Morgunblaðið - 26.07.1974, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. JULl 1974
Helztu forsendur dómsins
ALÞJÓÐADÓMSTÓLLINN í Haag gaf f gær út frétta-
tilkynningu, þar sem rakin er málsmeðferð og helztu
forsendur dómstölsins fyrir úrskurði þeim, sem upp
var kveðinn f gær f máli þvf er Bretar höfðuðu gegn
tslendingum vegna útfærslu fiskveiðilögsögunnar f 50
sjómflur 1. september 1972. Þessi fréttatilkynning fer
hér á eftir nokkurn veginn f heild en það skal tekið
fram að þýðingin er mjög lausleg:
ISLAND tók ekki þátt í með-
ferð málsins á neinu stigi þess.
Islenzka stjórnin tilkynnti dóm-
stólnum í bréfi dagsettu 29. maí
1972, að hún teldi samninginn
frá 1961 útrunninn. Það væri
hennar álit, að dómstóllinn
hefði ekki lögsögu f málinu og
þar sem lífshagsmunir landsins
væru í veði væru Islendingar
ekki tilbúnir til að hlfta lögsögu
dómsins f neinu því máli, er
varðaði útfærslu fiskveiðilögu
landsmanna. I bréfi dagsettu
11. janúar 1974 lýsti tsland þvf
yfir, að það tæki ekki til greina
rökfærslur, staðhæfingar eða
lagatilvísanir Bretlands í mál-
inu. Þar sem Bretland hafða vfs-
að til 53. greinar laga dómstóls-
ins varð dómstóllinn að ganga
úr skugga um, hvort krafa Bret-
lands væri byggð á staðreynd-
um og iögum. Staðreyndirnar,
sem dómstóllinn þurfti að
fhuga, voru rökstuddar af skjal-
festum sönnunargögnum og sá
dómstóllinn enga ástæðu til að
efast um sannleiksgildi þeirra.
Hvað lögin snerti hlaut dóm-
stóllinn að taka til viðmiðunar
alþjóðalög, sem voru innan lög-
fræðilegrar þekkingar hans, þó
að harma bæri, að tsland mætti
ekki fyrir dómstólnum, enda
hafði dómstóllinn þá tekið tillit
til sjónarmiða beggja aðila,
einkum með tilliti til þess, að
varnaraðilinn f málinu mætti
ekki. Það varð álit dómstólsins,
að hann hefði fyrir sér nauð-
synleg gögn til að geta kveðið
upp úrskurð.
SAGA DEILUNNAR —
LÖGSAGA
DÓMSTÓLSINS
Dómstólinn minntist þess, er
Alþingi tslendingi afgreiddi
árið 1948 lög varðandi vfsinda-
lega verndun landgrunns Is-
lands, sem veitti ríkisstjórn
landsins heimild til að ákveða
verndarsvæði, þar sem allar
fiskveiðar voru háðar íslenzk-
um reglum og eftirliti í sam-
ræmi við samninga við erlend
ríki. I kjölfar þessa var brezk-
danska samkomulaginu frá
1901 sagt upp árið 1951, en
þetta samkomulag kvað á um
svæði umhverfis Island, þar
sem Islendingar höfðu einka-
rétt til fiskveiða. Með nýrri
reglugerð árið 1958 var lýst yfir
12 mHna landhelgi og Alþingi
ályktaði árið 1959 að „afla
skyldi viðurkenningar á rétti
tslendinga til landgrunnssvæð-
isins alls í samræmi við þá
stefnu, sem mörkuð hefði verið
með lögunum 1948“.
Eftir nokkur átök og ítrekað-
ar samningaviðræður urðu
stjórnir tslands og Bretlands á
eitt sáttar um að skiptast á orð-
sendingum, það gerðist 11.
marz 1961 og var þar svo kveðið
á „inter alia“, að Bretland
beitti sér ekki lengur gegn 12
mHna fiskveiðilögsögu, að Is-
lendingar mundu halda áfram
að vinna að framkvæmd álykt-
unarinnar frá 1959 varðandi út-
færslu fiskveiðilögsögunnar, en
mundu skýra Bretlandi frá
slfkri útfærslu með sex mánaða
fyrirvara — og að „ef deila rís
vegna slíkrar útfærslu, getur
hvor aðilinn sem er farið þess á
leit, að málið verði lagt fyrir
Alþjóðadómstólinn í Haag“.
