna Norð-
manna. Þessi mikli hugsjónamað-
ur varð því mjög hrifinn al því
hvernig vatnsaflið var beizlað,
mun honum þá hafa verið hugsað
til íslands og þeirrar lítttæmandi
orku, sem dulin var í vatnsföllum
og hversu það gæti breytt lífskjör-
um þjóðarinnar, ef hún væri
virkjuð til rafmagnsframleiðslu.
Hugur þessa stórvirka bjart-
sýnismanns stóð til m'eiri athafna
en húsasmíði, hann vildi taka vél-
tæknina í þjónustu landsmanna.
Arið 1903, réðst hann tæplega
þrftugur í að byggja fyrstu
timburverksmiðju landsins, sem
starfrækt var með vélaorku og
var ætíð nefnd Reykdalsverk-
smiðja, en nú H/F Dvergur.
Keypti Reykdal túrbínu frá
Noregi og virkjaði Hamar-
kotslækinn til að knýja vél-
ar verksmiðjunnar. Reykdal lét
ekki við þaðsitja, hann rildi nota
afl lækjarins til rafmagnsfram-
leiðslu. Hámarkotslækurinn sem
aldaraðir hafði runnið óheftur út
í Hafnarfjörð, skyldi nú færa
Hafnfirðingum birtu rafljósanna.
Arið 1904 keypti því Reykdal
— Bókmenntir
Framhald af bls. 14
björg, mágkona hans og Inis-
móðir, verði sett í fangageymslu,
er ekki fyrst og fremst til þess
ætlað að sýna vesaldóm Gísla,
heldur gefa sem gleggsta hug-
mynd um, hver foraðsskapvargur
Þorbjörg er. En henni er hinn
líkamlega tröllaukni, en andlega
vanþroska sonur líkastur, og
henni iná kenna ógæfu hans, því
að hún hefur unnað honum með
ærslum, dáð hann og dekrað við
hann, jafnvel stært hann svo í
sínum eigin augum, að hún tekur
alvarlega þá firru hans. að hann
muni geta bjargazt úr klóm rétt-
vísinnar til frambúðar, ef takast
megi að koma honum i Drangey,
hið víðkunna skjól hans miklu
fyrinnyndar, Grettis
Asmundssonar. Þá tekst og
höfundinum að gæða Guðmund
Ketilsson manndómslegri reisn,
þó að raunar aldarfarið í hérað-
inu hafi villt svo um fyrir honum,
að hann líti furði mildum augum
þá háttsemi Nathans, bróðir síns,
sem leiddi yfir hann líkamlegar
refsingar og síðan hryllilegan
dauðdaga. En af öllum þeim, sem
koma fyrir rétt í sögunni er bezt
lýst hinum vitra mannþekkjara
bragðarefi og hórujagara,
Jóhanni á Holtsstöðum, sem þrátt
fyrir allt sitt margvíslega misferli
fær aldrei á að kenna vendi lang-
anna.
Loks er þá að vikja aðvfirvald-
inu, Birni Blöndal sýslumanni.
Hann er handhafi rannsóknar- og
refisvalds í héraðinu, og refsi-
valds í héraðinu, og þar eð höf-
undurínn virðist — eins og áður
getur — vilja leiða í ljós misbeit
Byggingarnefnd
SjálfstæÓishússins
biður alla sjálfboðaliða. sem unnið hafa að byggingunni. ásamt
stjórnum Sjálfstæðisfélaganna í Reykjavik að þiggja kaffiveitingar i
húsinu sjálfu. laugardaginn 19. janúarkl. 14.00.
BYGGINGARNEFNDIN
éafal frá Noregi og setti hann við
túrbínuna og 12. des. það ár voru
fyrstu raf ljósin frá raforku kveikt
hér á landi. Voru það 16 hús, sem
nutu að fá rafljós, stöðin var
aðeins 9 kw, fyrsti gæslumaður
stöðvarinnar var fósturfaðir minn
Jón Þórðarson. Hann vistaðist til
vinar síns Reykdals fyrsta árið
sem verksmiðjan var starfrækt,
var við bókhald, timburafgreiðslu
og ljósagæslu. Verður því 12. ses.
næstkomandi raflýsing Reykdals-
heítins í Hafnarfirði 70 ára.
