Morgunblaðið - 26.07.1974, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. JULl 1974
Gestir á þjóðhátíð:
Trygve Martin Bratteli
Trygve Bratteli forsætisráð-
herra Noregs verður fulltrúi
norsku rfkisstjórnarinnar á
þjóðháttðinni. Bratteli er leið-
togi norska Verkamanna-
flokksins og hefur að þessu
sinni gegnt embætti forsætis-
ráðherra frá 16. október f fyrra.
Hann tók við formennsku
flokksins árið 1965 og hefur átt
sæti á Stórþinginu f 24 ár.
Að loknu barnaskólanámi fór
hann strax að vinna fyrir sér,
stundaði meðal annars
byggingavinnu og var um tfma
á hvalveiðum. Átján ára hóf
hann störf fyrir Verkamanna-
flokkinn og gegndi ýmsum
trúnaðarstöðum fyrir ung-
mennasamtök hans árin
1928—’33. Arið 1934 varð hann
ritstjóri „Folkets Frihet“ f
Kirkenes, sem var málgagn
flokksins þar, og sfðar ritstjóri
tfmaritsins „Arbeider-ung-
domrnen". Þá var hann einnig
framkvæmdastjóri æskulýðs-
samtaka flokksins, AUF, til
ársins 1940.
Arin 1940—'42 starfaði
Bratteli sem trésmiður f
Kristiansund, eða þar til Þjóð-
verjar handtóku hann fyrir
störf f neðanjarðarhreyfing-
unni og fluttu hann til Þýzka-
lands. Þar sat Bratteli f fanga-
búðum nasista til strfðsloka.
Eftir heimkomuna úr fanga-
búðunum var Bratteli kjörinn
varaformaður flokksins árið
1945 og gegndi þvf embætti þar
til hann tók við formennskunni
tuttugu árum sfðar. A þeim ár-
um gegndi hann auk þess ýms-
um öðrum trúnaðarstöðum á
vegum flokksins, var meðal
annars fjármálaráðherra tvf-
forsætisráð-
herra Noregs
vegis f alls átta ár og samgöngu-
málaráðherra f f jögur ár.
Eftir að Per Borten þá-
verandi forsætisráðherra baðst
lausnar f marz 1971 fyrir sig og
ráðuneyti sitt vegna ágreinings
um birtingu leyniskjala f sam-
bandi við samninga Norð-
manna um aðild að Efnahags-
bandalaginu og ekki tókust
samningar um áframhaldandi
stjórnarsamvinnu borgar-
flokkanna fjögurra, var Trygve
Bratteli faiið að mynda rfkis-
stjórn. Tók sú stjórn við 13.
marz og var eingöngu skipuð
fulltrúum Verkamannaflokks-
ins, sem var f minnihluta á
þingi með 74 þingmenn á móti
76 þingmönnum stjórnarand-
stöðunnar. Þegar Bratteli tók
við forsætisráðherraembættinu
tilkynnti hann, að haldið yrði
áfram samningum um fulla
aðild Noregs að Efnahags-
bandalaginu og að málið yrði
lagt undir þjóðaratkvæða-
greiðslu áður en endanlegir
samningar yrðu gerðir.
Undir lok samningaviðræðna
fulltrúa Noregs við EBE var
almennt talið, að meirihluti
þjóðarinnar væri fylgjandi
aðild og þegar ákveðið var, að
þjóðaratkvæðagreiðsla færi
fram dagana 24. og 25. septem-
ber 1972 lýsti Bratteli þvf yfir,
að yrði tillaga stjórnarinnar
um aðild felld væri hann ákveð-
inn f að biðjast lausnar. Ljóst
var, að tillagan um aðild að
EBE naut stuðnings mikils
meirihluta á þingi og flest
norsku blöðin voru henni
fylgjandi. Engu að sfður var
tillagan felld við þjóðarat-
kvæðagreiðsluna með 53.5% at-
kvæða, en 46,5% voru fylgjandi
aðild.
