Morgunblaðið - 08.05.1975, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. MAl 1975
ÞRJÁTÍU ár eru lióin frá
uppgjöf Þjóöverja í síóari
heimsstyrjöldinni. Klukk-
an 13 þriójudaginn 8. maí
1945 barst fregnin um upp-
gjöfina til íslands og í
munni manna hefur þessi
dagur verió kallaóur
frióardagurinn. Dagur
þessi hefur oróió mönnum
minnisstæöur og þá sér-
staklega lögreglumönnum,
þar sem þá var fyrsta sinni
í sögu lögréglunnar á ís-
landi beitt táragasi til þess
aó koma i veg fyrir rysk-
ingar og dreifa manna-
fjölda. Morgunblaóió hefur
af þessu tilefni rætt vió
Agnar Kofoed-Hansen
flugmálastjóra, sem var
lögreglustjóri i Reykjavík
á þessum tíma. Jafnframt
ræddi blaóió vió Svein
Stefánsson lögreglumann,
sem þátt tók í aógerðum
lögreglunnar á frióardag-
inn. Ennfremur er stuózt
Friðardagurinn,
8. maí 1945
Agnar Kofoed-Hansen, flugmála-
stjóri og fyrrverandi lögreglu-
stjóri í Reykjavík.
rúðubrot og gripdeildir. Var þá
sýnt að eitthvað hafði farið úr
böndunum. Við höfðum þá hjá
lögreglunni sérstakt boðunar-
kerfi og liðsstyrkur var kvaddur
út. Ég kallaði og til birgðavörð
lögreglunnar, sem geymdi tækja-
búnað, sem nota átti gegn óeirð-
um. Hann kom og deildi út
tækjunum, en ég fór heim — bjó
þá í Norðurmýrinni — í lögreglu-
bíl með sírenu og tilheyrandi til
fjórðung, en þá var lögregluliðið,
sem kvatt hafði verið út að drifa
að. Bárustþájafnframtfréttir af
ólátum á fleiri stöðum, svo að
augljóst var að ryskingar og læti
breiddust út.“
0 Herlögreglan kastaói
einkennum sínum
Akveðinn hluti sjóliðanna bar
sérstakt band um upphandiegg,
ljóst með gráum jaðri, en á miðju
„Um klukkan 16 fór hópur
þessi (brezkir sjóliðar — innskot
Mbl.) upp á Arnarhólstún og
klifruðu nokkrir brezkir sjóliðar
þar upp á styttu Ingólfs Arnar-
sonar i þeim tilgangi að hengja
þar upp brezka fánann. Var þvi
afstýrt af brezkum lögreglumönn-
um. Við atburð þennan kom nokk-
ur ókyrrð á þá sem viðstaddir
voru, án þess að til verulegra
ryskinga kæmi. Hélt hópurinn því
við samtímafrásögn blaðs-
ins.
Agnar Kofoed-Hansen segist
muna, að stjórn lögreglunnar
hafði frekar búizt við einhverjum
ólátum á væntanlegum friðardegi
og þvi hafi hann áður rætt við
yfirmann Bandarikjahers og
einnig lögreglustjóra þeirra Glaze
major og á fundinum var frá því
gengið, að engir amerískir her-
menn yrðu á ferli, þegar friður
kæmist á og tilkynning um það
bærist. Ékki var nákvæmlega vit-
að, hvenær tilkynningín myndi
berast, en uppgjöf Þjóðverja lá í
loftinu og menn biðu hennar
óþreyjufullir. Sömuleiðis segist
Agnar hafa haft samband við yfir-
mann brezka flughersins, en hér
voru þá enn brezkir flugmenn og
var þvi lofað, að þeir myndu
halda sér innan sinna herbúða og
halda friðarstundina hátíðlega
þar. Nokkur skip úr flota Breta
lágu þá í Reykjavíkurhöfn og
flotaforingi Breta lofaði ströngu
eftirliti með sínum mönnum, en
hann sagðisl ekki geta meinað
mönnum sínum landgöngu. Þá
voru einnig hér brezk flutninga-
skip.
% MikiH mannfjöldi
,,Um eftírmiódaginn fór ég nið-
ur I bæ ein« og hver annar
borgari," sagði Agnar. „Ég man
að veðrið var mjög gott og mikill
mannfjöldi var í bænum, en frétt-
in um uppgjöfina barst að mig
minnir rétt upp úr hádegi. Eg
gekk suður með Tjörninni og mig
minnir að einhver hafi verið að
synda þar í mikiili gleðivimu. Ég
fór síðan á lögreglustöðina og er
ég hafði verið þar örstutta stund
bárust fréttir um að hersing
Herskálar I Laugarnesi. Holdsveikraspítalinn, sem brann, sést fjærst a myndinni.
# Frásögn Morgunhlaðs-
ins
1 Morgunblaðinu hinn 10. mai
1945 er skýrt frá óeirðunum og er
þar sagt frá rúðubrotunum, sem
Agnar hefur lýst hér að framan.
