Morgunblaðið - 22.11.1974, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1974

hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sfmi 22 4 80.
Áskriftargjald 600.00 kr. á mánuði innanlands
í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Verðbólga hefur um
áratugaskeið verið eitt
erfiðasta viðfangsefni
stjórnvalda, þó að aldrei
hafi keyrt svo um þverbak
í þeim efnum eins og á
tveimur síóustu árum.
Sennilega er ókleift með
öllu að koma í veg fyrir
nokkra verðþenslu i þjóð-
félagi þar sem framfarir
eru jafn miklar og örar
eins og hér hefur átt sér
stað. Hinu er ekki að leyna
að slík óðaveröbólga, sem
við búum við nú, teflir af-
komu bæði launþega og at-
vinnufyrirtækja í tvísýnu.
íslenskt efnahagslíf hefur
einkennst öðru fremur af
sveiflum og á þessu ári er
verðbólgan 45 til 50%, en
til samanburðar má geta
þess að meðalverðbólga
hér á landi sl. þrjá áratugi
hefur verið 11%.
Þegar litið er á launaþró-
unina síðasta áratug
kemur í ljós, að heildar-
launakostnaóur hefur á
þeim tíma hækkað um
472%, en á sama tíma
hækkuðu raunráðstöfunar-
tekjur um 61%. Hér er
gífurlegur munur á heild-
arþenslunni í þessum
efnum og raunverulegum
afrakstri launþega. Þessar
tölur sýna því glöggt, að
það eru sameiginlegir
hagsmunir bæöi atvinnu-
fyrirtækjanna og launþega
að stemma stigu við veró-
bólgunni, en hagsmuna-
samtök þessara aðila ráða
vitaskuld miklu um þró-
unina í þessum efnum, þó
að vitaskuld komi þar
margir fleiri þættir til.
Ástæðan fyrir þessum
gífurlega mismun á
hækkun heildarlauna-
kostnaðar og hækkun
raunráðstöfunartekna á
fyrst og fremst rætur að
rekja til verðlagshækkana.
1 viðtali við Brynjólf
Bjarnason hagfræðing í
Mbl. í gær kemur fram, að
heildarlaunakostnaður at-
vinnurekenda á einstakl-
ing nam 875.800 kr., þar af
nema svokölluð launa-
tengd gjöld atvinnurek-
enda 106.800. Heildarlaun
til einstaklings námu því
768.900 kr. Af þeirri
upphæð gleyptu verólags-
hækkanir 432.800 kr. og
152.000 kr. fóru í skatta-
hækkanir miðað við árið
1963 sem grunnár. Af
768.900 kr. árslaunum
námu því raunráðstöfunar-
tekjur aðeins 184.100 kr.
Þegar litið er á tíu ára
tímabilið frá 1963 til 1973 í
heild, kemur í ljós, að
heildarlaun hafa hækkað
úr 140.000 kr. í 875.800 kr.
en raunráðstöfunartekjur
hafa aðeins hækkað úr 114
þús. kr. í 184 þús. kr. á
sama tíma.
Kaupgjald hefur hvergi
á Norðurlöndum hækkað
hlutfallslega nándar nærri
jafn mikið eins og hér á
landi. En þar kemur svo á
móti, að verðlagshækkanir
hafa verið miklu mun
meiri hér en á hinum
Norðurlöndunum. Niður-
staðan verður því sú, að
kaupmáttur tímakaups hér
á landi hefur verið mjög
svipaður og hjá þessum
grannþjóðum og stundum
talsvert meiri. Meðan
meðalkauphækkanir hér á
landi frá 1963 til 1973 hafa
numið 17,3% hafa þær
numið frá 9% upp í rúm
11% á hinum Norðurlönd-
unum. Þessar þjóðir hafa
því náð sömu kaupmáttar-
aukningu og í sumum til-
vikum meiri, þó að heildar-
kauphækkanir hafi að
meðaltali verið talsvert
minni.