Eftir þjóðaratkvæðagreiðsl-
una ftrekaði Bratteli fyrri yfir-
lýsingu sfna um að stjórnin
færi frá, en það dróst nokkuð
meðan verið var að afgreiða
f járlög á þingi. Lausnarbeiðnin
var svo lögð fram 7. október og
sama dag fól konungur Lars
Korvald að reyna stjórnar-
myndun. Myndaði Korvald
minnihlutastjórn, sem fór með
völd fram að þingkosningunum
í fyrrahaust. Við þær kosningar
fjölgaði þingmönnum úr 150 f
155, en Verkamannaflokkur
Brattelis tapaði engu að sfður
12 þingsætum og hlaut aðeins
62 menn kjörna f stað 74 áður.
Flokkurinn var þó enn lang
stærsti flokkurinn og var
Bratteli á ný falið að reyna
stjórnarmyndun. Aftur kaus
Bratteli að mynda minnihluta-
stjórn Verkamannaflokksins
og tók sú stjórn við 16. október
f fyrra, eins og fyrr segir.
Bratteli er nú 64 ára að aldri
og hefur lýst þvf yfir, að hann
ætli að segja af sér flokksfor-
mennsku. Er talið, að þess
verði ekki langt að bfða, að
hann láti einnig af embætti for-
sætisráðherra. Frétta-
skýrandinn Roland Huntford,
sem skrifar fyrir brezka blaðið
Observer og er sérfræðingur
blaðsins f málum Norður-
landanna, segir um Bratteli:
„Bratteli er á allan hátt hæg-
fara maður. Hann er laus við
allar kreddur og fylgir þeirri
gömlu jafnaðarstefnu, sem
segja má að byggist á tilfinn-
ingum og mannkærleika. Hann
er einnig strangheiðarlegur og
einkennilega ófullnægjandi
stjórnmálaferill hans virðist
sanna það, að heiðarleiki þarf
ekki endilega að vera bezta
leiðarstjarnan, að minnsta
kosti ekki f stjórnmálum.
Stjórnmálaskóli Brattelis var
fangabúðavistin f Þýzkalandi f
sfðari heimsstyrjöldinni. Þang-
að var hann sendur vegna and-
stöðu við hersetu Þjóðverja f
Noregi. Þótt sú reynsla hafi
skilið eftir sig djúp spor, fyllti
hún hann hvorki beizkju né
hatri. Hann dró þá ályktun af
reynslunni, að þjóðernisstefna
leiddi til ofbeldis og þvf þyrfti
að halda henni f skefjum til að
koma í veg fyrir það.
Þessi skoðun Brattelis leiddi
til þess, að hann varð snemma
„evrópskur” f hugsun, gagn-
stætt þeim hugsjónum, sem
flestir landar hans báru f
brjósti. Hann trúði þvf, að hag-
stætt væri fyrir Noreg að gerast
aðili að Efnahagsbandalaginu.
IMeðan á samningaviðræðum
stóð árin 1971—1972 um skil-
yrði fyrir aðild Noregs að
bandalaginu var hann eindreg-
inn stuðningsmaður aðildar,
jafnvel þótt ljóst væri, að þjóð-
in og flokkurinn stæðu ekki
með honum. Þegar svo aðild
var felld við þjóðaratkvæða-
greiðslu f september 1972 sagði
hann af sér embætti forsætis-
ráðherra, þótt honum bæri
engin lagaleg skylda til þess og
flokksforustan væri þvf andvfg.
Bratteli fannst sér bera sið-
ferðileg skylda til að vfkja úr
embætti.
Bratteli tók á ný við forsætis-
ráðherraembættinu f fyrra-
haust að þingkosningum lokn-
um, en úrslit þeirra voru sfður
en svo sigur fyrir flokk hans.
Verkamannaflokkurinn tapaði
f jölda atkvæða og hann varð að
mynda minnihlutastjórn, sem
byggði á stuðningi vinstri
flokkanna á þingi.
