Morgunblaðið - 29.05.1975, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. MAl 1975
________Séra Björn 0. Björnsson:_
Hugleiðingar vegna ritsmíðar
séra Heimis í Kirkjuritinu
Ég var furðu lostinn. „Aldrei
áður hefur íslenzkur prestur talað
af svo takmarkalausum hressi-
leik, þvilíkri ógnvekjandi karl-
mennsku," varð mér að orði, er ég
hafði lokið lestrinum. „Hrein-
þveginn að kærleika!" bætti ég
svo við. „Maðurinn er greinilega
útlærður i existentialisma —
þ.e.a.s. hinni „kristnu" túlkun
þeirrar „harðsoðnu" atómaldar-
heimspeki — en virðist hins veg-
ar ekkert sérlega vel lesinn i Bibl-
íunni.“
Skálholtsskólarektorinn fer
háðulegum orðum um þá trú „sál-
arrannsóknarmanna", Jóns bisk-
ups Arasonar (Sbr. „Líf er eftir
þetta líf, herra.“ „Veit ég það,
Sveinki!") & Co, „að einstakling-
urinn eigi sér persónulega fram-
haldstilveru handan grafar og
dauða.“ Þetta virðist nú samt
hafa verið „trú“ Jesú sjálfs, sbr.
t.d. orð hans til ræningjans á
krossinum: „ ... í dag skaltu vera
með mér í Paradis." En vilji sr.
Heimir eyða þessu sönnunargagni
nieð þvi að benda til, að ræning-
inn hafi einmitt lagt fram „trúna
hreinu", þá skal rektornum bent
á Lazarus-dæmisöguna; sá hafði
ekkert haft af Jesú að segja, og
segir Jesús þó frá því, að eftir
andlát hans hafi englar borið
hann í „faðm Abrahams“. Þetta
hefur fullt gildi, þótt „atburður-
inn“ hafi „gerzt" i dæmisögu, —
fullt gildi sem heimild um „skoð-
un“ Jesú á þessu efni. Vilji sr.
Heimir hinsvegar benda á að ekk-
ert standi um það beinlínis i
dæmisögunni hvenær atburður-
inn ætti að hafa gerzt — hann
gæti hafa gerzt á „dómsdegi“ eft-
ir aldaraða „grafarsvefn“ — þá
væri því til að svara, að Jesús
tekur það beinlinis fram, að þegar
þeir talast við i dánarheimum,
Lazarus og ríki maðurinn, séu
SR. BJÖRN O. BJÖRNSSON.
bræður ríka mannsins enn á lífi á
Jörðinni. M.ö.o.: Sagan er óhrekj-
andi heimild þess, að Jesús taldi
að annað líf tæki við þegar að
þessu lifi loknu.
Existentialisminn neitar því, að
mér skilst, að um nokkurt fram-
haldslif geti veri að ræða —
a.m.k. fer Skálholtsskóla-rektor
sem sagt, háðulegum orðum um
þá er sliku trúa. Hann virðist hins
vegar hafa trúað þvi sem honum
var sagt um þetta efni, af læri-
meisturum sínum, án þess að
leggja það undir dóm sinnar eigin
skynsemi. Hefði hann hugleitt
sjálfstætt þessa fullyrðingu læri-
meistara sinna, um að framhalds-
líf kæmi ekki til greina, þá hefði
honum væntanlega orðið Ijóst að
existentialistar vita ekkert um
það fremur en aðrir menn, hvort
til sé annar heimur en sá sem
vísindin þekkja — heimur er taki
við þeim (aðalhluta þeirra, „sál-
inni“) sem deyja í þessum heimi.
Vísindi manna eru einskorðuð við
þennan almennt skynjanlega og
óútreiknanlega heim. Þau geta
bókstaflega ekkert sagt, til né frá,
um það hvort sá heimur, sem Jes-
ús gerði ráð fyrirað tæki við sál-
um framliðinna, sé raunverulega
til eða ekki. Um þann heim sagði
Jesús hins vegar: „Gerið yður vini
... til þess að þeir ... taki á móti
yður í hinar eilífu tjaldbúðir."
