Morgunblaðið - 24.01.1975, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. JANUAR 1975
HVAÐ EB AÐ HEYRA?
TÓIMHORN
Það er ýmislegt forvitnilegt að
finna í tónlistardagskrá útvarps-
ins í næstu viku og flestir ættu að
geta sótt sér þangað tónlistariegt
viðurværi. Nefna má, að á sunnu-
dag nk. klukkan 3 verða fluttir
þættir frá tónlistarhátið í
Helsinki, sem sinfóníuhljómsveit-
in í Vínarborg sótti heim ásamt
núverandi stjórnanda sínum,
Carlo Maria Giulini, og pianóein-
leikaranum Alfred Brendel.
Fluttur verður Egmond-forleikur
Beethovens og pianókonsert nr.
20 í D-moll eftir Mozart.
Alfred Brendel leikur einleik í
píanókonsertinum, en hann er
e.t.v. fremsti fulltrúi austurriska
píanóskólans, ef svo má að orði
kveða, nemandi Edwin Fischer og
vakti alþjóðlega athygli á sér árið
1949 — aðeins 18 ára að aldri —
er hann sigraði í Busoni-
keppninni svonefndu. Hann
hefur leikið inn á ýmsar merkar
hljómplötur, ekki sízt pianóverk
Beethovens og Mozarts, en þykir
einnig vel liðtækur i Liszt og Arn-
old Scönberg.
Að loknum þessum flutningi
verður ekki ómerkari hljómplötu-
flutningur þar sem er sinfóniu-
hljómsveitin Hungarica undir
stjórn Antal Dorati. 1 sameiningu
hafa hljómsveitin og Dorati tekið
sér fyrir hendur það stórvirki að
hljóðrita allar 104 sinfóníur
Haydn og hafa raunar nýlokið þvi
verki. Hafa hljómplötur þessar
hlotið geysigóða dóma og vakið
mikla athygli. Tónlistardeildin
hefur smám saman verið að viða
að sér þessari annáluðu útgáfu og
flytur okkur á sunnudag Haydn-
sinfóníuna nr. 59.
Joseph Haydn — Hungarica-
hljómsveitin flytur eina af
sinfóníum hans — Antal Dorati
stjórnar.
Af stjórnandanum Antal Dorati
er það að segja að hann fæddist í
Budapest árið 1906 og var
nemandi bæði Kodály og Bartok
við konservatoríið i fæðingarborg
sinni. Arið 1924 varð hann stjórn-
andi við Budapest-óperuna, en
fjórum árum siðar gerðist hann
aðstoðarmaður Fritz Busch við
Dresden-óperuna. Á næstu árum
gerðist hann tónlistarstjóri óper-
unnar i Miinster ög stjórnandi
Ballet Russe de Monte Carlo i
London, auk þess sem hann var
gestastjórnandi viða um lönd. Ár-
ið 1941 flutti Dorati sig yfir til
Nýja heimsins, þar sem hann var
stjórnandi við New York-óperuna
og American Ballett Theatre auk
þess sem hann varð stjórnandi
sinfóníuhljómsveitanna i Dallas
og Minneapolis og eru ýmsar
hljóðritanir hans með hinni siðar-
nefndu velþekktar. Dorati varð
bandarískur ríkisborgari 1947.
Á sunnudag ki. 14 mun Gerður
Steinþórsdóttir taka völdin af eig-
inmanni sínum Gunnari Stefáns-
syni, dagskrárstjóra útvarpsins. i
eina klukkustund i þættinum Dag-
skrárstjóri i eina klukkustund.
Eins og vænta má verður Gerður
töluvert menguð af kvennaárinu.