Þrátt fyrir þetta hefur
Bratteli ekki farið dult með
óbeit sfna á vinstri flokkunum.
Hann hefur reynt að haida
sinni stefnu og forðast að aka
seglum eftir vindi og þegar
nauðsynlegt hefur reynzt að
velja málamiðlunarleiðina hef-
ur hann ekki leynt óánægju
sinni. Segja má, að þetta sé
virðingarverð framkoma, en
hún hefur ekki orðið til hags-
bóta fyrir flokkinn. Norski
Verkamannaflokkurinn á f vök
að verjast og þarfnast samn-
ingalipurs leiðtoga. Sú lipurð
er ekki Bratteli gefin, þvf mið-
111* “
Gunnar Eyjólfsson.
Krafta-
verka-
leikritið
Jón
Arason
Rætt við
Gunnar
Eyjólfsson
leikstjóra
1 TILEFNI þjóðhátfðarári hefur
Þjóðleikhúsið þrjár hátfðarsýn-
ingar á leikriti Matthfasar
Jochumssonar um Jón Arason,
sem frumsýnt var á sfðasta leik-
ári. Alls koma 77 manns fram f
sýningunni, sem vera mun fjöl-
mennasta sýning á fslenzku leik-
riti sem sett hefur verið upp.
Leikarar f aðalhlutverkum eru
27, en aukaleikarar og kór-
söngvarar eru 50. Rúrik Haralds-
son leikur Jón Arason, en leik-
stjóri er Gunnar Eyjólfsson. Sýn-
ingin hlaut f vor mjög jákvæða
dóma gagnrýnenda. Mbl. ræddi
nýlega við leikstjórann, Gunnar
Eyjólfsson, um leikritið og upp-
setningu hans á þvf.
— Það merkilegasta við þetta
leikrit, sagði Gunnar Eyjólfsson 1
upphafi, er það, aðþaðvarskrifað
fyrir 75 árum, en hefur aldrei
verið leikið fyrr en nú. Ástæðurn-
ar fyrir því eru þær, að leikritið
er ákaflega langt og mannmargt
og erfitt viðfangs vegna þess, hve
mörg svið eru 1 því. En þegar
farið var að leggja drög að verk-
efnavali fyrir þjóðhátfðarárið, þá
kom fram mjög mikill áhugi hjá
þjóðleikhússtjóra og þjóðleikhús-
ráði á því að Jón Arason yrði
sýndur. Af þvf að Jón Arason saga
hans og barátta, lff hans og dauði
hefur alltaf heillað mig, þá tók ég
það að mér að stytta verkið og búa
það til leiks. Verkið er stytt um
helming og tekur sýning þess um
tvo oe hálfan tfma.
— Hvernig styttir þú verkið?
— Ég lagði áherzlu á það, sem
viðkom Jóni Arasyni sjálfum og
atburðum sfðasta sumarsins í lffi
hans, þ.e. sumrinu 1550. Við leik-
gerðina studdist ég við það, sem
um Jón hefur verið skrifað, m.a.
bækur Páls Ekkerts Ölasonar,
Guðbrands Jónssonar, Gunnars
Gunnarssonar, Torfhildar Hólm,
og einnig bréf skrifuð um Jón
Arason og til eru f Þjóðskjalasafn-
inu.
— Hafði höfundurinn, Matthfas
Jochumsson, sjálfur athugað vel
æviferil Jóns Arasonar?
— Já, það er auðséð, að
Matthías hefur kynnt sér vel bæði
bréf Jóns og einnig annála og
árbækur. En leikritaskáldið
Matthfas vegur inn í atburðarás-
ina rómantík og gamansemi. Það
er auðfundið, að Matthías hefur
verið undir miklum áhrifum frá
Shakespeare, enda þýddi hann
fjögur verka hans. Matthfas fer
þó aldrei út fyrir ramma heimild-
anna eða með rangt mál, þótt
hann skáldi inn í. Mikið af róman-
tikinni, t.d. atriðin um ástir
Þórunnar Jónsdóttur og Þorsteins
Guðmundssonar, hef ég fellt
alveg niður, þvf að þau atriði
snerta lítið sjálfan höfuðþráð
leikritsins.
