Morgunblaðið - 18.01.1974, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. JANUAR 1974
19
—Einmana ætt-
jarðarvinur
Framhald af bls. 17
höfðu þegar verið auglýstir í þess-
um löndum, en þeir voru ekki
haldnir. Öðrum fyrirhuguðum
hljómleikaferðum Rostropovich
erlendis var einnig aflýst.
Eftirlit með öllu sambandi
Solzhenitsyns við fólk var
hert stórlega, sérstaklega
við fólk, sem hjálpaði hon-
um að viða að sér efni f
bók sina og talaði við hann um
fyrri heimstyrjöldina. Þótt
þetta fólk væri á áttræðisaldri,
fékk jafnvel það ekki að vera i
friði. Allt var gert, sem hægt var,
til þess að gera samband við
Solzhenitsyn „hættulegt", að
koma því til leiðar, að æ færra
fólk fengist til þess að lýsa yfir
stuðningi við rithöfundinn. Jafn-
framt varð gagnrýni blaða á hann
sérstaklega gróf.
Utgáfa „Agústs 1914", skömmu
eftir veitingu Nóbelsverðlaun-
anna, jók stórum bókmenntahróð-
ur Solzhenitsyns. Þess vegna var
sú ákvörðun tekin einhvers staðar
„á æðstu stöðum" að herða gagn-
rýnina og „afhjúpa" hið nýja verk
hans með öllurn tiltækum ráðum.
Ræðumenn á ýmsum áróðurs-
fundum og fyrírlesarar á einka-
fundum fóru að saka Solzhenitsyn
um ósiðlega framkomu og rang-
túikuðu í skrumskældum frásögn-
urn vinslit hans og fyrstu konu
hans, Natalíu Reshetovskaya.
Solzhenitsyn hafði kvænzt
henni skömmu eftir að hann gekk
í herinn 1941. Þegar hann hafði
verið handtekinn og dærndur, gaf
Reshetovskaya Solzhenitsyn upp
á bátinn. Hún gekk formlega frá
skilnaði, en hann frétti ekki urn
hann fyrr en hann hafði verið
sendur í útlegð.
Þegar hann var látinn laus
1956, settist hann að i þorpi
skammt frá Moskvu, þar sem
hann tók að sér eðlisfræði-
kennslu i þorpsskólanum.
Reshetovskaya kom að heim-
sækja hann, og þau sættust.
En þau höfðu verið aðskilin í 15
ár, þau höfðu þroskazt á ólíka
vegu, og að lokum skildu leiðir.
Þegar Solzhenitsyn hafði
kynnst Nataiíu Svetlovu og
þaú byrjuðu búskap, var röðin
komin að honum að
sækja um skilnað, en steinn
var lagður í götu þeirra. En í
vor, þegar þau höfðu eignazt tvo
syni og þriðja barnið var á leið-
inni, var skilnaðurinn leyfður.
Solzhenitsyn gat gengið að eiga,
Svetlovu, og hann fluttist í ibúð
seinni konu sinnar í Moskvu. Föst
búseta í Moskvu krefst leyfi lög-
reglunnar. Þegar eiginkona og
fjölskylda búa þar með fjöl-
skylduföður, er slíkt leyfi venju-
lega auðfengið. En það óvænta
gerðist, beiðni Solzhenitsyns um
leyfi til búsetu var synjað. Hann
sendi innanríkisráðuneytinu
harðort bréf, en því var ekki svar-
að.
1 Leningrad ne.vddi KGB Elísa-
betu Voronyanskaya, vinkonu
Solzhenitsyns, til að afhenda
handrit hans nteð lýsingu hans á
fangabúðakerfi Stalins. Hann
hafði beðið hana að geyma hand-
ritið. Þrálátar yfirheyrslur dög-
unt saman brutu hana niður, og
hún svipti sig lifi. Ofsóknir gegn
öðrurn vinum jukust, og jafn-
framt var gefið i skyn að Solzh
enitsyn ætti að fara úr landi.