„( þennan þátt hef ég eingöngu
valið kvenlýsingar úr bókmennt-
um, þar sem birtast mismunandi
viðhorf til kvenna," tjáði Gerður
okkur. Til að mynda verður lesin
frásögn Bibliunnar af Syndafall-
Sverrir Kristjánsson byrjar lestur
Passiusálmanna og hyggst vera trúr
trúartilfinningu Hallgrims.
inu, lesið verður úr Laxdælu, Fjall-
kirkjunni og Atómstöðinni, Svava
Jakobsdóttir les Saga handa börn-
um og lesinn verður kafli úr
Sexual Politics Kate Millet, sem er
einn helzti forvigismaður og hug-
myndafræðingur frelsishreyfingar
kvenna vestan hafs en I þessari
frægu bók deilir hún á ýmis vi3-
horf frægra rithöfunda til kvenna
eins og þau birtast i skáldverkum
þessara höfunda. Einnig sagði
Gerður að i þættinum yrðu flutt
Ijóð og söngvar — t.d. eftir Stefán
frá Hvítadal, Einar Braga og
söngvar úr Ertu nú ánægð kerling,
sem Þjóðleikhúsið hefur verið að
flytja. Flytjendur i þessum þætti
með Gerði verða Óskar Halldórs-
son, Þorleifur Hauksson og Stein-
unn Jóhannesdóttir.
Mánudaginn kl. 14.30 hefur
séra Jón Bjarman lestur nýrrar
siðdegissögu — Himinn og jörð
eftir Carto Coccioli i islenzkri þýð-
ingu sinni. „Bókin er skrifuð rétt
fyrir 1950," tjáði Jón okkur, „og
efni sögunnar er i stærstu dráttum
frásaga af itölskum presti sem
þjónar i litilli fjallasókn. Hefst sag-
an er presturinn kemur fyrst á
fund sóknarbarna sinna á árunum
milli 1920 og 1930 og fylgir ferli
hans allt fram til striðsáranna, að
hann er tekinn af lifi i þann mund
sem átökin á Ítalíu eru að magn-
ast og Þjóðverjar eiga þar i vök að
verjast."
Jón kvað höfundinn allþekktan í
hinni rómönsku Evrópu og er þessi
saga hans liklega þekktust allra
verka hans, enda verið þýdd á
mörg tungumál. Jón kvaðst aftur
á móti ekki vita til þess að aðrar
sögur Ciccioli hefðu verið þýddar
á islenzku, en þessi þýðing er gerð
fyrir áratug og hefur legið i hand-
riti allt síðan.
Á mánudagskvöld kl. 22.15
byrjar Sverrir Kristjánsson sagn-
fræðingur lestur Passiusálma
Hallgrims Péturssonar. f samtali
við Sverri kom fram, að þetta er i
fyrsta sinn sem hann les Passíu-
sálmana og las hann þá inn á
segulband nó i haust. Raunar
Samkvæmt nióurstöðum hlust-
endakönnunar ríkisútvarpsins er
hvað almennust hlustun á útvarp
um helgar. I samræmi við þetta
hefur verið reynt að betrumbæta
dagskrá útvarpsins á þessum
tveimur dögum og tekizt allbæri-
lega held ég að megi segja. Laug-
ardagurinn er kominn í allfastar'
skorður en sunnudagurinn er aft-
ur á móti lausari I reipunum, sem
að sjálfsögðu gerir ekkert til með-
an fjölbreytnin er nægilega mikil.
Að vísu leggur útvarpið mikla
áherzlu á uppbyggilegan erinda-
flutning fljótlega upp úr hádeg-
inu og má það nú heita fastur
liður. Eru þessi erindi oft með
allra athyglisverðasta efni sem út-
hafði komið til tals að hann læsi
Passiusálmana i fyrra, en þá
bauðst fyrsta konan til lestursins
og varð því að samkomulagi að
Sverrir dokaði við i eitt ár.
„Nei, það verður ekki neinna
breytinga að vænta i mínum upp-
lestri, heldur mun ég lesa þá upp á
tradisjónella visu, eins og mér er
tamast að lesa Ijóð," sagði
Sverrir. „Ég mun þess vegna ekki
fylgja fordæmi vinar mins Jóns
Helgasonar prófessors og læt
Amen-ið fylgja."