Árið 1971 tilkynnti fslenzka
rfkisstjórnin, að samkomulagið
við Bretland um fiskveiðilög-
sögu væri úr gildi fallið og lög-
sögumörk þess svæðis, þar sem
tslendingar hefðu einkarétt-
indi til fiskveiða, yrðu færð út f
50 sjómHur.
Bretum var formlega skýrt
frá þessari fyrirætlun í orð-
sendingu 24. febrúar 1972. I
svari sínu lögðu þeir áherzlu á,
að samkomulaginu um orðsend-
ingaskiptin (1961) væri ekki
hægt að vfsa á bug einhliða og
þeir væru þeirrar skoðunar, að
þær aðgerðir, sem til stæðu,
„mundu ekki eiga sér neina
stoð í alþjóðalögum".
14. júlf voru settar nýjar
reglugerðir, þar sem fiskveiði-
lögsaga tslands var færð út í 50
sjómflur frá 1. september 1972
að telja og allar fiskveiðar er-
lendra fiskiskipa bannaðar
innan þessara marka. Fram-
kvæmd reglugerðanna leiddi til
nokkurra átaka — meðan mál
flutningur fór fram fyrir dóm-
stólnum og Islendingar neituðu
að viðurkenna ákvarðanir hans
— og samningaviðræðna, sem
báru þann árangur, að 13.
nóvember 1973 skiptust hlutað-
eigandi aðilar á orðsendingum,
þar sem kveðið var á um bráða-
birgðasamkomulag milli Bret-
lands og tslands. Þetta sam-
komulag, sem var gert til
tveggja ára, gerði ráð fyrir
bráðabirgðafyrirkomulagi
„meðan beðið sé samkomulags
um deiluna og án þess að það
hafi áhrif á lagalega stöðu eða
réttindi hlutaðeigandi ríkis-
stjórnar f þvf sambandi".
Dómstóllinn taldi, að bráða-
birgðasamkomulag ætti ekki að
koma í veg fyrir, að hann kvæði
upp dóm f málinu: Ekki væri
unnt að segja, að þau málefni,
sem fyrir dóminum lægju,
væru úr sér gengin þar eð
deilan stæði enn yfir og þó að
dómstóllinn hefði ekki vald til
að kveða á um lög, sem gilda
ættu milli deiluaðila, þegar
bráðabirgðasamkomulagið
rynni út, eins og þau kynnu að
verða þá, gæti þetta ekki komið
dómstólnum undan þeirri
ábyrgð að úrskurða á grund-
velli núgildandi laga. Auk
þessa ætti dómstóllinn ekki að
draga úr því, að komið yrði á
bráðabirgðasamkomulagi f slfk-
um deilum í framtfðinni í þeim
tilgangi að minnka lfkur á
árekstrum.
I sambandi við skipti á orð-
sendingum árið 1961, sem dóm-
stóllinn kvað á um árið 1973, að
væru samningur, sem enn væri
f gildi, lagði dómstóllinn á það
áherzlu, að það væri of þröng
túlkun á málamiðlunargrein-
inni (sem vitnað var til að
ofan), að hún takmarkaði lög-
sögu dómstólsins þannig, að
hann gæti aðeins gefið jákvætt
eða neikvætt svar við spurning-
unni um, hvort íslenzku regl-
urnar frá árinu 1972 væru í
samræmi við alþjóðalög. Það
virtist augljóst, að deila þessara
aðila tæki til ósamkomulags um
veiðiréttindi þeirra og gildi ráð-
stafana til verndar stofnunum.
Það væri á valdi dómstólsins að
taka til athugunar allar mikil-
vægar hliðar málsins.
VIÐEIGANDI REGLUR
ALÞJÓÐALAGA
(GR. 49—78 t
ÚRSKURÐINUM)
Fyrsta alþjóðahafréttarráð-
stefna Sameinuðu þjóðanna
(Genf 1958) hafði sett reglu
fyrir úthöfin og í annarri grein
þeirra er lýst yfir grundvallar-
reglunni um frelsi úthafanna,
þ.e.a.s. siglingafrelsi, veiði-
frelsi o.s.frv., „sem öll ríki eiga
Fulltrúar Breta við Alþjóðadómstólinn. Frá vinstri: sendiráðs-
ritari, sir John Barnes og M. D. H. Anderson hlýða á dóminn 1
máli Bretlands gegn tslandi lesinn upp.
að notfæra sér með réttlátu til-
liti til hagsmuna annarra
ríkja . ..“.
