Morgunblaðið - 11.10.1974, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. OKTÓBER 1974
hf. Árvakur. Reykjavík
Haraldur Sveínsson
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuBmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6. sími 10 100.
ASalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600.00 kr. ð mánuSi innanlands
í lausasólu 35.00 kr. eintakiS.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
Stefna stjórnvalda
í efnahags- og fjármál-
um undanfarin ár hefur
leitt til meiri verðbólgu
hér á landi en dæmi eru til
um í lýðræðisríkjum. Óða-
verðbólgan, sem nú er á
milli 40 og 50%, hefur
valdið meiri ringulreið í
efnahags- og atvinnu-
málum en áður hefur
þekkst. Hér á landi hefur
sú trú lengi verið við lýði,
að verðlagshöft væru vís-
asti vegurinn til þess að
halda verðlagi í skefjum.
Af þeim sökum hafa áhrifa-
mikil stjórnmálaöfl ekki
þorað að varpa þessu löngu
úrelta kerfi fyrir róða og
taka upp eðlilega viðskipta-
hætti. Og í raun réttri eru
afturhaldssjónarmið af
þessu tagi ein af orsökum
óðaverðbólgu og ringul-
reiðar í efnahagsmálum.
Enginn getur a.m.k. lokað
augunum fyrir því, að
verðlagshöftin hafa á
engan hátt verið hemill á
óðaverðbólguna.
íslendingar eru eina
þjóðin, er býr við frjálsa
stjórnarhætti, sem enn við-
heldur úreltum verðlags-
höftum. Allar nágranna-
þjóðir okkar hafa fyrir
löngu snúið baki við þessu
kerfi og tekið upp frjálsa
viðskiptahætti. Þó . að
þessar þjóðir eigi einnig
við verðbólguvandamál að
etja eins og sakir standa, er
sá vandi hverfandi miðað
við þá ringulreið, sem við
stöndum frammi fyrir.
Verðlagshöftin þjóna þvf
ekki hagsmunum neytenda
og geta á engan hátt haldið
verðlagi í skefjum. Og einu
gildir, hvaða stjórnvöld
fara með verðlagsmálefni.
Þannig hefur vöruverð
aldrei hækkað jafn mikið á
jafn skömmum tíma eins
og í viðskiptaráðherratíð
Lúðvíks Jósepssonar.
Sjálfstæðisflokkurinn
hefur lengi barist fyrir því,
að sett yrði löggjöf um
frjálsa verðmyndun og
verðgæslu eins og nú er
t.a.m. í gildi á Norðurlönd-
um. Viðreisnarstjórnin
lagði fram slíkt frumvarp á
sínum tíma, sem sniðið var
eftir löggjöf í Danmörku,
er sósíaldemókratar þar í
landi höfðu beitt sér fyrir
og staðið að. Frumvarp
þetta náði ekki fram að
ganga vegna þröngsýni
nokkurra áhrifamanna í
Alþýðuflokknum. Full-
trúar Framsóknarflokks-
ins tóku þátt í undirbún-
ingi frumvarpsins, , en
flokkurinn snerist síðan
gegn því, þegar til kast-
anna kom. Þessi aftur-
haldssjónarmið réðu því,
að á þeim tíma tókst ekki
að færa viðskiptahætti hér
á landi í það horf, sem
lengi hefur viðgengist á
Norðurlöndum, og hafa
þau lönd þó verið talin
standa öðrum framar að
því er varðar félagslegan
jöfnuð.
Þegar vinstri stjórnin
kom til valda var enn hert
á verðlagshöftunum undir
forystu kommúnista, sem
fóru þar með viðskiptamál.
Og til viðbótar var gripið
til þess ráðs að leyna al-
menningi þeirri verðlags-
þróun, sem átti sér stað,
með því að neita stór-
um þjónustufyrirtækjum
sveitarfélaga og ríkisins að
selja þjónustu sína og
framleiðslu á kostnaðar-
verði. Bilið var síðan brúað
með stóraukinni skulda-
söfnun. öllum er ljóst, að
með þessu móti var ekki
dregið úr verðbólguvexti,
þvert á móti leiddi þetta
fyrirkomulag til aukinnar
verðbólgu og meiri ringul-
reiðar. Þau álagningarhöft,
sem nú eru í gildi, leiða í
fyrsta lagi til þess, að ekki
verður um innbyrðis sam-
keppni milli verslana að
ræða. í öðru lagi er rétt að
benda á, að þau hvetja ekki
innflytjendur til þess að
gera hagkvæm innkaup,
það eru þvert á móti hags-
munir þeirra að kaupa
dýra vöru. Það er því hrein
blekking, að slíkt kerfi sé
hagkvæmt neytendum.