Sverrir kvaðst hafa komizt að
raun um þegar hann tók að undir-
búa sig og lesa sálmana upphátt
fyrir sjálfan sig, að þeir væru ansi
erfiðir i lestri. „Ég rak mig þá líka
á tvö atriði sem ég reyni að fylgja i
lestrinum. Annars vegar reyni ég
að losna við mærðina og hins
vegar leitast ég við að láta trúar-
tilfinningu sira Hallgrims koma
fram. Mér finnst það höfuðatriði
fyrir upplesarann hver sem hann
nú er, að hann beri þá virðingu
fyrir höfundinum og trúarhita
hans og þetta hef ég reynt að
einsetja mér, hvernig sem það
hefur nú tekizt."
Á þriðjudag i næstu viku kl.
14.30 flytur Gísli Helgason fyrsta
þátt sinn af fjórum um aðstöðu
fatlaðra barna. „Ég ætla i fyrsta
þættinum að fjalla um viðbrögð
foreldra við þvi að eignast fötluð
börn," sagði Gisli þegar hann var
inntur nánar eftir efni þessara
þátta. „f þvi sambandi mun ég
ræða við móður sem á tvö illa
fötluð börn og fleira kemur þarna
Gísli Helgason fjallar um aðstöðu
fatlaðra.
fram. I næsta þætti tek ég svo
fyrir þjálfun i æfingastöð lamaðra
og fatlaðra, ræði við starfsfólkið
og eina stúlku sem þar er i endur-
þjálfun. I þriðja þættinum verður
svo greint frá málefnum vangefina
og er þar uppistaðan viðtal við
Grétu Bachmann, forstöðukonu i
Bjarkarási. I siðasta þættinum
verður greint frá menntun fatlaðra
og i þvi sambandi rætt við Þor-
stein Sigurðsson, sem hefur eftir-
lit með sérkennslu og fjölfötlunar-
skólinn verður kynntur."
Gisli sagði, að hann gerði sér
Ijóst að þættir af þessu tagi væru
langt frá þvi að vera tæmandi um
þetta efni heldur væri markmið
þeirra miklu fremur að vekja með
þessu móti athygli á málefnum
fatlaðra. Samkvæmt skilgreiningu
Gisla nær fötlun yfir alla þá sem
búa við einhverja likamlega skerð-
ingu, eins vangefnir eða þroska-
heftir, sjónskertir og heyrnar-
daufir. Fjölfötlun væri aftur á
móti, þegar fólk ætti við fleiri en
eina fötlun að striða. Gísli kvaðst
varpið flytur okkur. Þessu næst
skiptast gjarnan á þátturinn Dag-
skrárstjóri i eina klukkustund og
þáttur Jóns B. Gunnlaugssonar Á
listabrautinni. Dagskrárstjóra-
þættirnir hafa oft verið æði mis-
jafnir en geta verið hinir áheyri-
legustu þegar vel tekst til með
dagskrárstjóra. Sömuleiðis hafa
þættir Jóns með ungu listafólki
verið upp og ofan. Ég er ekki frá
því að Jón ætti að fækka dálítið
þátttakendum í hverjum þætti og
kynna hvern einstakan þátttak-
anda betur með ítarlegra spjalli
við hann. Aftur á móti er breiddin
í þessum þáttum Jóns lofsverð og
val hans á listafólki fordómalaus.
Tveir sunnudagar eru mér þó
hafa reynt að spanna alla þessa
þætti fötlunar eins og kostur var i
svo stuttum þáttum nema hvað
hann hefði lltið getað fjallað um
málefni heyrnardaufra. Sagði Gtsli
að þættirnir hefðu raunar þurft að
vera fleiri og verið gæti að hann
tæki þráðinn upp að nýju seinna
meir en gat þess um leið að
óhemju vinna lægi í þessum fjór-
um þáttum og gerð þeirra öll mjög
timafrek. Að lokum gat Gisli þess
að hann hefði notið sérstaklega
góðrar aðstoðar Andreu Þórðar-
dóttur, forstöðukonu Reykjadals-
heimilisins, við gerð þessara
þátta.