Frásögn blaðsins er byggð á
skýrslu lögreglustjórans i Reykja-
vík og ef gripið er niður í hana,
segir þar:
% Afvopnaði
vélbyssumann
Sveinn Stefánsson lögreglu-
maður tók þátt í aðgerðum lög-
reglunnar þennan dag. Hann
sagði i viðtali við Morgunblaðið,
að hann hefði átt varðstöðu i
Tryggvagötu, en þá kom til hans
maður, sem sagði að brezkur sjó-
liði vopnaður byssu væri farinn
bandinu var kóróna. Táknaði
bandið að um „shore patrol"
væri að ræða, þ.e.a.s. menn
irnir voru lögreglulið sjó-
liðasveitanna. 1 látunum köst-
uðu sumir sjóliðanna, sem báru
þetta band, þvi af sér 0g
tóku þátt i óspektum félaga sinna,
enda voru flestir þeirra ef ekki
allir ölvaðir. Var islenzku lögregl-
unni því fremur lítið gagn i
þessari erlendu herlögreglu.
Neðan við Kalkofnsveg kom til
átaka — í grennd við Varðarhús-
ið. Agnar sagði, að þar hefði verið
tekinn af brezkum sjóliða hamar
einn mikill, sem hann hafi reitt i
höfuðið á Lárusi Salómonssyni,
en mun hamarinn þó ekki hafa
komið af fullum krafti i höfuð
Lárusar. bví að öðrum lögreglu-
manni mun hafa tekizt að trufla
manninn í högginu. Höggið lenti
framan á höfuðskildi, sem Lárus
bar og klofnaði húfan að framan
en honum mun ekki hafa orðið
meint af, a.m.k. stóð hann upp
aftur. Að öðru leyti voru sjólið-
arnir vopnaðir bareflum, sem
þeir höfðu búið sér til úr gúm-
slöngum og fyllt þær blýi i annan
endann. Lögreglan í Reykjavik
hafði búið sig vel undir hvers
kyns óeirðir og sagði Agnar að
hann hefði látið liðið æfa sig ár-
um saman jafnt daga sem nætur.
Allar þessar æfingar, sem voru að
mestu utan venjulegs vinnutíma,
voru unnar án endurgjalds. Er ég
enn þá þakklátur þessum ágætu
lögreglumönnum að þeir skyldu
taka slíkt í mál þvi að vinnudagur
þeirra var bæði langur og oftast
erfiður. En lögreglan sýndi mikla
þolinmæði við þessar æfingar og
þegar til þessara óeirða kom held
ég að þeir hafi fundið, hve gott
þeir höfðu haft af þessum æfing-
um, og hve vel þeir réðu við
vandamálin."
næst niður i Miðbæ og varð þar
þröng mikil og hávaði. Islenzku
og brezku lögreglunni tókst að
afstýra óspekktum þar að mestu
leyti. Ákveðið hafði verið að
Lúðrasveit Reykjavíkur léki á
horn á Austurvelli kl. 20,30 en
þar eð lögreglan taldi vafasamt að
takast mætti að verja Austurvöll
skemmdum af hálfu öspektar-
mannanna, lék Lúðrasveitin á
Arnarhólstúni í staó Austurvall-
ar. Fór hún þangað á tilsettum
tíma, svo og lögreglusveit, sem
ruddi svæðið umhverfis styttuna,
en þar hafði safnazt saman hópur
friósamra borgara. Um þetta leyti
náðu óspekktir, er höfðu verið um
skeið á Lækjartorgi, hámarki
sinu. Sinn fulla þátt í þeim áttu
ungir menn, sumir hverjir undir
áhrifum vins, sem leituðust við að
koma á stað óspektum með hrind-
ingum, ópum og alls konar óhljóð-
um. Sjóliðar, sem þarna höfðu
verið gengu nú í stórum hóp norð-
ur Kalkofnsveg, en á eftir þeim
fór hópur islenzkra manna og
unglinga.
Hóparnir staðnæmdust við
Varðarhúsið. Hófust þar rysking-
ar milli hermanna og Islendinga
og skömmu siðar grjótkast. ls-
lenzkum og brezkum lögreglu-
mönnum, sem þarna voru,
tókst brátt að skilja hópana
að, en grjótkastið hélt
áfram. Varð lögreglan að
beita kylfum í viðureign þcssari,
sem stóð yfir á aðra klukkustund.
Mannfjöldinn dreifðist þá um
miðbæinn, en ókyrrð hélst. Lög-
reglustjóri brezka hersins fór
fram á það við lögreglustjórann i
Reykjavík, að notað yrði táragas,
en lögreglustjórinn í Reykjavik
færðist undan því i lengstu lög.
Skömmu síðar fór brezka lögregl-
an að nota táragas á sitt eindæmi
til þess að dreifa mannfjöldan-
um.“
brezkra sjóliða, sem allir voru
mjög drukknir, væri á leið niður
Laugaveg og hefði hafið þar mikil
þess að koma mér í einkennisbún
inginn. Var ég kominn aftur á
stöðina eftir svo sem stundar-
BAREFLI og vopn — brezku sjóliðanna, sem upptæk voru gerð á
friðardaginn. Hamarinn er sá, sem sjóliðinn notaði við Varðarhúsið og
getið er f greininni. Þá sést einnig slöngubarefli, sem er þannig gert,
að gúmslanga er fyllt í annan endann með blýi og bandspotti festur f
hinn endann, svo að handhægara sé að halda á bareflinu. Gúmið f
bareflinu er orðið hart og hefur brotnað. Borðinn er einn slfkra, sem
sjóliðarnir höfðu um handlegginn til merkis um að þeir væru herlög-
reglumenn.
mmm
Táragashernaður
] í tvo daga