— Er þetta meira verk en
önnur leikrit Matthíasar að þínu
mati?
— Skuggasveinn er auðvitað
vinsælasta verk Matthfasar, en
Jón Arason er hiklaust bezta leik-
húsverk hans, þótt hann hafi
e.t.v. ekki gert sér grein fyrir
öllum þeim tæknilegu erfiðleik-
um, sem flutningi þess á sviði
yrðu samfara.
— Hvað er það við Jón Arason
sem einstakling, sem heillar þig
svo mjög?
— Það er það, sem Jón Sigurðs-
son forseti skrifaði um Jón Ara-
son og sonu hans. Hann segir á
einum stað, að Islendingar hafi
skilið dauða þeirra svo sem með
þeim hafi fallið sfðustu Islend-
ingarnir.
— Ert þú sjálfur sammála Jóni
Sigurðssyni að þessu Ieyti?
— Nei, ég vil ekki vera sam-
mála þessu. Ég trúi því ekki að
Islendingar séu ekki lengur til.
En e.t.v. erum við til f dag vegna
þess, að Jón Arason lét lífið fyrir
ákveðinn málstað. Menn hafa
haldið þvf fram, að hann hafi liðið
píslarvætti fyrir trú sfna. T.d. er
Guðbrandur Jónsson mjög á
þeirri skoðun og ýmsir aðrir. Aðr-
ir eru þeirrar skoðunar, að Jón
Arason hafi látið lífið í sjálf-
stæðisbaráttunni fyrir Island. Ég
held, að Sverrir Kristjánsson
sagnfræðingur hafi komizt næst
þvf að skilgreina Jón, þegar hann
segir, að ekki verði greint á milli
trúarhetjunnar og sjálfstæðis-
herjunnar í Jóni.
— Hverjir voru það raunveru-
lega, sem tóku Jón Arason af lffi?
— Það voru ekki Danir, sem
drápu Jón, heldur Islendingar
sjálfir. Sundrungin og eiginhags-
munabaráttan meðal Islendinga
var orðin svo mikil, að þeir vildu
heldur lúta dönsku valdi en gefa
Jóni Arasyni færi á að lýsa landið
frjálst. Vitanlega vildu Danir
hann feigan, en Jón dregur sjálf-
ur í efa, þegar hann segir „ef ég
skal dæmdur af danskri
slekt... “, að íslendingar ætli að
láta Dani komast upp með að af-
lffa sig. En þeir létu Dani komast
upp með það. íslendingar hefðu
getað tekið fram fyrir hendurnar
á Kristjáni skrifara og stöðvað
þessa mestu svívirðu í Islandssög-
unni, ef þeir hefðu verið menn til.
En í stað þess var þetta réttar-
morð láta setja sinn blett á Is-
landssöguna. Með dauða Jóns
Arasonar sofnar sjálfstæðis-
barátta Islendinga löngum álaga-
svefni og vaknar ekki fyrr en með
baráttu Jóns Sigurðssonar á 19.
öld.
— Hvaða boðskap hefur þetta
leikrit að færa áhorfendum í dag?
— Þetta er áminning um það að
við höfum átt einn mann, sem dó
fyrir Island. Leikritið minnir
okkur á, að við höfum aldrei efni
á að sofna á verðinum og þurfum
stöðugt að standa vörð um frelsi
þjóðarinnar og sjálfstæði. Þetta
leikrit bendir okkur á, að Jón
Arason og saga hans mega aldrei
hverfa f gleymsku.
— Ertu ánægður með hvernig
þessi sýning hefur til tekizt?
— Já, ég er það, og vil þakka
það öllum þeim, sem hafa lagt
hönd á plóginn við að koma þess-
ari sýningu upp. Það er sérstak-
Framhald á bls. 21.