Fimmtudagskvöld kl. 22.35
flytur Geir Vilhjálmsson sálfræð-
ingur annan þátt sinn i flokknum
Úr.heimisálarlifsins. Að þvi er Geir
tjáði okkur, hafa fimm þættir i
þessum flokki þegar verið ákveðn-
ir.
Allir fjalla þættirnir um sálarlífið
og nefndist fyrsti þátturinn Sálar-
sameining. (Er hann raunar á dag-
skrá í kvöld) Þar greinir frá sál-
vaxtarkerfinu, sem italskur geð-
læknir dr. Roberto Assagioli, kom
fram með. „Ég reyni að lýsa þessu
kerfi t stærstum dráttum, sem
óneitanlega er erfitt þar eð þetta
er efni i heila bók," sagði Geir.
„En segja má að hér sé um að
ræða safn af margs konar aðferð-
um sem miða að þvi að samhæfa
ýmsa þætti sálarlifsins. samræma
og upphefja innri ágreining og
örva sálræna þróun fólks, t.d. að
samræma tilfinningalif og hugs-
unarlif, að gera hið dulvitaða með-
vitað, samræma imyndunarafl og
rökræna hugsun. Ég hef dálitið
yfirlit yfir spurningalista sem er til
könnunar á sálarlifi einstaklings-
ins, sem er raunar unnhaf bess að
beita þessu álvaxtarkerfi. Lýsi
ég einni æfingu i þættinum —
svonefndi Hver-er-ég-æfingunni,
sem er einföld æfing til ^jálfskoð-
unar."
Annar þátturinn fjallar um slök-
un, þar kvaðst Geir reyna að
greina frá nokkrum mismunandi
slökunaraðferðum. auk þess sem
hann gæfi dæmi með verklegri
æfingu um eina mögulega slök-
unaraðferð. Það tekur um stund-
arfjórðung að gera þessa æfingu,
en hún var tekin upp á námskeiði,
sem Rannsóknarstofnun vitundar-
innar er Geir veitir forstöðu, hélt
sl. haust i stjórn vitundarinnar.
Slökunaraðferðin sem þar kemur
fram byggir á kerfi Jacobsen oa
felst í henni stigvís slökun, þar
sem viðkomandi byrjar á að beina
athyglinni að einstökum líkams-
hlutum og gefur þeim boð um að
slaka á hverjum á fætur öðrum.
Geir Vilhjálmsson sálfræðingur
flytur annan þátt sinn Úr heimi
sálarllfsins
sérlega minnisstæðir nú undan-
farið, er útvarpið hélt athygli
minni lengi fram eftir degi. Þetta
var þegar vönduð dagskrá þeirra
Páls Heiðars og Baldurs Guð-
laugssonar um inngöngu Islands i
Atlantshafsbandalagið kom tvo
sunnudaga í röð í kjölfar stórfróð-
legs erindaflutnings Sigurðar
Hjartarsonar skólastjóra um róm-
önsku Ameriku, sem nú stendur
yfir. Hygg ég að fleiri slíkir
sunnudagar yrðu vel þegnir af
útvarpshlustendum.
En svo ég víki nánar að erinda-
flutningi Sigurðar, þá þykist ég
vita að þeir ýmsu sem verið hafa
að glugga i hugverkasmið þessar-
ar merkilegu álfu, fái i þessum
erindum kærkomna innsýn í
ýmsa þá atburði og átök sem eru
Einar Pálsson skólastjóri fjallar um
Islenzk fræði á krossgötum.
