Morgunblaðið - 22.11.1974, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1974 27
Brunatjóni afstýrt
á Breiðuvíkurheimili
Látrum, 20. nóv.
KLUKKAN 10.30 f gærkvöldi
varð þess vart á skólaheimilinu f
Breiðuvfk, að kominn var upp
eldur f hiöðunni, en skepnuhús
öfl eru sambyggð henni og fyllt-
ust þau fljótlega af reyk. Búpen-
ingi, kúm og nokkrum hrútum,
sem voru komnir á hús, var
hleypt út. Sfmað var strax um
sveitina eftir hjáip og slökkvi-
liðið á Patreksfirði, en þangað er
um 50 km frá Breiðuvík, var
beðið að koma til hjálpar. ÖIl
handslökkvitæki heimilisins voru
tæmd á eldin.
Ekki voru liðnar nema 15 min.
frá því að heimilisfólkið hafði
símað eftir hjálp uns fyrstu hjálp-
armenn komu á staðinn og innan
klukkustundar voru komnir 20
menn til hjálpar og meðal þeirra
vinnuflokkur frá Rafmagns-
veitum rikisins, sem nú er i ör-
lygshöfn. Tókst nú brátt að ráða
Framhald af bls. 23
Island leið undir lok i áranna rás,
sem sjálfstætt lýðveldi, er það
varð innlimað í ríkisheildina. En
nafnið helst, og á þessu svæði eru
afkomendur frumherjanna hvað
f jölmennastir i Norður Ameríku.
Þess má geta, til fróðleiks, að
sextán fjölskyldur úr Húnavatns-
sýslunni, sem þá var óskipt, voru í
þessum hópi innflytjenda, sem að
ofan greinir. Nokkrar þeirra áttu
síðast heima hér í Miðfirðinum
eða á Vatnsnesinu. I hópnum
voru hjón frá þessum bæ, Kirkju-
hvammi; hétu þau Rafn og Rósa,
en Jón var föðurnafn beggja.
Ekki er mér kunnugt um ætt-
færslu þeirra, örlög eða afkom-
endur, ef nokkrir voru. Þau eru
fyrir löngu horfin yfir móðuna
miklu, eins og allir hinir sem
mynduðu landnámssögu Islend-
inga fyrir vestan haf.
Þess skal getið að þessar sveitir
hafa átt, og eiga enn, atkvæða-
menn í hópi Vestur tslendinga.
Vil ég fyrstan nefna Asmund P.
Jóhannsson, frá Húki. Hann var
ekki aðeins frábær fjárafla-
maður, en einnig einlægur Is-
lands vinur, og lét ekki í þvf efni
sitja við orðin tóm. Hann var einn
helsti hvatamaður og stofnun
kennaraembættis í lslenzku og ís-
lenskum fræðum við Háskóla
Manitobafylkis, en stór hópur
ungmenna af ýmsum þjóðum
leggur nú stund á íslensk fræði
við þá stofnun. Þessu fyrirtæki til
framdráttar lagði Ásmundur
fram, sem fyrsta tillag í stofn-
sjóðinn, upphæð sem nú mun
samsvara fjögur hundruð þúsund
íslenskum krónum. Minnugur
heimasveitar sinnar, og frægasta
sonar hennar, nefndi hann einn
sona sinna Gretti, og hefir hann
nú um fjölda ára verið aðal ræðis-
maður tslands í Vestur Kanada.
Þá er mér ljúft að nefna Arin-
björn Sigurgeirsson Bardal, al-
bróður karls á Bjargi, sem
flestir hér munu kannast við. Um
hann hefir verið sagt í gamni, að
hann muni hafa ýtt undir fleiri
Islendinga á leið þeirra yfir í
annan heim en nokkur annar fs-
lenskur maður. En hann var út-
fararstjóri í Winnipeg um fjölda
ára. En Arinbjarnar verður lengst
minnst vegna þess að hann var
félagsmaður mikill, einlægur
kirkjuvinur, og eldheitur góð-
templari. Hann var Stórtemplari í
Winnipeg og Norðvesturlandi
í fjöldamörg ár, og sat á allsherj
arþingum góðtemplara í Frakk-
landi, Englandi og á Norðurlönd-
um. Aldrei dró hann dul á upp-
runa sinn og þjóðerni. Bróðir
hans, Páll, var einnig merkur at-
hafnamaður. Afkomendur
þeirra bræðra eru fjölmargir í
Kanada, allt myndarlegt og vel-
gefið fólk.
