Morgunblaðið - 24.09.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR-24. SEPTEMBER 1974
Jóhann Guðmundsson læknir:
Málefni vangefinna
Þeir, sem vinna að málefnum og réttindum vangefinna, gleðjast
ætfð, þegar málefnum þeirra er haldið á loft og þau jafnframt skýrð f
fjölmiðlum. Það gildir þð ekki sfður um þessi mál en önnur, að
baráttan á að vera málefnaleg, byggð á staðreyndum og þannig
framfærð, að ekki valdi misskilningi eða rugli almenníng, sem ekki
þekkir til vandamála vangefinna.
t skrifum f dagblöðin að undanförnu er greinilegt, að skort hefur á
þannig málflutning og hann þannig ekki þjónað tilgangi sfnum að
fuilu, að styrkja og styðja málefni vangefinna. Þeir vangefnu geta
ekki haldið fram málefnum sfnum sjálfir, heldur eru það þeir, sem að
þeim standa, sem verða að gera það og því nauðsynlegt að gera það á
málefnalegum grundvelli, byggðum á staðreyndum og framfærðum á
drengilegan máta.
Það er langt mál að lýsa baráttunni fyrir málefnum vangefinna fram
að þessu og verða henni ekki gerð skil í blaðagrein. Reynt skal að
stikla á stóru til þess að gefa almenningi vfsbendingu um, að barist
hefur verið og mun verða gert.
Hér er verulegur hluti félaga f Danskennarasambandinu. Fremri röð
(talið frá vinstri): Sigvaldi Þorgilsson, Heiðar Ástvaldsson, Unnur
Arngrfmsdóttir, Örn Guðmundsson og Hermann Ragnar Stefánsson.
Aftari röð (talið frá vinstri): Iben Sonne, Svanhildur Jakobsdóttir,
Guðbjörg Björgvinsdóttir, Harpa Pálsdóttir, Edda Scheving, Ingibjörg
Jóhannesdóttir, Svanfrfður Ingvadóttir, Emilfa Ölafsdóttir, Ástrfður
Johanson og Klara Sigurgeirsdóttir.
r
Danskennarasamband Islands 10 ára:
RÆTT VIÐ UNNI
ARNGRÍMSDámjR
UM þessar mundir eru liðin 10 ár frá stofnun Danskennarasambands
tslands. Formaður er nú Unnur Arngrfmsdóttir, en aðrir f stjórn eru
Örn Guðmundsson, Iben Sonne, Guðbjörg Pálsdóttir og Edda Pálsdótt-
ir. Nú eru 22 skráðir félagar f sambandinu, en það hefur staðið fyrir
þvf, að nú er hægt að taka ballett- og samkvæmisdanskennarapróf
hérlendis. Aður þurfti að sækja þessa menntun til útlanda, en sfðan
tækifæri gafst til þess hér, hafa 8 einstaklingar lokið fyrri hluta prófi f
danskennslu, og 5 hafa tekið lokapróf.
Erfiðleikarnir, skilningsleysið
og fordómararnir voru mun
flóknari fyrir bara 1—l‘A áratug
en þeir eru nú, án þess að dregið
sé úr, að þeir séu litlir i dag.
Baráttunni hefur ætíð verið hald-
ið uppi af einstaklingum og til-
tölulega fámennum hópum og er
svo enn í dag. Þessi barátta hefur
verið sjálfboðavinna, aukavinna
og áhugavinna. Þeirri fullyrð-
ingu. að yfirvöldum sé vorkunn
að hafa ekki veitt þessum málefn-
um meiri stuðning, vísa ég á bug.
Þeim hefur vel verið kunnugt urn
ástand þessara mála.
Lög um fávitastofnun voru sett
1936 og þar kveðið á um, að
byggðar skyldu stofnanir, en á
fjárlögum rikisins allt fram á
þennan dag er ekki til sá liður,
sem ge'rir ráð fyrir framkvæmd-
um og uppbyggingu skóla,
heimila og stofnana, fyrr en
Höfðaskóli byrjaði, en allir vita
hve illa að honum hefur verið
búið. Allar götur frá 1946 hefur
staðið í fræðslulögunum, að van-
gefnir skyldu fá þá kennslu, sem
þeir geta tekið við, en fram-
kvæmdin er engin og fræðslu-
kerfi fyrir vangefna eins og önn-
ur börn hafa yfirvöld ekki byggt
upp enn. Ný fræðslulög hafa séð
dagsins ljós á þessu ári, þar sem
réttur vangefinna virðist gerður
jafn öðrum og mun ég koma að
því síðar.