Þrátt fyrir þessa áreitni hélt
hann stöðugt áfram skrifum sín-
um samkvæmt þeirri áætlun, sem
hann hafði gert. Hann lauk við
„Október 1916", aðra skáldsöguna
i bókaflokknum, sem hann byrj-
aði á með „Agúst 1914“. Þriðja
sagan verður „Marz 1917“ og ntun
fjalla unt upphaf rússnesku bylt-
ingarinnar. Síðan mun Solzhenit-
syn færa sig nær nútímanum og
segja frá atburðum, sem hafa ver
ið faldið eða hætta leikur á að
gleymist eða hafa verið rangtúlk-
aðir í opinberum, sovézkum frá-
sögnunt.
★ ★ ★
Hrifningin, sem hinn nýi rit-
höfundur vakti árið 1962, þegar
„Ivan Denisovieh" kom út, var
ekki einungis i því fólgin, að
rnenn þóttust hafa fundið eitt-
hvað, sem var i raun alveg nýtt í
bókmenntum. Hrifningin átti unt-
fram allt rætur að rekja til þess,
að mönnum fannst, að sá tími
væri kominn, að hægt væri að
segja allan sannleikann, að bl jóta
miskunnarlaust til mergjar
hræðilega, en minnistæða og
beizka atburði nýliðins tima, sem
höfðu varpað skugga yfir líf
meirihluta þjóðarinnar. Þessi
hrifning fólst í vissu um, að Iistin
gæti sigrað ofbeldið og lygina.
Solzhenitsyn hafði dregið upp
mynd af viti, en allir gátu séð, að
það hafði hann gert til þess að
þetta víti endurtæki sig ekki. Það,
sem hann hafði sýnt í „Einum
degi í lífi Ivans Denisovichs",
hafði ekki verið hræðilegasti
hringur vítisins. Það víti, sem
hann hafði lýst, hafði verið
Kazakstan, en ekki Kolyma-
byggingabúðir, en ekki kopar-
námur-staðir, þar sem fólk lifði
árum saman og dó ekki innan eins
árs eða tveggja af fjörefnaskorti
og ofreynslu, eins og i fanga-
búðunum hræðilegu fyrir norðan
heimsskautsbaug, þar sem faðir
minn dó og feður nokkurra vina
minna og margar milljónir landa
okkar.
Af öllum þeim ritsmíðum eftir
Solzhenitsyn, sem við þekktum,
var „Ivan Denisovich" furðu-
legust. I „Fyrsta hringnum" lifa
söguhetjurnar þægilegra lifi. Þær
þurfa ekki að hugsa um dag-
legan brauðskammt sinn, þær
fást við visindarannsóknir og
þær geta jafnvel elskazt. Það
eina, sem þær skortir, er frelsi.
I „Krabbameinsdeildinni"
flytur höfundurinn lesend-
ur sina burtu úr viti til
venjulegs lífs, sem er fullt af nýj-
um vonum, þar sem réttla^ti
blómgast smátt og smátt.
1 „Agúst 1914“ fer Solzhenitsyn
út fyrir yfirþyrmandi ramma
samtímans og lýsir heimi og at-
burðum, sem varla nokkur núlif-
andi maður ber beina ábyrgð á. Á
þessum tiu árurn hefur Solzhen-
itsyn sýnt, að hæfileikar hans
hafa ekki dvínað, og þar að auki
hefur hann sýnt, að hann hefur
öðlazt nýjan st.vrk, nýjan þroska.
Hvers vegna seldist „Dagur i lífi
Ivans Denisovieh ' í milljónum
eintaka hér á landi — og hvers
vegna hreifst meirihluti lesenda,
bókmenntadómara og foringja
landsins af henni, en „Agúst
1914“ aldrei gefin út, ekki eitt
einasta útgáfufyrirtæki okkar
kynnti sér söguna, hún var aldrei
lögð undir dóm lesenda og leigu-
rýnendur tættu hana í sig, þar af
margir, sem skýldu sér á bak við
dulnefni? Getur verið að við séum
að nálgast nýtt tímabil ofbeldis og
gerræðis? Getur verið, að listir —
sem lýstu sem leiftur í alltof
skamman tíma fyrir augum okkar
og opinberuðu fyrir sumum — en
síður en svo öllum — liti regnbog-
ans, verði nú enn á ný að vera
einlitar?