Spurningunni um vfðfeðmi
landhelgi og fiskveiðilögsögu
strandrfkja hafði verið látið
ósvarað á ráðstefnunni árið
1958 og hún var ekki heldur
afgreidd á ráðstefnunni í Genf
árið 1960. Engu að síður höfðu
tvö hugtök komið fram sem
hefðbundin lög og var það af-
leiðing almenns samkomulags á
ráðstefnunni í Genf: annars
vegar fiskveiðilögsaga á milli
landhelgi og úthafs, innan
hennar geta strandrfki krafizt
lögsögu yfir öllum veiðum og
útilokað þær öðrum, þar eð það
sé nú almennt viðurkennt, að
sú lögsaga geti náð til 12 mflna
markanna.
Og hins vegar hugtakið varð-
andi mið, sem liggja að sérlegu
veiðisvæði, um forréttindi
strandríkja til veiða vegna sér-
staks mikilvægis fiskveiða fyrir
afkomu þeirra. Dómstólnum
var ljóst, að sfðustu ár hafa
allmörg ríki fært sjálf út þau
mörk, sem leyfa sérleg veiði-
réttindi þeirra. Dómstólnum
var einnig kunnugt um þær til-
raunir, sem nú fara fram fyrir
forystu Sameinuðu þjóðanna á
þriðju hafréttarráðstefnunni,
að ná frekari skrásetningu,
flokkun og þróun þessara laga,
svo og um ýmsar tillögur og
undirbúningsskjöl sem lögð
hafa verið fram þar. En sem
slíkur getur dómstóllinn ekki
kveðið upp dóm með tilliti til
laga, sem enn eru ekki orðin til,
né heldur reynt að skýra lög,
sem enn hafa ekki verið sett.
Hann verður að taka tillit til
núgildandi reglna alþjóðalaga
og skipta á orðsendingum árið
1961.
Hugtakið um forréttindi til
veiða á rætur sínar að rekja til
tillagna, sem island lagði fram
á ráðstefnunni í Genf árið 1958,
en þær mæltu með því að:
„Þar sem nauðsynlegt reynist
af verndunarástæðum að tak-
marka heildarafla fiskstofns
eða fiskstofna á úthafssvæði,
sem liggur að landhelgi strand-
ríkis, þá eiga öll önnur ríki, sem
veiða á þessu svæði, að hafa
samvinnu við strandríkið til
þess að tryggja réttláta meðferð
slíkum kringumstæðum með
því að ná samkomulagi um að-
gerðir, sem viðurkenna allar
hugsanlegar sérkröfur strand-
rfkisins vegna mikilvægis við-
komandi fiskveiða fyrir af-
komu þess um leið og tekið er
tillit til hagsmuna annarra
rfkja."
A ráðstefnunni árið 1960 var
þetta sama hugtak tekið inn f
breytingartillögu, sem sam-
þykkt var með talsverðu at-
kvæðamagni, að innlimuð yrði í
tillögurnar um fiskveiðilög-
sögu. Aðgerðir ríkja í dag
sýndu, að þetta hugtak væri
viðtekið og framkvæmt í samn-
ingum, annaðhvort tvíhliða eða
marghliða, auk þess sem það
væri í vaxandi mæli viðurkennt
sem slfkt. I þessu máli, þar sem
ekki væri deilt um sérlega fisk-
veiðilögsögú innan 12 mflna
markanna, hefði Bretland
gagngert viðurkennt forrétt-
indi hins aðilans á hinum um-
deildu miðum utan þeirra
marka. Enginn þyrfti að efast
um hið óvenjulega mikilvægi
fiskveiða fyrir Island og það
ástand virtist vera fyrir hendi,
að skýlaus nauðsyn væri á
verndun fiskstofnanna vegna
skynsamlegrar og efnahags-
legrar nýtingar þeirra.
Hins vegar geta forréttindi
strandríkis til veiða vegna af-
komu mikilvægis þess ekki fal-
ið f sér afnám sameiginlegra
réttinda annarra rfkja, þó að
þau feli í sér viss sérréttindi.
