Morgunblaðið - 18.07.1974, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. JÚLl 1974
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 1 00.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
FYLGISTAP
ALÞÝÐUFLOKKSINS
Nýkjörið alþingi kem-
ur saman til fund-
ar í dag og er þinghald
þetta við óvenjulegri að-
stæður en oftast áður. Til-
raunir til stjórnarmynd-
unar standa yfir. en ber-
sýnilegt er, að þær munu
taka langan tíma og því
allsendis óljóst, hvenær
starfhæf ríkisstjórn tekur
við völdum i landinu. Jafn-
framt kemur þing þetta
saman á miklum óvissutím-
um í efnahags- og atvinnu-
málum landsmanna og
helzta verkefni þess að
fjalla um þau vandamál.
En jafnframt þessum
dægurvandamálum og
óvissuástandi er ljóst, að
þjóðhátíðarhald á Þingvöll-
um mun mjög marka svip-
mót þessa þings, sem mun
koma saman til þingfundar
á Lögbergi hinn 28. júlí
n.k. Sá sögulegi atburður
mun auðvitað móta mjög
störf þingsins í upphafi oe
það andrúmsloft, sem þar
mun ríkja. Hvað sem líður
deilum um dægurmál er
það þingsins að endur-
spegla þá þjóðareiningu og
þann samhug, sem smátt
og smátt er að koma fram á
þjóðhátíðarárinu og birtist
svo ljóslega við opnun
hringvegar á Skeiðarár-
sandi á dögunum.
Margir spyrja, hvernig
háttað verði forsetakjöri á
alþingi, þar sem enginn
sérstakur þingmeirihluti
hefur myndazt, nú er þing
kemur saman. Or því verða
þingflokkarnir að sjálf-
sögðu að ráða, en eðlilegast
sýnist, að við þessar að-
stæður fari forsetakjör
fram á þann veg, að þing-
forsetar verði kjörnir í
samræmi við styrkleika-
hlutföll þingflokkanna.
Það verður að koma í
ljós, hvernig þetta þing
tekur á efnahagsmálunum,
en næsta augljóst virðist,
að það geti fáar ákvarðanir
tekið i þeim efnum fyrr en
starfhæfur meirihluti
hefur skapazt að baki nýrri
ríkisstjórn og það kann að
taka nokkurn tíma sem
fyrr segir. Á hinn bóginn
hlýtur það að verða til
gagns, að nokkrar umræð-
ur fari fram í þinginu um
ástand og horfur I efna-
hagsmálum, þannig að þau
vandamál, sem við er að
etja, skýrist og almenningi
sé gerð ítarleg grein fyrir
því, í hverju vandinn helzt
er fólginn og hvernig
hyggilegast er að bregðast
við honum. En allir lands-
menn hljóta að vona, að
þetta þjóðhátíðarþing
verði landi og þjóð til far-
sældar.
ví er mjög hald-
ið á loft af vinstri
flokkunum, að samstarfið
við Sjálfstæðisflokkinn í
Viðreisnarstjórninni hafi
reynzt Alþýðuflokknum
erfitt og valdið því fylgis-
tapi, sem flokkurinn hefur
beðið f tvennum síðustu
þingkosningum. Þessar
fullyrðingar fá ekki staðizt,
þegar úrslit þingkosninga
eru skoðuð nokkur ár aftur
í tímann.
í sumarkosningunum
1959 fékk Alþýðuflokkur-
inn aðeins 12,5% atkvæða,
en þá var hálft ár liðið frá
því að vinstri stjórnin, sem
hann hafði átt aðild að í 2XA
ár, hrökklaðist frá völdum.
í haustkosningunum 1959
jók Alþýðuflokkurinn
verulega fylgi sitt, en þá
var kominn í ljós sá árang-
ur, sem minnihlutastjórn
Emils Jónssonar hafði náð
með stuðningi Sjálfstæðis-
flokksins. I þeim kosn-
ingum hlaut Alþýðu-
flokkurinn 15,2% atkvæða.
í þingkosningunum 1963
að loknu fyrsta kjörtíma-
bili Viðreisnarstjórnar
lækkaði hlutfall Alþýðu-
flokksins lítillega eða í
14,2%, en í þingkosning-
unum 1967, er Viðreisnar-
stjórnin hafði setið að
völdum í 2 kjörtímabil jók
Alþýðuflokkurinn fylgi sitt
verulega og hlaut 15,7%
gildra atkvæða. Þetta var
hæsta hlutfall, sem Al-
þýðuflokkurinn hafði feng-
ið í þingkosningum í nær
tvo áratugi eða frá þing-
kosningunum 1949, svo að
ljóst er, að fyrstu átta árin
hefur samstarfið við Sjálf-
stæðisflokkinn leitt til
verulegrar eflingar Al-
þýðuflokksins.