Það, sem unnist hefur með
opinberum reglugerðum, sem hér
hefur verið drepið á, hefur ein-
mitt orðið til vegna framlags ein-
staklinganna og hópanna, sem
barist hafa að þessum málum, en
þeim hefur ekki tekizt að fá yfir-
völd til að koma þeim í raunhæfa
framkvæmd. Það má þvi með
sanni segja, að þau heimili, sem
til eru í dag, séu viðleitni þessa
fólks til að gera það, sem i þeirra
valdi stóð fyrir vangefna, en sam-
tímis hefur það verið sér þess vel
meðvitandi hve skammt það náði,
þ.e. að bæta úr því, sem þjóðfélag-
ið ekki fékkst til að gera fyrir
vangefna. Það eru því ábyrgða-
laus og ámælisverð orð að tala
um, „að foreldrar hafi hingað til
reynt að þegja börnin í hel.“
Það mun hafa verið 1931, að
Sesselía Sigmundsdóttir stofnar
Sólheima í Grímsnesi. Frá 1944
var starfrækt heimili fyrir van-
gefna að Kleppjárnsreykjum í
Borgarfirði, en hluti vistmanna
þar fluttist á Kópavogshæli 1952,
en lagðist niður 1958 er allir vist-
menn fluttust að Kópavogshæli,
sem í dag er eina ríkisrekna
heimilið með m.a. yfirstjórn mál-
efna vangefinna til húsa og skóla
Þóroddur Guðmundsson skáld
frá Sandi hefur beðið blaðið fyrir
eftirfarandi:
Af heilum hug þakka ég öllum
þeim, sem glöddu mig og heiðr-
uðu með heimsóknum, blómum,
gjöfum, heillaskeytum og í rituðu
máli á sjötugsafmæli mínu 18.
ágúst síðast liðinn.
Sérstaklega þakka ég f jölskyldu
minni og ættingjum frábæra
hugulsemi og dýrmætar gjafir,
bæjarstjórn Hafnarfjarðar veg-
fyrir þroskaþjálfa. 1954 hefst
starfsemi Skálatúnsheimilisins í
Mosfellssveit, sem templarar
reistu. 1958 er Styrktarfélag van-
gefinna stofnað og sama ár eru
fyrir þess tilstuðlan sett lög um
Styrktarsjóð vangefinna, sem
kveður á um visst gjald af gos-
drykkjartöppum sem tekjulind.
Tekjur þessa sjóðs hafa verið og
eru enn í dag eina verulega fram-
lagið frá yfirvöldum til uppbygg-
ingar skóla, heimila og stofnana
fyrir vangefna.
Rekstur fyrsta dagheimilisins
fyrir vangefna hefst á vegum
þessa félags!958 i leiguhúsnæði,
en 1961 hefur félaginu tekist að
byggja dagheimilið Lyngás í
Reykjavík. 1965 er Tjaldanes í
Mosfellssveit tekið í notkun og
1970 er Sólborg á Akureyri tekið í
notkun fyrir tilstuðlan Styrktar-
félagsins þar. 1971 hefur svo
Styrktarfélaginu í Reykjavík tek-
ist að koma einnig upp Bjarkarási
f Reykjavík. Styrktarfélag hefur
verið stofnað á Austurlandi og
mun vera unnið að stofnun sliks
félags einnig á Vestfjörðum í
sama ti'gangi.
Rekstur þessara heimila hef-
ur ætíð barist í bökkum
fjárhagslega og gerir það enn.
Þó létti mjög, er lögin um fá-
vitastofnanir frá 1967 voru
sett, þar sem kveðið var á urn
daggjöld þeirra. Þá var sett reglu-
gerð um þroskaþjálfaskóla 1971
og 1972 var sett reglugerð um
kennslu.
Þessir áfangar hafa náðst fyrir
baráttu einstaklinganna og hóp-
anna og þvi er það mjög ósmekk-
legt, í skrifum um þessi mál, að
láta í það skína, að ekki hafi verið
barist fyrir þessum málum fyrr
en s.l. 1—2 ár. Það er ekki tekið
út með neinni sælu að sjá van-
gefnu börnin sín fara á mis við
alla sjálfsagða kennslu og þjálfun
þrátt fyrir baráttu fyrir því og fá
svo þann Salómonsdóm, að ekkert
hafi verið gert eða reynt, jafnvel
rangt farið að eða að vangefin
börn skorti ekkert, aðeins þau
fjölfötluðu.
í öðru hefti Geðverndar 1973 er
listi yfir stofnanir og heimili
fyrir vangefna í landinu gerður af
Birgi Thorlacius ráðuneytisstjóra
og lítur hann þannig út:
lega viðurkenningu, vinum
mfnum í Hafnarfirði og víðar
ágæt myndlistarverk, Félagi ís-
lenzkra rithöfunda þá sæmd að
gera mig að heiðursfélaga sfnum
og Norræna félaginu á Islandi
fyrir að veita mér gullmerki sitt
fyrstum manna við þetta tæki-
færi.