Sú staðreynd, á Island átti rétt
til að krefjast forréttinda
nægðu ekki til að réttlæta
kröfu þess um, að útiloka ein-
hliða brezk veiðiskip frá öllum
veiðum handan 12 mílna mark-
anna sem samið var um árið
1961.
Bretland hafði bent á, að skip
þess hefðu veitt á Islandsmið-
um í margar aldir, að þau hefðu
gert það á svipaðan hátt og
veiðar þeirra nú hafa verið
stundaðar í meir en 50 ár, og að
útilokun þeirra gæti haft mjög
alvarlegar og neikvæðar afleið-
ingar. Einnig þar kæmi þetta
niður á efnahag og lífsviður-
væri heilla byggðarlaga og
Bretland hefði sömu hagsmuna
að gæta og Island, hvað varðaði
verndun fiskstofnanna, en Is-
land hefði þó fyrir sitt leyti
viðurkennt sérstaka sögulega
hagsmuni Bretlands um veiðar
á hinum umdeildu miðum.
Reglugerðin frá 1972 gat því
ekki átt við um Bretland?
Hún virti að vettugi hefð-
bundinn rétt þess ríkis svo og
skiptin á orðsendingum árið
1961, og þær voru einnig brot á
ákvæðinu (hafréttarráðstefnan
árið 1958, grein 2) um réttlátt
tillit til hagsmuna annarra
rfkja, þ.á m. Bretlands.
Nauðsynlegt var, til að finna
réttláta lausn á núverandi
deilu, að forréttindi Islands til
veiða væru samræmd hefð-
bundnum veiðiréttindum Bret-
lands með þvf að meta hverju
sinni mikilvægi viðkomandi
fiskveiða fyrir hvort landið um
sig um leið og tekið væri tillit
til réttinda annarra ríkja og
þörf fyrir verndun. Þess vegna
hafði Island ekki rétt til að úti-
loka einhliða brezk veiðiskip
frá miðum utan við 12 mflna
mörkin, sem samið var um árið
1961 eða einhliða setja tak-
markanir á veiðar þeirra. En
það þýddi hins vegar ekki, að
Bretland væri algerlega án
skuldbindinga gagnvart Islandi
með tilliti til veiða á hinum
umdeildu miðum milli 12 mflna
og 50 mflna markanna. Báðum
aðilum bar skylda til að hafa
undir eftirliti ástand fiskstofn-
anna á þessum miðum og að
athuga sameiginlega f ljósi
þeirra upplýsinga, sem fyrir
lágu, nauðsynlegar ráðstafanir
til verndunar, vaxtar og sann-
gjarnrar skiptingar þessara
stofna, um leið og tekið væri
tillit til sérhvers alþjóðasam-
komulags, sem f gildi kynni að
vera hverju sinni eða kynni að
komast á eftir samningaviðræð-
ur.
Sú aðferð, sem tilhlýðilegust
var til lausnar deilunni, var
greinilega samningaviðræður
sem beindust að þvf að ákvarða
rétt og hagsmuni beggja aðila
og koma skipulagi á atriði eins
og t.d. aflatakmarkanir, kvóta-
úthlutanir og hliðstæðar tak-
markanir. Sú skylda deiluaðila
að koma á samningaviðræðum
stafar af sjálfu eðli þeirra rétt-
inda, sem aðilarnir hafa og sam-
svara skilmálum stofnsáttmála
Sameinuðu þjóðanna um frið-
samlega lausn ágreiningsefna.
Dómsstóllinn gat ekki viður-
kennt það viðhorf, að báðir aðíl-
ar hefðu ætlað að losna við
samningaviðræður allt þaö
tímabil, sem bráðabirgða san -
komulagið frá árinu 1973 nær
yfir. Fyrir þeim lægi það verk
efni, að halda uppi samninga-
viðræðum sfnum á þeim grund-
velli, að hvor aðilinn um sig
tæki heilshugar sanngjarnt til-
lit til lagalegra réttinda hins, til
staðreynda hvers tilviks og til
hagsmuna annarra rfkja, sem
eiga hefðbundin veiðiréttindi á
svæðinu.
Af þessum ástæðum komst
dómstóllinn að þeirri niður-
stöðu (79. gr. dóms), sem skýrt
er frá að ofan.