Þriðji þátturinn fjallar um sál-
lækningar, en þar kveðst Geir
ætla að gefa yfirlit yfir ýmsar að-
ferðir sem beitt er til sállækninga
og einnig fjalla um ýmsar leiðir til
eflingar sálrænni þróun. en slikt
getur verið mikilvægt til að fyrir-
byggja ýmis sálræn vandamál,
eins konar sálarheilsuvernd. Fjórði
þátturinn snýst um drauma og
dagdrauma og hvernig menn geta
dregið ýmsan lærdóm um sjálfan
sig með þvi að fylgjast með
draumalífi sinu og reyna að skilja
ýmsar táknmyndir, sem draumar
eða dagdraumar geta hleypt inn i
meðvitundina. „Dagdrauma má
t.d. hagnýta sér sem leið til þess
að kynnast betur þvi sem er að
gerast svolitið dýpra i vitundarlif-
inu og þvi eru þeir heppileg viðbót
við draumgreiningu til sálkönnun
ar," sagði Geir. Flestir þekkja af
afspurn kenningar Freud i þessum
efnum, en Geir kvaðst i þessum
þætti byggja á ýmsum kenningum
djúpsálarf ræðinnar, fara að
nokkru leyti inn á kenningu Freud
en þó öllu meira inn á kenningar
hans Jung og hvað snerti dag-
draumana kvaðst Geir mundu lýsa
dagdraumsæf ingu, sem þýzkur
núlifandi geðlæknir að nafi
prófessor Leuner hefur sett fram.
Siðasti þátturinn fjallar svo um
tónlistarlækningar og kvaðst Geir
ætla að lýsa þar i stuttu máli
hvernig tónlist væri notuð i sam-
bandi við sállækningar, við endur-
hæfingu og til eflingar sjálfsþekk-
ingu fyrir venjulegt heilbrigt fólk.
„Ég ætla í þessum þætti að gefa
dæmi um tónlistarlækningarað-
ferðir sem bandarískur tónlistar-
læknir, Helen Bonny, hefur þróað
og gefa dæmi um mismunandi
tegundir tónverka, sem hún
notar." Bonny kom hér einmitt sl.
vor og hélt þá fyrirlestur í Tónlist-
arskólanum og kynningarnám-
skeið á vegum Rannsóknarstofn-
unar vitundarinnar.
Á föstudagskvöld kl. 20.25 flyt-
ur Einar Pálsson, skólastjóri Mála-
skólans Mímis, erindi sem hann
nefnir Íslenzk fræði á krossgötum.
Sem kunnugt er hefur Einar lagt
stund á rannsóknir islenzkra
fræða upp á sitt einsdæmi og sett
fram kenningar þar að lútandi,
sem ekki hafa hlotið hljómgrunn
meðal atvinnumanna á þvi sviði.
Einari hefur hins vegar verið um-
hugað að fá að lýsa kenningum
sinum og rannsóknum á vettvangi
Háskóla íslands, en gengið erfið-
lega. I samtali við Morgunblaðið
lýsti Einar erindi sinu á þessa
lund: „Þetta er samviskuspurning
til Háskólans. Siðustu ár hafa
orðið miklar umbyltingar i þekk-
ingu manna á forsögu Evrópu.
Kjarninn i erindinu er upprunaleg
hugsjón Háskólans og hvernig sú
stofnun hyggst taka þátt i skyn-
samlegri rannsókn nýrrar þekk-
ingar með þvi að þola ekki tján-
ingafrelsi við heimspekideild."
oft og tíðum baksvið þeirrar list-
sköpunar, sem á sér nú stað í
Suður- og Mið-Ameriku, og Vest-
urlandabúar hafa verið að upp-
götva á síðustu árum. Saga þess-
ara þjóða virðist einn samfelldur
harmleikur allt frá því að Spán-
verjar tóku að hreiðra þar um sig
og að veldi þeirra föllnu hafa
Bandarikin haft þar i frammi
myrkraverk, sem æ betur hafa
verið að koma fram í dagsljósið og
munu áreiðanlega síðar meir
þykja einhver ljótasti kapituli í
sögu hinnar bandarisku þjóðar.
Stjórnmálaókyrrðin í hinum s-
amerisku rikjum hefur iðulega
komið okkur spánskt fyrir sjónir,
en erindin hafa á margan hátt
skýrt fyrir manni hvað þar liggur
að baki.
--— — — — -------------— —---------— — 1
IGLEFS