Þessi samanburður sýnir
þvi glöggt, hversu mikil-
vægt það er að koma í veg
fyrir stökkbreytingar í
þessum efnum. Reynsla
Norðurlandaþjóðanna sýn-
ir, að sama árangri má
ná launþegum til hagsbóta
þó að vægar sé farið í
sakirnar við almennar
launahækkanir. Vitaskuld
er það frumskilyrði, ef
stuðla á að auknu jafnvægi
í þessum efnum, að verð-
lagshækkanir verði ekki
jafn gífurlegar og raun
hefur borið vitni um á
hverjum tíma.
Mikilvægt er að aðilar
vinnumarkaðarins geri sér
grein fyrir þessum stað-
reyndum, en ákvarðanir
þeirra í frjálsum kjara-
samningum hafa óneitan-
lega talsverð áhrif á verð-
lags- og veróbólguþróun í
þjóöfélaginu, eftir atvikum
hverju sinni. Um leið og
laun hækka verulega
hækkar rekstrarkostnaður
fyrirtækjanna, sem síðan
veldur hækkun vöruverðs,
er aftur kallar á hærra
kaupgjald.
Þegar kauphækkanir
verða meiri en nemur
aukningu þjóðarfram-
leiðslunnar gerist það sjálf-
krafa, launahækkanirnar
brenna upp á báli verðbólg-
unnar eins og raunin hefur
orðið á. Verðhækkanirnar
gleypa þá verulegan hluta
umsamdra kauphækkana.
Hér þarf að spyrna við fót-
um. Hitt er ljóst, að fleiri
atriði en þetta hafa áhrif á
verðbólguna í þjóðfélag-
inu. Stjórnvöld geta haft
áhrif hér á með aðgerðum,
er miða að því að draga úr
heildareftirspurn eftir
vörum og þjónustu í þjóð-
félaginu. Og síðast en ekki
síst er brýnt að koma i veg
fyrir sveiflur i þjóðarbú-
skapnum, sem án nokkurs
vafa eiga ríkan þátt í verð-
bólguþróuninni hér á
landi.
Mestu skiptir þó, að al-
menn samstaða náist um
aðgerðir til þess að snúa
þeirri þróun við, sem hér
hefur rikt. Óðaverðbólgan
er öllum til tjóns, hún
stefnir lífskjörum launa-
fólks í tvísýnu. En það eru
svo margir aðilar í þjóð-
félaginu, sem hafa áhrif á
þróun þessara málefna, að
þjóðareining um viðnám
gegn verðbólgu er for-
senda þess aó árangur
náist.
Kauphækkanirog verðbólga
JÓHANN hjXlmarsson J ^“STIKUR
ÞÓRBERGUR
ÉG átti því láni að fagna að kynnast
verkum Þórbergs Þórðarsonar ung-
ur Ég hef líklega verið fjórtán ára
þegar ég las Ofvitann og þóttist
heldur betur hafa komist I feitt ekki
síst I kaflanum um kirkjugarðsævin-
týrið fræga Að svona lagað stæði I
bókum þótti mér ótrúlegt Reyndar
komst ég fljótlega að því að I bókum
Þórbergs Þórðarsonar var margt að
finna, sem aðrir rithöfundar áræddu
ekki að setja á prent Þær voru fullar
af þvl, sem maður hugsar, en talar
yfirleitt ekki um
Ofvitinn var framhald þess merki-
lega ritsafns, sem hófst með íslenzk-
um aðli (1938) og Þórbergur kallar
sjálfur ævisögu sína og lífssögu
samtíðar sinnar I eins konar róman-
formi. I íslenzkum aðli er sagt frá
ungum gáfumönnum I þeim
húmoríska anda, sem enginn annar
rithöfundur en Þórbergur ræður yfir
Það er hinn sérkennilegi húmor Þór-
bergs, sem ásamt stilsnilldinni gæð-
ir verk hans lífi Ádeilu- og
predikunartónninn I Bréfi til Láru
yrði ósköp innantómur ef húmorinn
væri ekki með i fcr og yljaði lesand-
anum Það er einkenni þessa
húmors að hann beinist ekkí síður
að höfundinum sjálfum en öðrum
mönnum Nefna mætti söguna um
hrökkálinn, eða þáttinn um
imyndunarveikina. sem m a kemur
fram i ótta við að vera orðinn ólétt-
ur Aðferð Þórbergs til að ná tökum
á lesandanum er eins konar alvar-
legur trúðleikur ,,Hann er eins og
loddari, sem dansar viltan dans á
glóandi járnrist og jetur eld; fólk
staðnæmist alt i kring, gapandi og
gónandi," segir Halldór Laxness,
„fákunnandi stjettarbróðir hans i rit-
skap", i Kaþólskum viðhorfum
(1 925)
í greininni Þrjú þúsund þrjú
hundruð og sjötíu og niu dagar úr
lífi minu talar Þórbergur um „engil-
vængi hinnar glöðu dellu" og lýsir
sjálfum sér með þessum orðum: „Ég
hef töluverða innsýn í mannlega
náttúru, veit hvað hverjum einum
hentar bezt og kann vel að haga mér
eftir kringumstæðunum Stundum
segi ég ævisögubrot, gæði fólki á
draugasögum eða hermi eftir kjána-
legum prestum I því er ég snilling-
ur."