Skylt er mér að minnast á þá
við eldinn í hlöðunni. Var slökkvi-
starfinu þannig hagað, að heyinu
var mokað fram í fjósið, en þar
var svo slökkt í með vatni. — Uti
var nokkur strekkingur, 7 vind-
stig, og varð því að gæta þess, að
sem allra minnst opnaðist en
veruleg glóð var i eldinum og því
hætta á, að allt heyið mundi al-
elda verða á svipstundu. — Þegar
slökkviliðið kom var búið að ráða
niðurlögum eldsins að heita
mátti. En sú varúðarráðstöfun
þótti sjálfsögð að hafa þar dælu
slökkviliðsins f nótt er leið.
Skemmdir í bruna þessum urðu
frekar litlar á heyinu en um 800
hestar voru i hlöðunni og engar
skemmdir urðu á fjósi og fjár-
húsum.
Fullvíst má telja, að þarna hefði
orðið mikið tjón hefði eldsins
ekki orðið svo fljótlega vart og
vegna þess hve fljótt og vel var
brugðist við til hjálpar. Eldsupp-
presta vestanhafs, sem hingað
eiga ættir að rekja. Þeir hafa allir
verið mjög hæfir menn og sómi
stéttarinnar. Ég hefi áður minnst
á séra Jónas A. Sigurðsson frá
Ásbjarnarnesi. Hann var
eldheitur ættjarðarvinur, ræðu-
skörungur og skáld gott. Hann
hefir, m.a. ort áhrifamikið kvæði
um Borgarvirki. Lætur hann
virkið vera prédikunarstól, þar
sem Drottinn sjálfur ávarpar
þjóðina og hvetur hana til dáða og
trúmennsku við sannleikann.
Lokaerindin hljóða þannig:
Er traustur sá hornsteinn sem
heimsviskan leggur?
Er hvelfing sú dýrðleg sem
neitunin s^apar?
Þótt rísi upp menningar ramm-
gerður veggur
oft riðar sú bygging, og musterið
hrapar. —
Þótt mannsandinn prédiki og
prýðisvel
er prestsstóll hans sannleikans
Borgarvirki.
Draumurinn rættist — frelsið
fékkst — kraftaverkið gerðist, og
er enn að gerast. Yður er öllum
kunnugt um það kraftaverk sem
ég á við, það hefir ekki aðeins
gerst að yður ásjáandi þér eruð
þátttakendur í þvf, þér hafið
skapað nýja Island úr því gamla.
Ég, sem hefi dvalist fjarri fóstur-
jarðarströndum í meira en
fimmtíu ár, get ekki orða bundist,
er ég minnist þess sem var á minu
æskuskeiði, og þess sem ég sé og
heyri nú, heimkominn sem fram-
andi maður. Að sjón yðar, sem
ávallt hafið átt hér heima, fylgst
með viðburðunum, og tekið þátt f
þeim, er allt þetta sem nú sjáum
vér hversdagslegt og sjálfsagt. En
fyrir sjón minni blasa hér við
undursamleg kraftaverk hvar
sem liiið er. Leyfið mér að
benda á nokkur þeirra. Fjar-
lægðirnar, sem áður fyrr voru
oft ógnvekjandi, hafa horf-
ið með vegabótum og hrað-
skreiðum farartækjum. Arnar,
sem áður voru skæðir, og
oft stórhættulegir farartálmar, á
vissum tímum aðeins fa?rar fugl-
inum fljúgandi, eru nú aðeins
sem tilbreyting f landslagi þar
sem þær lfða fram í farvegum
sínum, beislaðar með steypu og
stáli. Ævilangt strit, sem oft lagði
vaska menn í gröfina langt um
aldur fram, er nú úr sögunni,
stórvirkar vinnuvélar afkasta
meira á einni klukkustund en
erfiði margra manna. Túnin eru
ekki lengur kafþýfðir kragar i
kringum þústir af moldarkofum,
þau eru rennslétt, og töðufengur-
inn margfaldur við það sem áður
var, en bæirnir rúmgóðir, hlýir og
bjartir, og búnir flestum þægind-
um nútimans. Bóndinn þarf ekki
lengur að óttast horfelli á búpen-
tök eru ókunn. — Ekki er heldur
hægt fram hjá þvi að fara, að færð
er sem á sumardegi væri, en þess
má geta, að um þetta leyti árs í
fyrra var allt komið á kaf í fönn
— og ófærð.
Forstöðumaður Breiðuvíkur-
heimilisins er Georg Gunnarsson,
en bústjóri skólaheimilisins er
Gísli Eyþórsson.
— Þórður.