Guð og góðar vættir blessi yður
öll, nær og fjær!
Þóroddur Guðmundsson
frá Sandi.
Það vita allir, sem að þessurr.
málum vinna, að á þessum heimil-
um hafa verið teknir inn alltof
margir vegna þess hve þörfin er
brýn og alltaf eru biðlistar.
Kennarar eru alltof fáir á hverj-
um stað, en þeir fá laun greidd
frá ríkinu. Alltof fátt starfslið er
til staðar, of lítið húsrými og jafn-
vel verður að reikna vel matar-
peningana, af því að daggjöldin,
sem eiga að greiða þessa liði, eru
alltof lág og fylgja ekki dýrtíðinni
i landinu.
Það var því gleðiefni, að enn
einum hópnum, Foreldrafélagi
f jölfatlaðra barna skyldi takast að
fá svo skjóta úrlausn fyrrverandi
menntamálaráðherra að fá Kjar-
valshús til afnota, sem rúma á 24
börn. Við þessa gleðifrétt hélt mað-
ur, að viðbrögð ráðherra myndu
benda til, að byrjað yrði á að
framkvæma þann hluta grunn-
skólalaganna, sem kveður á um að
komið verði á fót sérstofnunum
og gerð sé heildaráætlun um þær
og rekstur þeirra. Einmitt það,
sem vantar og ætti að hafa
forgöngu í grunnskólalögun-
um nýju. En því miður
reyndist þessi gleðifregn að-
eihs enn einn áfanginn í bar-
áttu einstaklinga og hópanna eins
og öll hin heimilin eða skólarnir,
sem að framan eru nefndir. Auð-
vitað er það áfangi, sem ber að
gleðjast yfir, þvi þörfin er brýn.
Því miður liggur ekki enn fyrir
nein heildaráætlun um fræðslu-
mál vangefinna frekar en hingað
til-
Allar fölur um fjölda vangef-
inna á ýmsum stigum, sem komið
hafa fram i blaðagreinum að
undanförnu, eru úr lausu lofti
gripnar, ónákvæmar og því vill-
andi. 1 þessum blaðagreinum hef-
ur eihnig verið notuð ríkuleg
nafnflóra um fatlaða svo sem
þroskaheft, hreyfihömluð, fjöl-
fötluð, vangefin, svo eitthvað sé
nefnt. Þannig málflutningur er
villandi fyrir alla, meðan ekki
hefur komizt á föst meining í orð
eins og t.d. þroskaheftur og fjöl-
fatlaður. Hvaða skilning leggur
maður í þau orð. Allir skilja í dag
t.d. orðið vangefinn og því ekki að
nota það, þegar átt er við vangef-
in börn. Foreldrafélag fjöl-
fatlaðra barna skilgreinir þannig
fjölfatlað barn: „Fjölfatlað telst
það barn, sem hvergi fær kennslu
og þjálfun við sitt hæfi annars
staðar i islenzku skólakerfi en í
fjölfötlunarskóla og stendur jafn-
framt á mörkum þess greindar-
þroska að vera kennsluhæft og að
geta orðið það með réttri hjálp
eða þjálfun." Eftir þessari skil-
greiningu er þannig um að ræða
þá aðalfötlun að vera vangefinn.
en einnig er oft um aðra tegund
fötlunar hjá sama einstaklingi að
ræða. Einmitt þannig börn eru
mörg á ofangreindum heimilum
og fá ekki kennslu og þjálfun
við sitt hæfi, af því að hús-
rými er of lítið, kennarar og sér-
menntað fólk of fátt, börnin of
mörg og biðlistar langir. Daggjöld
of lág, sem leiðir af sér of fátt
starfslið og sparnað á öllum
sviðum.
í baráttunni í dag fyrir þá van-
gefnu vantar víðsýni, þ.e.a.s.
heildaráætlun, síðan uppbygg-
ingu og ætti það að ganga fyrir
öðru í grunnskólalögunum nýju.
Þá er villandi að tala um í einu
örði, eins og kom fram í einni
blaðagreininni, „að mannkynið
ætti að vera komið það langt á
þroskabrautinni, að ekki einungis
þeir hæfustu og sterkustu kæm-
ust fyrir í samfélaginu, hinir séu
útskúfaðir eða drepnir" og segja
Framhald á bls. 31
Danskennaranám tekur 2—3
ár, og er námið bæði verklegt og
bóklegt. Auk þess að annast þessa
kennslu stefnir Danskennarasam-
band Islands að því að fá hingað
erlenda kennara til að þjálfa með-
limi sambandsins, og minnka
þannig hinn mikla kostnað, sem
óhjákvæmilega hefur leitt af
námsferðum danskennara til ann-
arra landa í þvf skyni að afla sér
framhaldsmenntunar og fylgjast
með nýjungum.