Reykdal byggði svo aðra rafstöð
tveim árum síðar 1906 á Hörðu-
völlum við Hafnarfjörð; var hún
30 kw. Fluttumst við þá að Hörðu-
völlum, og var fóstri minn gæslu-
mtrður stöðvarinnar í eitt ár, en
fóstru minni féll ekki að vera þar,
en fóstri minn hélt starfí sinu
áfram við verksmiðjuna meðan
kraftar hans entust til þeirra
starfa, en vinátta þeirra hélst til
æviloka fóstra míns 7. ágúst 1938.
Hafnfirðingar eiga minningu
Reykdals mikið gott að gjalda,
sem og þjóðin öll. Hann byggði
viða rafstöðvar um landið, það er
vonandi að þjóðin muni vatns-
fallorku sína og hveraorku, þeg
ar olíulindir eru að þorna, en
láti ekki útlendingum i té þær
auðlindir, en búi svo sjálfir við
eldsneytisskort, sem hrjáði svo
forfeður okkar og inæður. Mun-
um ætið hugsjónamanninn Reyk-
dal sem fyrstur virkjaði Hamar-
kotslækinn.
I orfáum orðum langar mig að
Framhald á bls. 24.
Lögreglustjóra-
embættið á Kefla-
yíkurflugvelli
auglýst laust
LÖGREGLUSTJÓRAEMBÆTT-
IÐ á Keflavíkurflugvelli hefur
verið auglýst laust til umsóknar
og er umsóknarfrestur til 5.
febrúar næstkomandi. Björn Ing-
varsson, sem gegndi þessu starfi,
hefur nú verið skipaður yfirborg-
ardómari, eins og áður hefur ver-
ið skýrt frá hér í blaðinu.
Peningar til
Palestínu?
Róm, 17. janúar — AP
FJÓRIR menn rændu eina fræg-
ustu skartgripaverzlun Rómar í
gær, og kölluðu það ,,rán til frels-
unar Palestínu“, að því er vitni
sögðu lögreglunni. Ræningjarnir
komust undan með skartgripi,
sem metnir eru á 200 milljónir
lira ( um 41 millj. ísl. kr.).
— Loðnuverð
Framhald af bls. 2
að þrátt fyrir 50% aukna þátttöku
í' veiðunum hvað skipafjölda og
mannafla snertir, hefur nánast
engin aukning orðið á afkastagetu
verksmiðja, sem þýðir aftur á
móti stórminnkaða meðaltalsafla-
möguleika á skip. — Fundurinn
varar harðlega við þeirri stefnu
að nota verðjöfnunarsjóð fyrir
stjórnunartæki, og lýsir fyllstu
andstöðu sinni við greiðslur í
þann sjóð, á þann hátt að háar
upphæðir skulu ákveðnar til
hans, áður en nokkuð raunhæft
liggur fyrir um aflamagn."
Þá lýstu fundarmenn sig ófúsa
að hefja veiðar áður en verðlagn-
ing lægi fyrir og skoruðu á Verð-
lagsráð að ljúka störfum tafar-
laust og lýstu ábyrgð á hendur
Verðlagsráði, ef frekari dráttur
yrði á verðlagningu.
