Morgunblaðið - 11.10.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. OKTÖBER 1974
Hið gagnmerka brezka rit, Fjár-
málatíðindi, „The Financial
Times“, hefur sagt um Efnahags-
bandalag Evrópu, að það sé að
vísu ekki andvana í læknisfræði-
legum skilningi, en sé greinilega
þjakað af alvarlegri uppdráttar-
sýki. Þessi sjúkdómsgreining
blaðsins á aðallega við um efna-
hags- og gjaldeyrismálasamstarf-
ið.
Áformin um einingu Evrópu
mótuðust meðan bjartsýnin innan
Efnahagsbandalagsins var mikil
vorið 1971. Og aftur staðfest ári
síðar. Þá byrjaði doðinn að breið-
ast um og minniháttar aðgerð var
nauðsynleg á þjóðarleiðtoga-
fundinum 1 París 1 október 1972
Honum lauk með veglegri yfirlýs
ingu í kansellístíl um væntanlega
einingu Evrópu.
En árangurinn lét á sér standa.
Á þjóðarleiðtogafundinum í
Kaupmannahöfn á s.I. ári var
samin önnur yfirlýs'ng, nokkru
daufgerðari, en þó all háfleyg.
Þar var lögð sama áherzlan á
nauðsyn innri samstöðu Evrópu-
rikja og að Evrópa skyldi mæla
einum rómi. Eftir þennan fund
hafa orðið margvíslegar breyting-
ar í efstu tröppum stjórna stærstu
landa Efnahagsbandalagsins.
Raunsæir evrópuunnendur segja
nú, að þessar draumstemmdu
yfirlýsingar hafi tilheyrt hverf-
andi kynslóð evrópskra stjórn-
málamanna, sem nú sé meira eða
minna komin undir græna torfu
eða á annan hátt liðin undir lok,
þ.e. þeim Pompidou, Willy
Brandt og Heath. Arftakarnir, svo
sem Helmut Schmidt og Giscard
d’Estaing taki athafnir fram yfir
orð í samstarfi þjóðanna sem
öðru.
Það sem aðallega var fundið að
þessum yfirlýsingum þjóðarleið-
toganna á nefndum ráðstefnum
var sú óskadraumsýn um einingu
Evrópu, sem ekki virtist hafa
raunverulega pólitískan bakhjarl,
sem óneitanlega er nauðsynlegur.
Að minnsta kosti, þegar um er að
ræða mikilvægar ákvarðanir í
efnahags- og gjaldeyrismálum,
sem varða allar bandalagsþjóðirn-
ar.
Það er vandrataður millivegur-
inn, ef flytja á ákvarðanatöku frá
landsstjórn til yfirstjórnar Efna-
hagsbandalagsins í Brlissel. Jafn-
framt loflegu tali um „einn róm“
var mikil áherzla lögð á óskert
sjálfstæði hvers bandalagsríkis.
Innblásnir lögðu leiðtogar land-
anna hart að sér að útmála fyrir
háttvirtum kjósendum sínum, að
hér væri engin hætta á ferðum.
Hættan reyndist heldur ekki
mikil, þvl langt mun enn til
draumsýnar sumra hinna föllnu
hugsjónamanna sameinaðrar
Evrópu, einskonar „bandaríkja-
stjórnar Evrópu”.
Yfirlýsingar leiðtoganna heima-
fyrir voru heldur ekki í samræmi
við raunveruleikann, þegar hags-
munir einstakra þjóða fóru að
rekast á. Gjaldeyrisslangan svo-
kallaða, tákn einingarinnar, hef-
ur átt erfitt líf. England, Irland
og Italía sögðu sig úr þessu gjald-
Stendur
á
óstöðugu
Innri vandamál Efnahagsbandalags Evrópu
eyrissamstarfi og létu gjaldmiðla
sfna á flot. Svo dró Frakkland sig
út úr og þá varð þessi stóra slanga
Iíkust stuttum ánamaðki.
