Morgunblaðið - 24.10.1974, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. OKTÓBER 1974

hf. Árvakur. Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. slmi 10 100.
ASalstræti 6. slmi 22 4 80.
Áskriftargjald 600.00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 35.00 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Nútíma þjóðfélags-
og framleiðsluhættir
grundvallast á greiðum og
öruggum samgöngum.
Þjóðvegakerfi í strjálbýlu
landi er nokkurs konar
æðakerfi þjóðarlíkamans.
Það er því eitt meginverk-
efni náinnar framtíðar að
gera samgönguæðar lands-
ins þann veg úr garði, að
þær gegni því hlutverki,
sem framleiðsluhættir og
samgönguþörf nútímaþjóð-
félags gera kröfu til.
Stórir áfangar hafa náðst
í þjóðvegagerð. Hring-
vegur umhverfis landið
varð að veruleika á þessu
þjóðhátíðarári, þó að
mörgum viðamiklum verk-
efnum sé ólokið að því
marki, að hann gegni hlut-
verki sínu til fulls. Gerð
Djúpvegar, sem opnar
hringveg um Vestfirði og
lýkur á næsta ári, er bylt-
ing í samgöngum Vestfirð-
inga og verður drjúgur afl-
gjafi í viðreisn Vestfirð-
ingafjórðungs.
Þegar Djúpvegi er lokið
verður Þorskafjarðarheiði
eini fjallvegurinn á ak-
færri leið Vestfirðinga til
Reykjavíkur. Skiptir miklu
máli fyrir byggðirnar við
ísafjarðardjúp, að í fram-
haldi af núverandi áfanga
á Djúpvegi verði lagður
nýr fjallvegur úr Isa-
fjarðardjúpi, yfir Þorska-
fjarðarheiði eða á öðrum
hentugum stað, svo þessum
byggðum verði tryggðar
samgöngur við Barða-
strönd og Suðurland sem
lengstan hluta úr ári
hverju.
Gerð hringvegar um
landið sem og Djúpvegar
voru fjármagnaðar með
innlendum lántökum í
formi sölu happdrættis-
skuldabréfa. Á sl. ári var
og flutt frumvarp til laga
um happdrættislán ríkis-
sjóðs, fyrir hönd Vega-
sjóðs, vegna fyrirhugaðra
framkvæmda við gerð
Norðurlandsvegar. Frum-
varp þetta fékk ekki
endanlega afgreiðslu á Al-
þingi vegna þingrofsins, en
fullvíst má telja, að það
verði flutt á ný í byrjun
þings, sem hefst um nk.
mánaðamót.
Frumvarpið gerði ráð
fyrir því, að ríkissjóður
gæfi út happdrættisskulda-
bréf að fjárhæð allt að 800
milljónir króna til sölu inn-
anlands á næstu árum.
Skuldabréfin yrðu verð-
tryggð, undanþegin fram-
talsskyldu og vextir og
vinningar skattfrjálsir.
Fjármunir þeir, sem inn
kæmu við sölu bréfanna,
skyldu fjármagna upp-
byggingu Norðurlands-
vegar milli Akureyrar og
Reykjavíkur.
I greinargerð með frum-
varpinu kemur fram, að
gerð vegarins kosti, sam-
kvæmt verðlagi fyrra árs,
um 800 milljónir króna. Að
auki er kostnaður við
endurbyggingu brúa talinn
nema um 250 milljónum
króna, sem væntanlega
yrði greiddur af fé sam-
kvæmt Norðurlandsáætl-
un. Áætlaður fram-
kvæmdatími er þrjú til
fjögur ár. Samhliða þess-
um vegaframkvæmdum og
í framhaldi af þeim verði
hafizt handa um lagningu
bundins slitlags á Norður-
landsveg.
1 umræðum um þetta
frumvarp tók þáverandi
fjármálaráðherra og nú-
verandi samgöngumálaráð-
herra það skýrt fram, að
næsta stórátakið í vega-
gerð í landinu, næst á eftir
hringveginum og Djúp-
OG
vegi, væru varanlegar
endurbætur á Vesturlands
og Norðurlandsvegi. Und-
irtektir hans við um-
rætt lagafrumvarp um
Norðurlandsveg voru með
þeim hætti, að ætla verður,
að frumvarpið, endurflutt,
fái nú góðan byr gegn um
báðar deildir Alþingis.
Góður vegur milli Akur-
eyrar og Reykjavíkur kem-
ur ekki einungis norð-
lenzkum byggðum að
gagni, heldur jafnframt
Vesturlandi, Vestfjörðum
og Austfjörðum. Raunar
hefur hann þýðingu fyrir
landsmenn alla, ef tekið er
tillit til þess álags, sem
verið hefur og verður á
þessari leið. Vaxandi bíla-
eign landsmanna undir-
strikar og þörfina á varan-
legri vegagerð á þessari
þýðingarmiklu samgöngu-
æð milli landshlutanna.