Ég á náinn vin, elzta fyrrver-
andi starfsmann Novy Mir, mann,
sem man eftir byltingunni og
borgarastriðinu, þegar hann barð-
ist í hinu þjóðsagnakennda
Shchorsherfylki. Hann svaraði
einu sinni þessari spurningu
ósköp blátt áfram:
„Margir halda, að við höfum
búið við lýðræði á dögum
Krúsjeffs," sagði hann. „Það er
vitleysa. Það var ekkert lýðræði
þá. Það var stöku sinnum frjáls-
lyndi, en við þær aðstæður, sem
við búum við, táknar það ekki
ýkja mikið. Það er gerræði i
mannlegri rnynd. Og það er hvort
sem er stundarfyrirbæri, eins og
við höfum séð. Traust réttlæti
getur aðeins orðið að veruleika,
þegar raunverulegt og traust lýð-
ræði ríkir."
★ ★ ★
Eg sá Solzhenitsyn siðast í janú-
ar á þessu ári. Eg tók mér ferð á
hendur frá Moskvu til þorpsins,
þar sem hann dvaldist að sveita-
setri Mstislav Rostropovichs. Vi$
gengum saman i freðnum skógin-
um i næstum tvær klukkustundir
og ræddum um ferð mína til Eng-
Ijands.|Ég var viss um, að ég kæmi
aftur heim áður en eitt ár væri
liðið, en Solzhenitsyn taldi, að
mér yrði meinað að snúa aftur.
Eðlishvöt hans reyndist réttari en
min. Eg sagði honum ekki þá, að
ég hefði samið þessa bók, en ég
skrifaði honum um hana, þegar
ég var komin til London. Ég mun
halda áfram að fylgjast með ævi-
ferli hans frá Englandi. Það, sem
hendir. Solzhenitsyn, verður próf-
steinn á sovézk viðhorf til sjálfr
stæðrar hugsunar.
IÐNAÐARHÚSNÆÐI
Lítið iðnaðarhúsnæði óskast sem fyrst á leigu eða til
kaups í Reykjavík eða nágrenni. Má vera ófrágengið eða
fokhelt. Tilboð sendist Mbl. fyrir 22. þ.m. merkt: „Iðnað-
arhúsnæði — 3090"
AAalfundur
Bátaábyrgðarfélags Vestmannaeyja fyrir árið 1 972, verð-
ur haldinn í Akoges, Vestmannaeyjum, föstudaqinn
25. janúar 1 974 kl. 1 5.
Dagskrá:
Venjuleg aðalfundastörf.
Stjórnin
Húsnæðl óskast
húsnæði um 100 fm hentugt fyrir bílaviðgerðir óskast á
leigu. Tilboð sendist Mbl. merkt „4743" fyrir 25. janúar.
Verksmiðjuútsala
Útsala aðeins þessa viku. Mikill afsláttur.
Prjönastofa Kristlnar,
Nýlendugötu 1 0.
Þorskanet
Getum ennþá útvegað takmarkað magn af þorskanetum
frá Noregi til afgreiðslu í janúar, ef pantað er strax.
Vífill, umboðs- og heildverzlun. Sími 22370.
OPIBflLIO
í KVÖLO
Vinsælu flauelsbuxurnar með mittisteygjunni
komnar aftur.
Bananapilsin aftur fyrirliggjandi úr burstuðu
denim og „ripless" flaueli.
Útsala
Stórkostleg útsala í Skeifunni. Mikið vöruval,
stórlækkað verð.
MuniÖ viÖskiptakortin
og matvöruúrvaliÖ
n
llSKI
SKEIFUNN115