Hins vegar beið Alþýðu-
flokkurinn verulegt afhroð
f kosningunum 1971 og
hlaut þá 10,5% atkvæða.
En augljóst er, að þar var
ekki að verki samstarf
hans við Sjálfstæðisflokk-
inn í ríkisstjórn heldur sú
staðreynd, að stofnaður
hafði verið nýr flokkur,
sem kallaði sig jafnaðar-
mannaflokk og var undir
forystu Hannibals Valdi-
marssonar fyrrverandi for-
manns Alþýðuflokksins.
Augljóst er, að það var
framboð þessa flokks, sem
fyrst og fremst olli fylgis-
tapi Alþýðuflokksins 1971,
enda viðurkenndu forystu-
menn Alþýðuflokksins það
í raun með því að leita eftir
sameiningu við þennan
nýja flokk jafnaðarmanna.
Sú saga öll er kunn, en af
þessum tölum er ljóst, að
Alþýðuflokkurinn efldist
verulega í samstarfi við
Sjálfstæðisflokkinn, en
fylgishrun hans stafaði af
tilkomu nýs jafnaðar-
mannaflokks við hlið hans.
ÞJÓÐHÁTlÐARÞING
LENlN hafði gaman af píanó-
músik Beethovens, sérstaklega
Appasionata sónötunni. Hann
sagði Við Maxim Gorky, að hún
kæmi sér til að hugsa um,
„hvað mannveran getur gert
stórkostlega hluti“. En síðan
bætti hann við: „Ég get ekki
hlustað á tónlist of oft. Hún
hefur áhrif á taugarnar, vekur
löngun til að segja fallega en
heimskulega hluti og til að
strjúka því fólki um höfuðið,
sem fært er um að búa til slfka
fegurð á meðan það lifir í þessu
helvíti. Og á þessum tímum má
ekki strjúka neinum um höfuð-
ið, án þess að eiga það á hættu,
að höndin verði bitin af. Það
verður að lemja fólk í höfuðið,
minnskunarlaust...“
Þessi orð eru endurvakin í
athyglisverðu leikriti eftir Tom
Stoppard, sem heitir
„Skopstælingar“ og er nýlega
farið að sýna í London. Þetta er
leikrit, sem fjallar meðal ann-
ars um viðhorf til lista. I
persónugervi Leníns og með
því að nota hans eigin orð, rek-
ur Stoppard, hvernig hugmynd-
in um frjálsræði í listum og
menningu spillist í eins flokks
stjórnarfyrirkomulagi, þar sem
litið er á listina sem þjón ríkis-
ins — og á listamenn sem
„hræsnara" og „mótmæla-
seggi“, sem vel má fórna.
Viðhorf Sovétríkjanna til list-
ar og frjálsræðis eru mikið
íhuguð f London um þessar
mundir. Bolshoiballettinn hóf
gestaleiki sína hér á lfflausri
sýningu á „Svanavatninu",
grófri sýningu og vélrænni,
sem endaði á hinn óhjákvæmi-
lega sovézka hátt, með Odettu,
sem aðeins var gervisvanur, en
ekki stúlka f álögum, sem þjáð-
ist af mannlegum tilfinningum.
Það var áminning um, hvaða
áhrif fimmtíu ára Lenínismi
hefur haft á listsköpun Rússa.
Heimsókn Bolshoilballettsins
LISTIR OG
STJÓRNMÁL
gefur tækifæri til umræðna
um, hvað við Vesturlandabúar
getum gert til hjálpar fórnar-
dýrum hinnar sovézku undir-
okunarstefnu. Utifyrir leik-
húsinu safnast fólk saman og
mótmælir meðferð á sovézkum
Gyðingum. Margir úr hópi lista-
manna og opinberra starfs-
manna eru fylgjandi þessum
mótmælum. Aðrir álíta það
ekki rétt að angra
Bolshoiballettinn og segja, að
mótmæli einstaklinga hafi
meiri áhrif en fjöldamótmæli.
I þessu tilviki eru sannanir
fyrir því að fyrri hópurinn hafi
rétt fyrir sér, þ.e. þeir, sem
fylgjandi eru f jöldamótmælum.
Því það hefði verið erfitt fyrir
Bolshoiballettinn að koma í
þessa heimsókn, ef sovézk yfir-
völd hefðu ekki látið undan í
máli Valery og Galinu Panov og
leyft þessum tveim dönsurum
að fara til ísrael, rétt áður en
heimsóknin átti að hefjast.
Það er alltaf erfitt að vita
nákvæmlega hvað veldur því að
Sovétríkin breyta um stefnu.