Menntun
í kjöt-
iðnaði
BLAÐINU hefur borizt eftirfar-
andi frá Félagi íslenskra kjöt-
iðnaðarmanna:
I tilefni af ráðstefnu E.V.F.I. og
R.H. um matvælaeftirlit á íslandi
vill stjórn F.Í.K. lýsa yfir ánægju
ingi sínum, þótt Kári gnauði á
þorranum og góunni; nú eru
mörg úrræði þar sem áður voru
engin nema harmur neyð. Nú
þarf þjóðin ekki lengur að sæta
úrskurði erlendra dómstóla í mál-
um sinum, né fátæklingurinn að
þola smán og missi almennra
mannréttinda vegna fátæktar
sinnar. Nú þurfa menn ekki leng-
ur að standa niðurlútir með hatt i
hönd, við búðardyr selstöðukaup-
mannsins, milli vonar og ótta um
það hvort þeir muni fá björg i bú.
Nú á þjóðin sinn eigin skipastól á
lofti og sjó, og verslun eigin búða.
Nú standa skólar landsins öllum
opnir sem vilja eða geta lært,
verkleg eða bókleg fræði. Rúm-
lega 50 árum áður en vesturferðir
hófust, var efnilegur, en örsnauð-
ur maður að alast upp hér í Hrúta-
firðinum. Hann var mjög námfús,
en allar leiðir til frama virtust
lokaðar. Pappír var ekki til á
heimilinu, og ekki einu sinni
spjald og griffill. Sagt er að hann
hafi fundið fuglsfjörður niðri i
fjöru, gerði hann úr henni penna,
og lærði síðan af sjálfum sér að
skrifa á gamla hrosshausa i hag-
anum, og önnur skinin bein. Þrátt
fyrir þessa annmarka, varð þessi
piltur um siðir merkur embættis-
maður. Björn Gunnlaugsson, hinn
þjóðkunni spekingur og vísinda-
maður, lærði að reikna með þvi að
skrifa tölur á moldarflög með
smalaprikinu, og á snjóföl á svell
um. Gera má ráð fyrir að tíu ung-
menni hafi farið í súginn, á móti
þessum tveim sem höfðu svo frá-
bæran viljakraft. Mikill er sá
munur. Það er dásamlegt að vera
ungur á Islandi nútímans, og sjá
opnar dyr á allar hliðar. Þjóðin er
ekki lengur beygð af feimni og
fásinni, en er frjálsmannleg og
djörf. ísland stendur nú öðr.um
þjóðum fyllilega jafnfætis, og
jafnvel framar sumum nágranna-
þjóðunum, um tæknilega þróun.
Að öllu samanlögðu er það ljóst
að tslendingar hafa aldrei, á
ellefu alda sögu sinni, haft jafn-
mikið handa á milli sem einmitt
nú. Hvort þessi tímanlega vel-
gengni og efnahagslega hagsæld
hefir skapað samsvarandi lífs-
gleði, hvort menn una glaðir við
sitt, nú fremur en áður var, er
nokkuð sem ég skal ekki dæma
um. En eitt er víst: Þjóðin hefir
aldrei haft meiri ástæðu en ein-
mitt nú til að syngja af hrifningu:
„Ég vil elska mitt land; ég vil efla
þess hag, eg vil láta það sjá marg-
an hamingjudag."
Matthías orti hinn dásamlega lof
söng: Ö, Guð vors lands, í tilefni
af þúsund ára afmæli tslands
byggðar. Væri hann uppi nú,
myndi hann endursemja lofsöng-
inn, og bæta við elleftu öldinni.
Rimsnilld hans myndi enn njóta
sín, og ekki yrði honum skota-
skuld að flétta þessa nýliðnu öld
við hinar tíu. Ég er viss um að
efni lofgjörðarinnar mundi verða
enn hið sama og fyrr. Hann myndi
votta Drottni allsherjar, Guði
vors lands, lofgjörð og þökk fyrir
handleiðslu hans á landi og lýð,
allar þessar aldir. Hann mundi
sinni með þessa ráðstefnu og tel-
ur að með henni sé stigið spor í
rétta átt, en vill taka fram eftir-
farandi: Meðlimum F.Í.K. var
e.kki boðið skriflega á ráðstefnu
þessa, hvorki sem áheyrnarfull-
trúa né til fyrirlestrarhalds. Slik
vinnubrögð harmar stjórn F.I.K.
1 fréttum fjölmiðla frá þessari
ráðstefnu kemur fram að
menntunarmál matvælaiðnaðar-
ins hafi verið i mesta ólestri.