Sú fjármögnun vega-
framkvæmda, sem felst í
sölu happdrættisskulda-
bréfa, hefur hlotið nokkra
gagnrýni, sem vissulega
hefur við röksemdir að
styðjast. Meginröksemdin
er sú, að sala slíkra verð-
tryggðra skuldabréfa taki
verulegt fjármagn úr lána-
stofnunum, sem hafi þá
minna úr að spila í láns-
fjárfyrirgreiðslu við at-
vinnuvegina. Á hinn bóg-
inn verður að líta á það, að
góðar og traustar samgöng-
ur eru ein helzta forsenda
atvinnulífs á landsbyggð-
inni og eðlilegra samskipta
og viðskipta milli lands-
hlutanna. Hér er því um
f járöflun að ræða, sem gert
hefur stórátök í vegagerð
möguleg og getur flýtt
nauðsynlegum verkefnum
í samgöngumálum þjóðar-
innar.
Norðurlandsvegur er
næsta stórátakið í íslenzkri
vegagerð.
DJUPVEGUR
NORÐURLANDSVEGUR
Jóhann S. Hannesson:
MÁL OG
MÁLFL UTNING UK
Hinn 13. október (13 „kvað
vera“ óhappatala) birtist I
Morgunblaðinu grein eftir Helga
Hálfdanarson með heitinu Mál og
skóli. Höfundur kemur þar víðar
^við en heiti greinarinnar gefur til
kynna, og gerist raunar svo fjöl-
reifinn um þekkingarsvið að
eila hersing manna úr ýmsum
áttum mennta og fræða þyrfti til
að svara honum svo sem verðugt
er. Því svaraverð er greinin eins
og allt sem skrifað er í sæmilegri
alvöru um viðgang fslenskrar
tungu; um það efni er þegjandi
samkomulag dauðamerki. Eg er
þess ekki umkominn að styðja eða
hrekja fullyrðingar höfundar um
atriði úr sagnfræði, félagsfræði,
þróunarsálfræði eða sérgreinum
uppeldisfræðinnar; um þetta veit
eg rétt nóg til að sjá að höfundur
er þar ámóta fáfróður og ég. Enda
eru það ekki fullyrðingarnar
sjálfar sem eg tel óhjákvæmilegt
að andmæla, og eru þær þó harla
hæpnar að efni til, heldur notkun
þeirra; það er málflutningur höf-
undar sem eg get ekki fengið af
mér að láta ómótmælt. Um öll þau
efni sem höfundur drepur á er til
einhver vitneskja, ekki kannske
alltaf jafn rækileg, ekki alltaf
jafn ábyggileg, en þó þess háttar
að hverjum sem ræða vill þessi
efni af fullri ábyrgð ber að afla
sér hennar að einhverju marki
áður en hann leggur önnur orð í
belg en sæmilega hæverskar
spurningar. Höfundur hefir van-
rækt að afla sér þessarar vitn-
eskju, lætur eins og hún sé ekki
til, og flytur mál sitt með gífuryrt-
um fullyrðingum sem ekkert í
greininni bendir til að fótur sé
fyrir. Slíkur málflutningur er
hverju góðu málefni til skaða og
lesendum verri en gagnslaus.
Enginn sem veit um höfðinglega
þjónustu höfundar við Islenska
tungu dregur f efa að hann sé
hvattur til þessara skrifa sinna af
einlægri ást á máli og menningu
þjóðarinnar; en í þetta sinn virð-
ist sú ást illu heilli hafa snúist I
blinda og hamslausa ástríðu.