ingu réttarfars og vammir dóm-
ara, sem megi teljast að nokkru
sambærilegar við misferli og
glæpi sakborninganna, beinir
hann fyrst og fremst geiri sínum
að Blöndal sýslumanní. Segja
mætti um flest eða allt það, sem
kemur fram í réttarhöldunum, að
þar sé ekki höfundurinn að verki,
en þá um leið, að ekki þurfi neinn
að furða, þó að menn eins og
Nathan og Jónatan á Iloltastöð-
um, sem áreiðanlega vildu
Blöndal báðir feigan, beri á hann
fjárdratt, „löglegan þjófnað'' og
hefndarhug i garð héraðsbúa, en
höfundurinn, sem samið hefur
kaflann um samfundi þeirra
Blöndais og Guðmundar Ketils-
sonar, lætur Guðmund ekki að-
eins gera líið úr misferli og glæp-
um Nathans bróður síns, heldur
brigzlar sýslumanni um „lög-
mætan þjófnað", hefdarhug til
sýslubúa og fleira miður þokka-
legt, svo að vart er um að villast
hug höfundarins. En setjum nú
svo, að Blöndal hafi átt eitthvað
af þessu skilið og að því leyti
verið barn sinnar stéttar á
þessum tímum; samt væri ærið
mikið eftir honum til hróðurs sem
yfirvaldi, og meðal annars er
honum síður en ,'svo til niðrunar
það, sem höfundurinn lætur hann
hugsa, þá er hann verður andvaka
út af morðmálinu —, sér að nú
verði hann að dæma þau Friðrik,
Agnesi og Sigríði til dauða og
kemst að lokum að þessari niður-
stöðu: „Tilveran er sóun. Þrot-
laus.glaðleg og forsjárlaus sóun."
Höfundur leggur síðan Guð-
mund i munn I viðtalinu við sýslu-
mann: „Tilveran er gegndarlaus
sóun,“ og svo bætir hann við,
þegar hann sér, að yfirvaldið
verður undrandi: „Við erum öll
verkfæri þessarar sóunar, hvert
með sínum hætti. Sóunin er Guði
þóknanleg. Það er ábatagirndin,
sem er fjandsamleg ölhi því, sem
lffsanda dregur." Og hvað var það
svo annað en einmitt ábata-
girndin í sinni verstu og hömlu-
lausustu mynd, — þar með stjórn-
laus og ábyrgðarlaus kynferðileg
girnd — sem náði slíkum tökum á
furðumörgum í Húnavatnssýslu
óg seyrði svo almenningsálitið
þar, að úr varð hrein og bein varg
öld. Og það er svo sannleikur,
sem ekki verður haggað, að gegn
henni beitti Yfirvaldið sér af
miklum hyggindum, þrautseigju
og hugrekki, vitandi um sig setið
af mönnum, sem einskis svifust,
og hann náði þvi marki, að setja
niður þessa hörmulegu vargöld
með þeim fastatökum, sem of-
bjóða Þorgeiri.
Ljóst má og verða af því, hverja
athygli þetta vakti um land allt og
hve minnisstætt það hefur orðið,
að áhrif þess hafa verið vítæk og
furðu varanleg. Og hvort mun
ekki fátæk og lítils megnug
alþýða í Húnavatnssýslu hafa
mátt fagna þvi. að vargöldin var
kveðin niður? Mér virðist því auð-
sætt, að þarna hafi Þorgeir, þrátt
fyrir auðsjáanlega hæfileika sem
rithöfundur og skáld, misst þesS|
marks, sem hann miðaði á, þá er
hann réðst í að semja þessa
heimildasögu.
Aðalfundur
Fiskverkunarinnar Stakks, Vestmannaeyjum, fyrir árið
1972, verður haldinn i húsi Vinnslustöðvarinnar, Vest-
mannaeyjum, laugardaginn 26. janúar 1974 kl. 1 4.
Dagskrá:
Venjuleg aðalfundastörf. Stjórnin.
— Rækjuveiði
Framhald af bls. 32
að verðmæti um 473 milljónir
króna. A þessu tímabili var mest
flutt út af rækju til Bretlands, eða
um 459 tonn, næst kom Sviþjóð
með 446 tonn og Noregur með 221
tonn. Megnið af rækjuútflutningi
Islendinga fer til þessara þriggja
landa. Á árinu 1968 voru 73,6% af
rækjuútflutningi til Bretlands, en
á fyrstu 11 mánuðum 1973 nam
útflutningur rækju til Bretlands
37,7%: Hefur hlutfall Bretlands í
rækjuútflutningi verið nokkuð
mismunandi á undanförnum
árum.