Erfitt er að sjá hvernig margar
matvælaiðngreinar geta axlað þá
ábyrgð i heilsufarsmálum sem á
þeim hvilir ef miðað er við
kennslumagn í Iðnskólanum í
Rvik t.d. í matvælafræðum. Þó
ber að geta þess að kennsla í
sérgreinum fyrir kjötiðnaðar-
menn við Iðnskólann í Rvík hefur
aukist all verulega og vænta má
frekari þróunar i þá átt. Nú er
það staðreynd að isl. kjötiðnaðar-
menn hafa á liðnum árum verið
sifellt á verði og reynt að bæta sér
upp takmarkaða námsaðstöðu við
Iðnskólann vegna skorts á kenn-
urum i sérgreinum með þvi að
halda námskeið og fengið þar til
hina hæfustu menn erlenda og
innlenda. Á árunum 1948 til 1971
biðja þess að hjá yður mætti
ávallt verða gróandi þjóðlif með
þverrandi tár, sem þroskast á
guðsríkisbraut.
Ég sé í fjarlægð fjöllin blána.
Það eru fjöll framtíðarinnar. Ég
sé í þeirn bláma farsældar, frelsis
og framfara. Ég sé i þeim ræktar-
semi við arf feðranna, og fullkom-
ið traust til æskunnar sem á að
erfa landið. Eg sé i þeim framrétt-
ar hendur, báðum megin frá, yfir
hafið, því að enn viljum vér ís-
lendingar halda hópinn, þótt haf-
ið skilji löndin.
íslendingar vestan hafs biðja að
heilsa, og óska landi og lýð bless-
unar á þessum merku tímamót-
um.
„BLESSUÐ SÉRTU SVEITIN
MlN SUMAR VETUR ÁR OG
DAGA.“
Þú ættjarðar faðir, er fermdir
minn anda
í feðranna kirkju á öræfalandi —
þótt ég sé hér manna sist
vaxinn þeim vanda:
I virki þíns sannleika gef
að ég standi
og veit mér að benda á þitt
Borgarvirki,
að bernskusveit mína og
ættland þar styrki.
Síðast, en ekki sist, nefni ég
séra Jóhann Bjarnason, albróðir
Tryggva, fyrrum alþingismanns,
sem bjó hér á næsta bæ, um langt
skeið. Séra Jóhann var gáfu-
maður, ættjarðarvinur mikill og
skörungur á alla lund. Hann var
lengi embættismaður Hins
evangeliska lútherska kirkjufé-
lags Islendinga i Vesturheimi,
áhrifamesta og viðtækasta félags-
ins sem starfrækt hefir verið með
Islendingum vestan hafs til þessa
dags.
Enda þótt afkomendur land-
nemanna sem vestur fóru séu nú
dreifðir um ómælisvídd Vestur-
heims, og séu víða aðeins ensku-
mælandi, er þó fjarri því að þeir
séu horfnir i þjóðahafið. Þeir eru
sér yfirleitt vel meðvitandi um
uppruna sinn, og eru tengdir
traustum tryggðaböndum sin á
milli með ýmiss konar félagssam-
tökum og bera mjög hlýjan hug til
stofnþjóðar sinnar og ættlands,
eins og dæmin sanna.
Það er óhætt að fullyrða að Is-
lendingar eru i góðu áliti meðal
samborgara sinna vestan hafs. Ég
hefi orðið þess var, er ég hefi
ferðast um ókunnar sveitir, að
íslendingurinn skipar oft leið-
togastöðu í borg og bæ. Oft er
hann skólastjórinn, læknirinn,
lögmaðurinn eða borgarstjórinn.
Mér hefir verið sagt að það sé oft
á við gott meðmælabréf við um-
sóknir um atvinnu, eða embætti
að vera af íslenzku bergi brotinn.
Ekki var þetta þó þannig frá upp-
hafi. Á fyrstu árunum voru Is-
lendingar í fremur litlu áliti
vestra. Þeir þóttu sérkennilegir í
háttum, einstaklingshyggjumenn
miklir, en fákunnandi til verka,
enda voru flest vinnubrögð þeim
framandi í fyrstu. En þeir sóttu
fram, og þeir sigruðu almennings-
hafði félagið gott samstarf auk
innlendra aðila við Teknologisk
institut i Kaupmannahöfn og fékk
frá þeim kennara og kennslu-
gögn, þar á meðal lög og reglu-
gerðir sem giltu í Danmörku á
hverjum tima um isetningu hinna
ýmsu efna. Vorið 1971 hélt félagið
fjölmennt námskeið með þátt-
takendum víðsvegar að af landinu
í samráði við Rannsóknarstofnun
iðnaðarins og Iðnþróunarstofnun
Islands. Þar var lögð megin
áhersla á að kynna þátttakendum
ný viðhorf um meðferð hinna
ýmsu efna sem notuð eru í og við
matvælaframleiðslu. Siðan höfum
við notið ráðgjafar Rannsóknar-
stofnunar iðnaðarins um þau mál.