Hið beina tilefni greinar Helga
Hálfdanarsonar virðist vera þau
ummæli tveggja ungmeyja að á
skólaprófi sé erfiðara að þýða af
ensku á ísiensku en af íslensku á
ensku. Reyndir tungumálakenn-
arar munu oftar hafa heyrt nem-
endur kvarta yfir stíl en þýðing-
um, en látum ummæli ungmeyj-
anna liggja milli hluta. Meiri at-
hygli verð en ummælin sjálf eru
viðbrögð greinarhöfundar. Hann
spyr: „Er þá svo komið hag ís-
lenzkrar tungu, að næstu kynslóð
Islendinga verði tamara að segja
hug sinn á öðru máli?“ Jafnt og
höfundur vona eg að því fari
fjarri. En um málflutning höf-
undar skiptir hér mestu að um-
mæli ungmeyjanna gefa ekkert
tilefni til spurningar sem þessar-
ar, jafnvel þó þær mæltu fyrir
munn fleiri nemenda en mér af
langri reynslu þykir sennilegt. í
fyrsta lagi er sá sem þýðir — og
þetta held eg höfundur viti
manna best — ekki að tjá hug
sinn heldur hug annars, og virðist
því ástæðulaust að örvænta um
getu þessara óvenjulegu ung-
meyja til að tjá sinn eigin hug á
Islensku. I öðru lagi má minna á
það að stílaverkefni eru að
jafnaði samin með þýðingu fyrir
augum, en svo er sjaldnast um þá
kafla sem þýða skal á íslensku;
þetta tvennt er þvf ekki sambæri-
legt. Loks ber að minnast þess,
sem höfundur virðist hafa látið
sér gleymast I bili, að sérhver
tunga býr yfir tjáningarmöguleik-
um, sem aðrar tungur skortir
þannig að hver heiðarlegur þýð-
andi verður fyrr eða sfðar að játa
vanmátt sinn og sætta sig við að á
skiptist sigrar og ósigrar, hvort
sem hann berst við að þýða á
móðurmál sitt eða af þvi. Þeim
sem leggja fyrir sig þýðingar
sæmir að berjast þeim mun djarf-
ar sem ósigurinn er vfsari, en að
mínu viti ættu unglingar á skóla-
aldri ekki að hafa þýðingar að
atvinnu.
Að minni reynslu má af ung-
meyjasögu höfundar draga allt
annan iærdóm en þann sem kem-
ur honum svona grátlega úr jafn-
vægi: eg sé hér ekki annað en enn
eitt dæmi þess að þýðing er óæski-
leg aðferð við kennslu erlendra
mála og forkastanleg sem próf-
steinn á árangur náms og
kennslu. Mér kann að skjátlast, og
kemur þar fleira en eitt til. I
fyrsta lagi er reynslan ekki alltaf
ólýgnust; löng reynsla af röngum
aðferðum kennir mönnum stund-
um ekkert annað en það að mæla.
árangur með röngum mæli-
kvarða. I öðru lagi er það stað-
reynd (sem hver sem vill á að-
gang að) að jafnvel þeir §em mest
hafa reynt og rannsakað þann
margvíslega vanda s^m fylgir
námi og kennslu eríendra mála
vita það litla sem þeir vita með
mun minni vissu en til þess þarf
að fullyrða eins djarft um þessi
mál og höfundur. Enda verður
þess ekki vart í grein hans að
hann hafi kynnt sér efnið að því
marki þar sem efasemdir taka við
af fullvissu þess sem lítið veit.
Næsta spurning höfundar —
sem hann að vísu eignar ótil-
greindum spyrjendum — er ekki
út í bláinn eins og sú fyrsta. Nú
spyr hann: „Hvernig stendur á
því, að íslenzk alþýða, sem engrar
skólafræðslu naut og átti við hálf-
danska embættismannastétt að
búa, gat varðveitt tunguna öld
eftir öld; en þegar hvert manns-
barn þreytir skólagöngu frá óvita
aldri til fullorðinsára og skilyrði
til almennrar málræktar eru orð-
in hin beztu, þá stefnir allt norður
og niður.“ Höfundur svarar
þessari spurningu sinni ekki
beint, heldur fylgir henni eftir
með öðrum spurningum eða get-
gátum orðuðum á þann veg að
sem minnst ábyrgðfylgi: „Ætli...
ekki...?“ og „Það skyldi nú
vera...“ Eg get ekki svarað
þessari spurningu né dylgjunum
sem henni fylgja og virðist ætlað
að lauma svörum í hug lesenda.
En um spurninguna er margt að
segja, og af því langar mig að
drepa á tvennt. Hið fyrra er þetta:
Á þvf tfmabili sem höfundur virð-
ist hafa í huga (en það er heldur
ónákvæmt tiltekið eins og fleira
sem máli skiptir f greininni) hafa
átt sér stað fleiri af þeim þjóðlífs-
breytingum sem á tunguna orka
en sú ein að skólaganga hafi auk-
ist, og hefði vel mátt víkja að
einhverjum þeirra í spurning-
unni ef höfundi er annt um að
leita réttra svara. Sfðasta atriðið
varðar einnig málflutning höf-
undar: það er ósannað mál — en
þó ekki eins ókannað og höfundur
leyfir sér að gefa í skyn — að með
aukinni skólagöngu batni skilyrði
til málræktar af því tagi sem höf-
undur eignar íslenskri alþýðu á
fyrri öldum; ég hallast að önd-
verðri skoðun um samband slíkr-
ar málræktar og skólagöngu en er
ekki alveg nógu ófróður um þetta