Tollar á rækju
Tollur á rækju, sem flutt var til
Bretlands, áður en Island gerðist
aðili að EFTA, nam 10% en 1.
marz 1970 var EFTA-tolIurinn
felldur niður, er ísland gerðist
aðili að EFTA og síðan hefur eng-
inn töllur verið borgaður af
rækju, sem flutt hefur verið til
Bretlands. Á s.l. hausti var rækju-
verð í Bretlandi orðið mjög hátt
og var þá kannað af hálfu út-
flytjenda, hvort hugsanlegt væri
að bæta tollinum, sem tók gildi
um áramót við söluverð i Bret-
landi, en kaupendur þar töldu það
með öllu útilokað vegna þess, að
verðið væri þegar orðið mjög Hátt.
Rækjuframleiðendur hér á ís-
landi telja sig með engu móti geta
tekið þennan toll á sig.
Þá vaknar sú spurning, hvort
hægt er að finna markað fyrir
rækjuna í öðrum löndum, en talið
er, að ekki sé hægt að flytja meira
magn svo nokkru nemi til Sví-
þjóðar vegna samdráttar, sem orð-
ið hefur á rækjumarkaðnum þar.
Astæðan er sú, að mikið af rækj-
unni selst á veitingahúsum og
vegna bensínskortsins fer fólk
minna á veitingahús en áður og
hefur það áhrif á rækjumarkað-
inn í í Svíþjóð.
Rækjuveiðarnar.
Rækjuveiðanar á haustvertíð-
inni frá Bíldudal til Ilúnaflóa,
sem stóð yfir frá 1. október til 15.
desember gengu mjög vel og nam
aflamagnið 2096 tonnum, en til
samanburðar má geta þess, að á
sama tíma árið áður nam afla-
magnið 1241 tonni. Ný rækjuver-
tið hófst h'inn 15. janúar s.l. og
stendur til 30. apríl og eru veiði-
horfur taldar góðar. Sölustöðvun-
in til Bretlands getur hins vegar
haft alvarleg áhrif á rækju-
veiðarnar. Rækjuverksmiðjurnar
fá afurðalán út á aflann, en þau
eru svo lág, að engan veginn næg-
ir til þess að halda verksmiðjunni
gangandi og ef um langvarandi
sölustöðvun verður að ræða er
hætta á, að vandræðaástand
skapist hjá rækjuverksmiðjunum,
þannig að til rekstrarstöðvunar
komi. Af þessu má marka, að
horfur eru mjög óvissar i rækju-
framleiðslunni, sem hefur veru-
lega þýðingu fyrir byggðarlögin á
Vestfjörðum fyrst og fremst.
— Samið um
Framhald af bls. 1
legra árása Egypta á landi og sjó.
Á allt öðru máli eru stjórnarand-
stæðingar. Menahem Begin, einn
af leiðtogum stjórnarandstöðunn-
ar, sagði, að svo virtist sem sam-
komulagið, sem Israelar væru að
ganga að, væri ekki úm aðgrein-
ingu herja, heldur „einhliða
brottflutning" ísraela, sem stór-
hættulegur væri öryggi landsins.
— Paul Getty
Framhald af bls. 15 ___
,,umstangsins“, sem varð,
þegar piltinum var skilað og
nú síðast þegar handteknir
voru menn, sem grunaðir
eru um að hafa staðið að
ráninu. Hún sagði, að hand-
tökurnar hefðu valdið syni
sínum „áhyggjum" þvi að
mannræningjarnir hefðu
hótað því að hefna sin ef
einhverjir þeirra næðust.
Þetta er talin ástæðan fyr-
ir því, að Getty er undir lög-
regluvernd, og fær ekki að
tala við fréttamenn.