Gjaldeyrismálasamstarf Efna-
hagsbandalagsríkja er nú aðeins
samstaða þýzka marksins og
nokkurra minnstu þjóða banda-
lagsins, sem öll eru meira eða
minna háð gengi þýzka marksins.
Þetta samstarf skiptir því litlu
máli fyrir Efnahgsbandalagið i
heild. Þannig fór um eininguna f
gjaldeyrismálunum innan banda-
lagsins.
I stað þess hefur geysimikil
vinna verið lögð í að marka og
samræma sameiginlega land-
búnaðarstefnu. Þó er nú svo kom-
ið, að flest löndin hafa í því efni
sem öðrum haldið framhjá banda-
laginu — og sum oftar en einu
sinni.
Með svipuðum hætti lognuðust
útaf stórhuga áætlanir um gagn-
kvæma gjaldeyrisfyrirgreiðslu
fyrir bágstadda ríkissjóði. I stað-
inn var það Euro-markaðurinn,
sem sjá mátti Frakklandi, Italíu
og Englandi fyrir stórfelldum
framlögum.
Svæða- og byggðastefna banda-
lagsins átti sömuleiðis að verða
uppbyggilegur þáttur í efnahags
og gjaldeyrismálasamstarfinu og
átti að stuðla að jöfnuði milli
einstakra héraða í löndunum.
Þannig átti sérstakur þróunar-
sjóður að hlaupa undir bagga og
aðstoða lönd til að bæta aðstöðu
„vanþróaðra svæða" í viðkomandi
löndum. Sjóður þessi átti að vera
starfhæfur í upphafi árs 1974.
Enn er hann þó ekki tekinn til
starfa.
Þegar Arabar tóku á sig rögg og
svissuðu saman stríðinu fyrir
botni Miðjarðarhafs og orkumál-
um alls heimsins, kom í Ijós,
hversu haldlftil hin hástemmdu
loforð bandalagsþjóðanna um
samstöðu og einingu voru í ljósi
raunveruleikans. Þótt fögur væri,
stóðust þau ekki, þegar efnahags-
lffi viðkomandi bandalags-og vina
þjóða var ógnað með orkuskorti
og skömmtun. Tvö ríki Efnahags-
bandalagsins, HoIIand og Dan-
mörk, voru útilokuð frá olfuaf-
hendingum frá Aröbum — og
Efnahagsbandalagið sneri sínu
breiða baki frá þessum tveimur
meðlimaríkjum og þau máttu
leita á náðir hinna fjölþjóðlegu
olíuhringa til að geta haldið á sér
hita.
Loks er vert að nefna ráðstafan-
ir ítala í aprfl s.l., þegar þeir
gripu til geymslufjárbindingar á
öllum innflutningsviðskiptum.
Allar viðteknar reglur Efnahags-
bandalagsins um samráð við hin
bandalagsrfkin og margvíslegar
starfsvenjur þess, voru *þver-
brotnar og ráðherranefndin leit
virðulega f aðra átt og lét
stjórnarnefnd bandalagsins eftir
að fást við þetta skýra samnings-
rof.
— Samræming í viðmiðun
óbeinna skatta.
— Frjálsari fjármagnshreyfingar
milli bandalagsrfkjanna.
Um s.l. áramót voru þessi áform
flest all fjarlægir draumar, sem
óvfst var, hvort nokkru sinni
myndu rætast.
Að vísu hafði verið stofnaður
sjóður til að miðla hinum verr
settu ríkjum á erfiðum sveiflu-
tfmum og tíðra, oft óvæntra gjald-
eyrisbreytinga. En þessi ágæti
sjóður var nær alveg máttvana.
Þýzkaland hafnaði því strax að
vera blóðgjafi fyrir hina tinandi
bandamenn sína.