Þá hefur Danskennarasam-
band Islands sótt um inngöngu í
Alþjóðamband danskennara
(I.C.B.D.), og er þá ætlunin að
senda fólk í danskeppni utan-
lands.
Unnur Arngrímsdóttir tjáði
Mbl., að það háði mikið dans-
menningu hérlendis, að hvergi
væri nægilegt gólfrými á dans-
stöðum, né heldur væri tónlistin í
þá veru, að hægt væri að dansa
sígilda samkvæmisdansa eftir
henni. Þess vegna er nú ætlunin
að efna til dansleikja, þar sem
ekki verða fleiri samkomugestir
en ávo, að þeir hafi nægilegt svig-
rúm og geti þannig notað dans-
kunnáttu sína, en jafnframt verð-
ur tónlistin við hæfi.
Aðspurð sagði Unnur, að nú
færi aðsókn unglinga að dansskól-
um vaxandi, en þegar poppið
hefði haldið innreið sína, hefði
ÞING Norræna bankamannasam-
bandsins var haldið 6.—7. sept. sl.
í Alaborg í Danmörku, og sóttu
það á annað hundrað manns. I
Norræna bankamannasamband-
inu eru aðallega bankamenn
einkabanka og er tala félaga f
N.B.U., eins og sambandið er
nefnt í daglegu tali, nú orðin yfir
100.000 manns.
N.B.U. hefur nú komið sér upp
verkfallssjóði, en á Norðurlönd-
unum, öðrum en íslandi, hafa
bankamenn yfirleitt verkfalls-
rétt, og er sjóðurinn nú kominn
yfir 100 millj. d. kr. Þessi verk-
fallssjóður hefur nýlega komið
sér vel, þegar finnskir banka-
menn gerðu verkfall, en laun
þeirra eru mjög bágborin.
Starfsemi N.B.U. er marg-
dregið verulega úr aðsókn þessa
aldursflokks.
Unnur sagði ennfremur, að
dansnám væri mun ódýrara hér
en í nágrannalöndunum, auk þess
sem dansskólarnir gæfu afslátt ef
fleiri en tvö börn frá sama heimili
stunduðu dansnám.
I samtalinu kom fram, að börn
eru fjölmennasti aldursflokkur-
inn í dansnámi, en beztur árangur
næst ef börnin hefja slíkt nám um
fjögurra ára aldur. Einnig er mik-
ið um hjónaflokka, eða flokka þar
sem ,,pör“ koma saman, auk þess
sem talsvert tíðkast að ungt fólk í
tilhugalífi sé í dansskóla.
Þá sagði Unnur, að hinir sígildu
samkvæmisdansar væru alltaf
jafn vinsælir, en einnig væru allt-
af einhverjir ákveðnir tízkudans-
ar, sem væru breytilegir frá ári til
árs.
Slíkir tízkudansar, eða táninga-
dansar eins og þeir eru stundum
nefndir, eru geysivinsælir um
tíma, — en sumir hverfa jafn
skjótt og þeir birtast, enda þótt
aðrir haldi vinsældum árum sam-
an. Dæmi um slíka dansa eru t.d.
jenka og tvistið.
Ekki vildi Unnur spá neinu um
það hvort einhver sérstakur nýr
dans væri líklegur til að ná slík-
um vinsældum á næstunni, en þó
væri einn, sem líklegur væri til að
Framhald á bls. 31
þætt, m.a. safnar það tölulegum
upplýsingum um kaup og kjör
bankastarfsmanna á öllum Norð-
urlöndunum og gefur út í bókar-
formi. Þar má bera saman kaup-
mátt launa, félagsgjöld meðlima
og fl.
Á fyrra degi þingsins hélt Tor-
kil Kristensen, fyrrum fjármála-
ráðherra Danmerkur, fyrirlestur
um bankana og Efnahagsbanda-
lagið. Benti hann á, að á næsta ári
kynnu ýmsir erlendir aðilar að
stofna banka í Danmörku. Einnig
kynni svo að fara að þýzkir eða
bandarískir fjármálamenn
keyptu danska banka. Danir hug-
leiða nú hvaða áhrif erlent fjár-
magn hefur á Efnahagsbanda-
lagið og sýnist sitt hverjum.
Kópavogshælið 74 vistmenn 4 kennarar
Skálatún 54 nemendur 4 kennarar
Sólheimar 41 nemandi 2 og 2/3 kennarar
Sólborg 60nemendur 3 og 2/3 kennarar
Tjaldanes 25 nemendur \'á kennari
Lyngás 47 nemendur 3 1/6 kennari
Bjarkarás 36 nemendur 3 kennarar
Samanlagt 342 nemendur 22 kennarar
Þóroddur þakkar
Norrænt bankamaimaþing í Alaborg:
Kaupa þýzkir fjármála-
menn danska banka