Hverfa verður frá
úreltum viðskiptaháttum
Óhjákvæmilegt er, að ís-
Iendingar hverfi frá þess-
um úreltu viðskiptahátt-
um. Hagsmunir einstakra
neytenda og þjóðarheild-
arinnar krefjast þess. Nú-
verandi ríkisstjórn hefur
ákveðið að beita sér fyrir
breytingum í þessum
efnum. I stefnuyfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar segir, að
hún muni beita sér fyrir að
sett verði ný löggjöf um
verðmyndun, viðskipta-
hætti og verðgæslu. Stefna
eigi í átt til almenns eftir-
lits neytenda með við-
skiptaháttum í því skyni að
tryggja heilbrigða sam-
keppni og eðlilega verð-
myndun verslunar- og
iðnaðarfyrirtækja til
bættrar. þjónustu fyrir
neytendur. Hér er um mik-
ilsverða stefnubreytingu
að ræða. Enn er þó ekki
ljóst, hvernig að þessum
málum verður staðið.
Ólafur Jóhannesson, við-
skiptaráðherra, sagði í
samtali við Morgunblaðið
skömmu eftir að núverandi
ríkisstjórn tók við völdum,
að þessi málefni þyrftu
sérstakrar athugunar við,
áður en ljóst yrði, hvernig
stjórnin myndi vinna að
framgangi þessarar nýju
stefnu.
Til þess er ætlast, að
þessi ríkisstjórn beiti sér
fyrir margs konar þjóðfé-
lagslegum umbótum og
framförum samhliða og í
framhaldi af því endur-
reisnarstarfi, sem nú er
verið að vinna. Einn þátt-
urinn í því starfi er óhjá-
kvæmilega sá að koma hér
á nútíma viðskiptaháttum
og verðgæslu.
er ekki miklu lengur til setunnar
boðið Honum er í mun að útkljá
málið um arftaka sína áður en hann
fellur frá
Enginn einn getur vænst þess á
feta í fótspor Maos eftir dauða hans
og þess vegna verður að fela forust-
una fleiri en einum. Mao setti sjálfan
sig í guðatölu, með því að innleiða
persónudýrkunina i augum þjóðar-
innar getur þvi enginn komið i hans
stað Það er þó gott og blessað á
meðan hann lifir En valdabaráttan
við fráfall hans hlýtur að verða bæði
löng og afdrifarík Þeir atburðir, sem
urðu í Rússlandi við dauða Stalins,
gætu endurtekið sig i Kína.
Þetta vandamál hefur lengi blasað
við í Kina, en sverfur nú æ fastar að
Mao getur að visu sjálfum sér um
kennt að nokkru, þar sem hann
losaði sig við tvo nánustu samstarfs
menn sina, þá Liu Shao-chi og Lin
Piao I því máli hefur Mao ef til vill
fundist vænlegast að sýna fulla
hörku, svo engan bilbug mætti finna
forum
world features
verður arftaki
Maos formanns ?
FRÉTTIR af „farsælli framvindu"
mála andspyrnuhreyfingarinnar
gegn Lin-Piao og Konfúsíusi gamla
eru enn aðalumræðuefni opinberra
málgagna í Kína, En Mao formaður
á við önnur og erfiðari vandamál að
stríða Chou-En-lai forsætisráðherra
hefur mátt þola síendurtekin hjart-
veikisköst og er nú vart starfhæfur
Því getur svo farið að fjórða þjóðar-
þingið, sem nú stendur fyrir dyrum,
verði haldið án þess að þar njóti
styrkrar forystu hans
Enda þótt þingið sé kallað saman
eingöngu til málamynda og til að
samþykkja fyrirfram ákveðnar álykt-
anir, hefur nærvera Chous þótt
nauðsynleg til að jafna smávægi-
legan ágreining fulltrúanna, sem eru
3000 talsins, eða bara til að tryggja
að sjónarspilið verði allt slétt og
fellt.
Chou-En-lai er nú orðinn 76 ára
Hann hefur setið i forsæti í 25 ár og
er orðinn eins konar táknmynd
styrkleika og öruggrar framþióunar
kínverska alþýðulýðveldisins Fjarvist
hans á þinginu hlýtur að hafa
óheppíleg sálræn áhrif, svo ekki sé
meira sagt. En því miður er ekki
hægt að slá því á frest öllu lengur.
í þingsálvktuninni verður að
leggja drög að skipun „samvirku
forustunnar", sem yrði arftaki Maos
að honum látnum Mao er kominn á
níræðisaldur og veit þvi að honum
á hugsjónaafli byltingarinnar. En
hann gat heldur ekki sætt sig við
tilhugsunina um að Liu eða Lin
breyttu í nokkru stjórnarstefnu hans
Mao er dramblátur maður með
óskorað sjálfstraust, eins og flestir
byltingarforingjar. Hann er þó
drottnunargjarnari en flestir, því
hann vill líka rikja eftir dauða sinn.