A öðrum sviðum hafði heldur
ekki neitt umtalsvert gerzt. Frem-
ur var um afturför að ræða. Gjald-
eyrisvandamálin urðu til þess að
„slangan" fékk eitt áfallið til við-
bótar, þegar líran fylgdi pundinu
sfna leið. Til að varðveita gjald-
eyrisvarasjóði landanna voru inn-
Ieiddar gjaldeyrishömlur á vissar
fjármagnshreyfingar, svo að á því
sviði var raunveruleg afturför frá
þeim framfaratilraunum, sem
gerðar voru tíu árum fyrr, 1962.
En nú átti að endurlífga nokkr-
ar þessara glötuðu vona og á fund-
inum í desember 1973 gáfu
þjóðarleiðtogamir ráðherrum sfn-
um skipanir um að sameinast um
ákveðin málefni, svo hægt væri að
hraða eftir megni upphafi annars
áfanga sameiningarstarfsins.
Fjár- og viðskiptamálaráðherr-
ar rfkjanna luku sfnum hluta
þessa vanda 17. desember 1973:
Gáfu út fjórar ákvarðandi yfirlýs-
ingar, sem greint er frá hér á
eftir. Hinu mikla þrætuepli,
svæðasjóði Efnahagsbandalags-
ins, var vísað með virðulegum
hætti til utanríkisráðherra land-
anna. Sömu afdrif fékk hin form
lega yfirlýsing um að nú væri
hafinn annar áfangi: vísað til
meðferðar utanríkisráðherranna,
því það heyrði til þeirra sviðs.
Margir unnendur sameiningar-
hugmyndanna voru vonsviknir yf-
ir þessum diplómatfsku æfingum
stjórnmálamannanna.
Hvað snerti stærð og skiptingu
fyrirhugaðs svæðasjóðs Efnahags-
bandalagsins, voru England og
ítalfa, — þau lönd, sem trúlega
Samantekt
eftir Braga Kristjónsson
ANNAR AFANGI SAM-
EININGARSTARFSINS.
Á leiðtogafundinum í jóla-
mánuði sfðasta árs var því lýst
yfir að annar áfangi efnahags- og
gjaldeyrismálasamstarfsins ætti,
eins og áður hafði verið ráðgert,
að hefjast 1. janúar 1974.
Með hliðsjón af óloknum verk-
efnum frá fyrsta áfanga var það
þó öllum ljóst, að þetta yrði mjög
torsótt í framkvæmd. Það hafði á
sínum tíma verið ákveðið, að við
lok árs 1973 skyldi eftirtöldum
áföngum vera náð:
— Stöðugar gengisskráningar.
Lítil frávik í skráningu mynta við-
komandi landa.
— Stofnaður gjaldeyrisvarasjóð-
ur bandalagsins.
— Stóraukin samvinna innri við-
skiptamálefna.
— Samræming hagstjórnartækja,
sem viðkomandi þjóðir beita til að
hafa áhrif á efnahgsmálin.
myndu njóta lang mests hags af
stofnun hans — alveg á öndverð
um meiði við bandamenn sína.
Afstaða þessara ríkja hefur fram-
undir þetta torveldað frekari
framgang þess máls.
Hinn 18. febrúar s.l. undirritaði
ráðherranefnd bandalagsins áð-
urnefndar fjórar ályktanir, sem
viðkomandi ráðherrar landanna
höfðu náð samkomulagi um 17.
desember 1973. Þessar samþykkt-
ir eru stórorðar, þótt nánari könn-
un á innihaldi þeirra leiði æði
mikið tómahljóði I ljós.
1) Alyktun um starf að algerri
samræmingu efnahagsmála-
stefnu rfkja Efnahagsbandalags-
ins.
Þessi ályktun er í aðalatriðum
útdráttur fyrri ályktana um nána
og stöðuga samvinnu og samráð
um öll viðskipta- og efnahagsmál
og samræmi f stefnu landanna.