Atvikin höguðu þvi þannig að ég
kynntist snemma ungu fólki í
Reykjavik, sem dáðist eins og ég að
verkum Þórbergs og vandi komur
sínar til hans á kvöldin til að hlusta á
meistarann segja frá. Mér var boðið
að slást i förina. En Þórbergur var
sveipaður slíkum Ijóma í huga mín-
um að ég færðist undan Ég var
hræddur við að fá ofbirtu i augun og
verða að viðundri andspænis slíkum
manni.
Ég sá Þórberg fyrst á kynningu,
sem haldin var á verkum hans. Áður
en hann ávarpaði áheyrendur gekk
hann fram og aftur um salinn i
þungum þönkum á milli þess, sem
hann virti fólk fyrir sér Mér duldist
ekki að hann lék hlutverk sitt með
prýði Hann þurfti ekki að leggja sig
fram því að hin einkennilega hegð-
un var orðin honum samgróin
Hann kunni rulluna
Siðar var ég ásamt nokkrum ung-
um skáldum staddur í Unuhúsi.
Skyndilega kvaddi Þórbergur dyra.
Hann var að koma úr veislu frá
einhverju „alþýðulýðveldinu" og var
dálítið hreifur af vini Það þurfti ekki
að bíða lengi eftir sögunni Vitan-
lega fjallaði hún um Unuhús og
hann var ein af persónunum í lífs-
reynslufrásögn, sem minnti á kirkju-
Þórbergur Þórðarson. Teikning
eftir Sverri Haraldsson.
garðsævintýrið i Ofvitanum forðum
Galdur sögunnar var sá að Þórberg-
ur fékk vitrun eins og séra Árni
Þórarinsson þegar ekkert var eftir
nema láta til skarar skriða Sá, sem
hikaði ekki, varð að þola hinar
hræðilegustu afleiðingar gjörða
sinna, enda læknavisindin ekki orð-
in eins fullkomín og nú,
Ég bjó í nokkur ár við Hringbraut
og sá þá tvo höfðingja íslenskrar
ritlistar oft á göngu Þórberg Þórðar-
son og Jakob Thorarensen. En ég sá
þá aldrei saman. Jakob settist
stundum á bekk fyrir framan Elli-
heimilið Þórbergur hélt rakleiðis
áfram likt og með ákveðið takmark
fyrir augum, Jakob var með gamlan
hatt og gisið skegg, Þórbergur með
rússneska húfu sennilega nýbúinn
að éta kinverskt hunang.
Einu sinni vék Dider Rot sér að
Þórbergi til að segja honum hvað
hann væri helvíti góður rithöfundur,
eins og Diter orðaði það Þá hljóp
Þórbergur.
Það var ekki hægt annað en dáðst
að reglusemi Þórbergs, sem leit
vafalaust á gönguferðirnar sem
hluta af sköpunarstarfi sínu. Aftur á
móti hefur mér verið sagt að Þór-
bergur hafi stundum brugðið út af
vananum og lengt gönguferðir sínar
með því að lita inn hjá kunningjum.