Þess vegna er honum mikið i mun
að finna arftaka, sem getur talist
nógu traustur og trúverðugur læri
sveinn Það hefur honum ekki tekist
enn En óvissan elur af sér úlfúð
Þess vegna eru nú stöðugir flokka-
drættir með mönnum innan kín-
verska kommúnistaflokksins — og
þess vegna er stöðugt verið að af-
Eftir Eric Chou
neita öllum klíkuskap og landshluta-
deilum í opinberum fréttablöðum i
Peking „Samvirk forusta" mundi
geta sætt andstæð öfl innan flokks-
ins Spurningin er bara sú: hverja á
að velja svo allir geti vel við unað?
Takist það val ekki, má vænta enn
alvarlegri sundrungar Verið getur
að deiluaðilar sjái sér þann kost
vænstan að hafa hljóttt um sig á
meðan Mao er á lífi En úrslita-
stundin nálgast
LÍKLEGIR ARFTAKAR:
Ef stjórnmálaástandið i Peking er
sem sýnist, verður Teng Hsiao-ping
arftaki Chou-En-lai í forsætisráð-
herraembættinu, en hann er fyrrver-
andi aðalritari flokksins og var út-
nefndur i það embætti eftir menn-
ingarbyltinguna svokölluðu. Hann
varð meðlimur i franska armi kín-
verska kommúnistaflokksins árið
1924, þegar hann var við nám i
Paris ásamt Chou Útnefning hans i
stöðu varaforsætisráðherra var gerð
með fullu samþykki Maos. Og til
þéss að fylgi Maos við hann yrði
öllum Ijós var nýlega birt opinber-
lega mynd af Teng við hlið for-
mannsins Líkur benda til að hann
verði forsætisráðherra innan tiðar,
en honum til aðstoðar verði Li-Hsien
nien skipaður fyrsti varaforsætisráð-
herra Li var við nám i Frakklandi á
árunum eftir 1920 og er einn
fremsti fjármálasérfræðingur í Kina
nú. Áður hafði hanrýgetið sér góðan
orðstir sem yfirforingi í borgarastríð-
inu 1 946—49
Full ástæða er til að ætla að gott
samstarf geti tekist með Teng og Li
Báðir eru einlægir stuðningsmenn
Maos, en hvorugur stenst Chou
snúning hvað hæfileika og persónu-
gerð varðar. Saman gæti þeim þó
tekist að halda jafnvægi i innanrikis-
málum, enda óliklegt að þeir víki frá
stefnumörkun Chous um hægfara
þróun. Nema til komi að Maó taki
enn eitt heljarstökkið í „sagnfræði-
legum" útlistunum
En aðalvandamálið er, hvernig
flokksforustan skuli skipuð að Maó
látnum Flokksformannsstöðuna
verður að fylla, enda þótt gripið
verði til „samvirkrar forustu" Chou
gæti tekið að sér það hlutverk, ef
heilsa hans batnar. En nú er engin
vissa fyrir því að hann lifi Maó og
enginn annar virðist vandanum
vaxinn.
Síðustu fregnir benda þó til að
verið sé að undirbúa útnefningu
Wang-Hung-wen í formannssætið.
Wang er róttækur byltingarsinni frá
Shanghai, 37 ára að aldri, og þegar
settur i 3. virðingarsætið innan
flokksins — næstur á eftir Mao og
Chou En þá er að geta þess að þessi
skyndilegi frami Wangs eftir 10
flokksþingið í september var afleið-
ing ólgunnar, sem þar varð vart hjá
róttækum byltingarsinnum. Mao
kaus að ganga til móts við þá og
þess vegna skipaði hann Wang í
þetta háa sæti — tók hann fram yfir
marga aðra, sem bæði höfðu meiri
reynslu og hæfileika en hinn ungi
Wang
Vera má að Wang njóti stuðnings
róttæku aflanna í Shanghai, en vafa-
mál er hvort herinn er honum hlið-
hollur Mao hefur sjálfur oft sagt að
valdið sé þeirra sem vopnin bera og
Wang hlýtur að gera sér Ijóst að
frekari frami hans er ekki fyrirfram
útreiknuð staðreynd
Þótt kaldhæðnislegt sé má segja
að andstæðurnar og sundrungar-
öflin séu að nokkru verk Maos sjálfs
I hálfa öld hefur hann borið þar eld
að glæðum til að tryggja sjálfan sig i
sessi og auka völd sin. Nú kemur
brátt að skuldadögunum. Þegar
honum hentar bezt að afhenda
gunnfána byltingarinnar hæfum arf-
taka, er honum það næsta ófært.
Öldnum einræðisherrum er stund-
um þrautin þyngri að deyja en hjara.