En jafnframt teljum við þörf á
aukinni fagmenntun. Vegna hrað-
fara þróunar í iðninni bæði fyrir
nema og sveina, teljum við það
vænlegast til árangurs að það
nám fari fram í sérstökum mat-
vælaiðnskóla, sem auk þess að
mennta nema héldi námskeið
fyrir sveina.
Stjórn F.I.K. er ávallt reiðu-
búin til samstarfs með þeim aðil-
um sem vilja vinna að framförum
í matvælaiðnaói i landinu.
álitið með heiðarlegri framkomu
sinni, þrautseigju, dáðum og
drengskap. Þannig lögðu þeir,
eins og á annan hátt, grundvöll-
inn undir framtíð og velgengni
barna sinna. Þeir gleymdu aldrei
aðalerindi sínu til Ameríku, „allt
fyrir börnin“. Þótt þeir treguðu
ættland og ástvini létu þeir ekki
heimþrána lama framsóknarmátt
sinn. Ávallt sáu þeir bláma fjar-
lægra fjalla, en það voru fjöll
hugsjónanna og hins fslenska
manndóms sem jafnan ber sér
vitni í háttum hæfra manna, og
miðar til sigurs og sóma.
III.
Það kunna að virðast einkenni-
legir duttlungar örlaganna, að
einmitt á tímabilinu sem liðið er
frá því er vesturferðir hófust,
hefir þjóðlífið hér í landi tekið
fullkomnum stakkaskiptum.
Fljött á litið mætti ætla að það
hafi orðið slík landhreinsun að
vesturförunum, að fyrst þá er
þeir voru horfnir hafi þjóðin
vaknað af löngum dvala, og tekið
stórkostlegan fjörkipi). En það
voru margir lækir sem mynduðu
þá elfu sem braut stíflurnar sem
til þess tíma höfðu að mestu heft
eðlilegar framfarir lands og þjóð-
ar. Ef til vill voru vesturferðirnar
einn þeirra litlu lækja. Forystu-
menn þjóðarinnar voru auðvitað
mjög mótfallnir Ameríkuferðum,
sem þeir töldu að myndu leiða til
landauðnar i sumum sveitum.
Framsýnir leiðtogar töldu með
réttu, að besta mótvægið gegn út
flutningi væri það að bæta svo
kjör fólksins að það hefði enga
réttmæta ástæðu til að fara úr
landi. Fyrsta skrefið í þá átt var
auðvitað það, að herða á sjálf-
stæðisbaráttunni, heimta full-
komið frelsi úr höndum hins er-
lenda kúgunarvalds. Auðvitað
hafði lengi verið róið að þessu, en
herraþjóðin var treg til samninga
og hélt fast á móti. En um og eftir
aldamótin síðustu kom fram á
sviðið slík sveit forystumanna, að
önnur slík hefir naumast sést
áður í sögu landsins. Það er freist-
andi að nefna nokkur nöfn f þess-
ari sveit, svo sem Hannes Haf-
stein, Björn Jónsson, Skúla Thor-
oddsen, Valtý Guðmundsson,
Tryggva Gunnarsson, Bjarna frá
Vogi, og skáldið Benedikt
Gröndal, þótt ekki væri hann
neinn þjóðmálaskörungur. Hann
hellti drjúgum úr hæðnisskálum
sinum yfir allt sem var og hét
Ameríka og vesturferðir, og vakti
athygli alþjóðar á þessu mann-
félagslega fyrirbrigði. Hann sagði
t.d. eitt sinn: „Ef helmingur
þjóðar um hafið vill halda, og
heimili stofna um Vesturheims
lönd. Hvað verður þá, og hvað
mun því valda, að hjörtu vor
stirðna og kúgast vor önd . . .?“
Þessir menn, og margir fleiri á
þeirri tíð, voru stórbrotnir. Þeir
hnakkrifust um flest milli himins
og jarðar, eins og tslendingum er
lagið, en voru sammála um aðeins
eitt: ISLAND SKAL VERÐA
FRJÁLST — ISLAND FYRIR IS-
LENDINGA.
— Enn viljum vér
halda hópinn . . .