Mér hefur fundist Hringbrautin
tómleg eftir að Jakob Thorarensen
lést og Þórbergur sást þar ekki leng-
ur. Ekki má heldur gleyma Einari
Markan, sem setti svip sinn á göt-
una með hlýju viðmóti Hann trúði á
listina á sama innfjálga hátt og tiðk-
aðist i gamla daga og sparaði ekki
stóru orðin þegar hann hreifst af
einhverju. Ég heyrði hann aldrei
minnast á aðra nema til þess að
hrósa þeim.
„Ég er farinn að sjá," sagði Þór-
bergur einu sinni þegar hann þóttist
hafa orðið var við eítthvað yfir-
náttúrulegt heima hjá sér Það þótti
mér kynlega mælt af manni, sem á
langri ævi hafði séð meira en flestir
aðrir. En framhaldslíf var honum
alvörumál eins og hin einlæga trú
hans á sósíalisma
Þórbergur skopaðist að þeim sam-
herjum sínum frá fyrri tíð, sem „bil-
uðu I Ungó", þ e a.s snerist hugur
eftir uppreisnina I Ungverjalandi
1 956. En f Opnu bréfi til Kristins E
Andréssonar 21. maí 1970 verður
honum tfðrætt um ófullkomleika
mannanna, alþjóðahyggju og þjóð-
ernisstefnu, og getur ekki leynt von-
brigðum sínum og efasemdum:
„Rót front! Rót front! Skyldu þessi
launsnarorð nokkurntíma koma til
okkar aftur? Þjóðernisvillan hefur
tært merg og blóð úr sósíalismanum
og nú sitjum við lamaðir úti á
pólitisku dauðahafi."
í greininni Þrjú þúsund þrjú
hundruð og sjötiu og niu dagar úr
lifi mínu fjallar Þórbergur um þær
viðtökur, sem Bréf til Láru fékk.
Hann segir að fólki hafi sárast fallið
„siðleysi bókarinnar". Innan sviga
standa þessi eftirminnilegu orð:
„Sannleikurinn er sá, að ég er
móralskasti rithöfundur, sem nú
skrifar islenzka tungu " Þessa full-
yrðingu er auðvelt að sanna með
tilvitnunum í verk Þórbergs En hið
svokallaða „siðleysi" hans leysti is-
lenskar bókmenntir úr viðjum og á
sinn rika þátt i að þær þróuðust í átt
til nútimalegra viðhorfa, þar sem
tepruskapur og skinhelgi urðu að
lúta i lægra haldi
Mórall Þórbergs kemur ekki síst
fram í afstöðu hans til íslenskrar
tungu Henni má kynnast í hinni
löngu ritgerð Einum kennt — öðr-
um bent, sem hann samdi til að
leiðbeina íslenskum rithöfundum
um vandað málfar. Hún er alls
ekki samin til að varpa rýrð á Þórleif
Bjarnason þótt hún sé birt sem rit-
dómur um Hornstrendingabók
hans. Eins og Þórbergur bendir á er
Hornstrendingabók óvenjulegtverk I
íslenskum bókmenntum „rituð af
meira andans fjöri og hærri iþrótt i
frásögn, stil og máli en við eigum að
venjast" Hún var Þórbergi aðeins
„hentugur texti til að leggja útaf',
enda er margt i grein hans i fullu
gildi og ættu ungir rithöfundar ekki
að láta hana fara framhjá sér.
Sá, sem hefur séð handrit frá
Þórbergi Þórðarsyni, hlýtur að undr-
ast vandvirkni hans. Timi slíkra
handrita er sennilega liðinn Sama
er að segja um þau vinnubrögð,
sem Þórbergur lýsir i Opnu bréfi til
fjárveitinganefndar 18. mars 1940:
„En að skrifa vandaðar bækur, þar
sem hver einasta setning, hvert orð,
jafnvel hvert atkvæði er hnitmiðað
eins og maður standi daginn út og
daginn inn við að hæfa með byssu
fimmeyring úr hundrað metra fjar-
lægð, að skrifa slikar bækur er ein-
hver sú versta og seinunnasta
þrælavinna, sem til er á þessari
þrældómsins jörð Og aðeins þær
Framhald á bls. 24.