Fjórða grein:
Einkum tekur þetta til allrar op-
inberrar áætlanagerðar í löndun-
um. Auk þess er viðkomandi lönd-
um tilskilið að ráðfæra sig f tfma
við hin meðlimaríkin, ef fyrirhug-
aðar eru breytingar á gengis-
skráningu, hvernig sem þær
breytingar kunna að vera til
komnar.
2) Tilmæli um stöðugleika, hag-
vöxt og atvinnuöryggi í Efna-
hagsbandalagi Evrópu.
1 ályktuninni skuldbinda með-
limaríkin sig til að beita í hverju
tilviki þeim hagstjórnartækjum
við lausn innri vandamála land-
anna, sem ráðherranefndin
ákveður hverju sinni. Það er
óneitanlega stórt skref, sem hér á
að taka: lönd bandalagsins skulu
með lagaákvæðum eða atbeina
framkvæmdavalds viðk. lands
vera bundin af ákvörðunum yfir-
stjórnar Efnahagsbandalagsins
um innri málefni landanna, svo
sem ríkisútgjöld og fjárfestingar-
mál. 1 upphafi skal miða við 5 ára
reynslutímabil. Þau samþykkja
að stefna að aukinni opinberri
stjórnun fjármála bæjar- og
sveitarfélaga, og hafa hönd í
bagga með útlánastefnu við-
skiptabanka landanna. Og auk
þess skulu þau auka afskipti sín
af tekjupólitík. Allt var þetta
áleiðis að hinu fyrirheitna marki,
sem smám saman myndi gera
unnt að ná samræmi í efnahags-
málastefnu þessara rikja. Það
væri einum áfanga nær áforminu
um nánara gjaldeyrismálasam-
starf. Það sem einkennir þessa
tilmælaályktun er þó orðalag, sem
í framkvæmd má túlka á ýmsa
vegu, svo sem: ... að svo miklu
leyti sem unnt er... ef krafizt
verður... o.þ.h. Ekkert landanna
hefur i verunni afsalað sér nein-
um rétti til að ákvarða sjálft þá
efnahagsmálastefnu, sem stjórn-
málamenn viðkomandi lands
vilja.
3) Akvörðun um skipun nefndar
um mótun sameiginlegrar efna-
hagsmálastefnu.
Til að gera mikilvægar
ákvarðanatökur í efnahagsmálum
landanna einfaldari, var skipuð
samráðsnefnd sem leysti af hólmi
þrjár fjölmennar og svifaseinar
starfsnefndir um hagsveiflu-
pólitík, áætlanagerð og nánustu
framtíðarþróun efnahagsmála.
í þessari nefnd, sem koma
skyldi saman oft og óformlega,
átti að tryggja náið samstarf og
samvinnu þjóðanna um öll atriði
efnahagsmálaráðstafana, sem
löndin f gefnum tilvikum myndu
vilja gripa til. Það var því mikið
áfall fyrir þessa merku nefnd,
ekki sfður en bandalagið í heild,
þegar Italir gripu til innflutn-
inguhafta sinna f aprílmánuði s.l.
án þess að tala við kóng eða prest.
4) Ályktun um aukna fyrir-
greiðslu Efnahagsbandalagsins
við tfmabundna greiðsluerfið-
leika meðlimarfkjanna.
Alyktun þessi kom í stað um-
fangsmikilla tillagna frá stjórnar-
nefndinni um sameiginlegan
gjaldeyrisvarasjóð bandalagsins.
Stjórnamefndin hafði gert það að
tillögu sinni að stófnféð skyldi
vera 10% af gjaldeyrisvarasjóð-
um allra meðlimaríkja. Þessari
ákvörðun var þó á sínum tfma
algjörlega vísað á bug af ráð-
herranefndinni og þótt sjóðurinn
sé nú veruleiki er hann margfalt
minni en upphaflega var ráðgert
og ólfkindi að hann geti f næstu
framtfð leyst stóran vanda.