Margir létu í ljós skoðun sína á
máli Panov-hjónanna — Henry
Kissinger ræddi það mál við
Sovétstjórnina á sfðastliðnu ári.
En það er ástæða til að ætla, að
hin opinbera barátta fyrir máli
þeirra hafi valdið Sovétstjórn-
inni verulegum vandræðum —
sérstaklega hér I landi, þar sem
hótað var óeirðum vegna komu
Bolshoiballettsins, sem er stolt
Sovétríkjanna.
Sumir af þekktustu lista-
mönnum Breta, á sviði leiklist-
ar, tónlistar og danslistar, skrif-
uðu „The Times" um Panov-
hjónin, rétt áður en
Bolshoiballettinn átti að hefja
sýningar hér, þeirra á meðal
Olivier lávarður, Sir Fredrick
Ashton, Raymond Leppard,
Dame Marie Rambert, Dame
Peggy Aschcroft, Sir John Giel
gud, Harold Pinter og fleiri.
Harewood lávarður, yfirmaður
þjóðaróperunnar og frændi
drottningarinnar, ræddi við
sovézka sendiherrann og Wil-
son forsætisráðherra skrifaði
sovézka forsætisráðherranum,
Kosygin, bréf, sem fyrst var
einkabréf, en var sfðan birt.
Er það fáránlega ótímabær
hugmynd, að það að láta í Ijós
skoðanir sínar á hugsjónum
frelsis, geti hjálpað fórnar-
lömbum harðstjórnar? Fyrir
einstaklinga virðist mér þetta
mjög einfalt mál. Við, hin hlut-
fallslega fáu, sem búum við
frjálsræði, og við erum fá, höf-
um engra kosta völ nema að
reyna að hjálpa — hvert á sinn
hátt, hversu máttvana sem við
Eftir
Anthony
Lewis
JíeUiJlorkSiineð
virðumst. Það getur vel verið,
að skoðanir okkar skipti máli.
Bréflega, munnlega eða með
stjórnmálalegri afstöðu.
Fyrir ríkisstjórnir er málið
flóknara: Þær verða að eiga við-
skipti við stjórnir, sem þeim
falla ekki í geð. Nixon forseti
hafði rétt fyrir sér, þegar hann
sagði f Annapolis á dögunum,
að fvílnanir hefðu sitt gildi, ef
þær minnkuðu hættuna á strfði
milli þjóða, án þess að hafa
áhrif á hugsjónir þteirra.
Hættan Iiggur í því, að þegar
leitað er stjórnmálalegra samn-
inga við einræðisöfl, þá mun
líta svo út, að ríkisstjórnir lýð-
ræðisríkja fyrirgefi grimmd
þeirra. Þetta er ekkert öðruvísi,
þegar Sovétríkin eiga í hlut.
Þeir, innan Sovétríkjanna, sem
þjást fyrir trú sfna eða trúar-
brögð, eru mjög uggandi um að
Nixon-Brezhnev tegund af
fvflnunum muni auka lögmæti
við harðstjórnina.
Staðreyndin er sú, að Moskva
hefur til dæmis aukið hömlur á
brottflutning Gyðinga — á síð-
asta ári var meðaltalið 3,000 á
mánuði en er nú um það bil
1.225 á mánuði — og hefur ver-
ið að auka armæðu þeirra, sem
voga sér að sækja um brott-
flutningsleyfi. Ef sú stefna
heldur áfram eftir heimsókn
Nixons, þá hafa Bandaríkin
óbeint lagt blessun sína yfir
hana.
Prófessor Zbigniew
Brezezinski við Columbia há-
skólann, hefur sagt, að við hefð-
um álitið fvílnanir færa okkur
„aukna tilfinningu fyrir sam-
eiginlegum hugsjónum og að
margir í kommúnistalöndunum
hefðu leitað til okkar eftir inn-
blæstri. Ivílnanir eru aftur á
móti nú á dögum aðeins
íhaldsamir samningar um
valdajafnvægi, án nokkurs sið-
ferðilegs gildis“.
Hugsjónir: Já, en við getum
því aðeins troðið þeim upp á
aðra, að við lifum eftir þeim
sjálf. Við getum varla ætlazt til
þess af Brezhnev, að hann
hlusti af alvöru á tal banda-
rískra stjórnvalda um fram-
kvæmd laga, þegar þau leyfa
sjálf innbrot og hleranir á sam-
tölum sinna eigin embættis-
manna. Svarið, sem við gefum
Lenín, er: í listum jafnt og lífi
fylgjum við mannsandanum en
ekki ríkisvaldinu.
(Þýð. J.Þ.Þ.)