Já, „eilifu" sagði Jesús! Skál-
holts-rektor hæðir „eilífðar"-
,,skraf“ manna í grein sinni, allt
að því eins napurt og „sálarrann-
sóknarlega" trú þeirra á annað
lif. Maður skyldi halda — ef mað-
ur væri ekki búinn að reka sig á
þá órafjarlægð sem er milli skoð-
ana rektorsins á framhaldslífs-
trúnni og kenningar Biblíunnar
um það efni — að ,,eilífð“ væri
algerlega óbiblíuleg hugmynd.
Nýja-testamentið nefnir þetta orð
samt upp undir hundrað sinnum
— svo að ekki sé lengra farið út í
þá sálma í stuttri grein. Og Trúar-
játningin endar með orðunum:
„Ég trúi á ... eilíft líf.“
Það verður tæpast af grein
Skálholts-rektors séð, að hann
trúi á Jesú Krist Nýja-
testamentisins — þótt hann segi
„trúna hreinu“ einskorðaða við
persónu Jesú Krists. Það er, mið-
að við grein rektors, Jesús Krist-
ur ,,kristins“ existentialisrpa sem
hann hefur fest „trúna hreinu“
við. En „sá sem öðlast vill hreina
trú, hlýtur fyrst að gegnumskoða
fátækt allrar slikrar viðleitni“
(þ.e. „allrar mannlegrar viðleitni
til að finna „vit“ og „tilgang" i
vit-lausum og tilgangslausum
heimi“) áður en hann öðlast
trúna — m.ö.o., liggur manni við
að halda: ganga gegnum fullgilt
námskeið i „kristinni" existentíal-
heimspeki. Og þótt ekki væri
beinlinis átt við það — hvaða
heimildir eru fyrir þvi, að postul-
arnir hafi gengið gegnum slíkan
„process“ sem Skálholtsskóla-
rektor hér gerir að undirstöðu-
skilyrði sáluhjálpar. Jesús setur
raunar sjálfur fram undirstöðu-
skilyrði sáluhjálpar — en það er
gersamlega óskylt þvi sem rektor
setur fram. Undirstöðuskil.vrðið
orðaði Jesús svona: „Nema þér
snúið við og verðið eins og börnin.
komist þér alls ekki inn í himna-
ríki. „Hvilík órafjarlægð: „einsog
börnin", en hins vegar: hálærður
exixtentíalisti!
Skálholtsskólarektor tekur
sjálfsagt fram að til þess „að
gegnumskoða alla slíka viðleitni,
meta hana og finna hana létt-
væga'' þurfi ekki strangt og yfir-
gripsmikið nám í existential-
heimspeki, heldur nægi að hafa
verið af prédikara (sem þó
væntanlega þyrfti sjálfur að hafa
að baki sér slfkt nám) —
„hrakinn út á kaldan klakann" —
út í algera örvæntingu.
Af hverju minntist Jesús aldrei
á þessa einu sáluhjálparleið, held-
ur benti á allt annað sem frum-
skilyrði? Sr. Heimir reynir
kannski að halda því fram, að það
að „vera eins og börnin" og hitt,
að vera algerlega örvilnaður, sé
raunar eitt og hið sama. Ættum
við þá ekki bara að halda okkur
að orðalagi Jesú og reyna að heil-
um huga að vinna úr því?
Annars verð ég að játa, að þessi
boðskapur „kristnu" útgáfunnar
af ríkustu heimspekistefnu atóm-
aldar kemur að sumu Ieyti gamal-
kunnuglega fyrir sjónir. Skv.
grein Skálholts-rektors er „tilver-
an ... ekki aðeins tilgangslaus
heldur einnig vit-laus, í frum-
merkingu þess orðs.“ Og „Svo
langt ganga kristnir menn í þess-
ari tómhyggju sinni, að þeir telja
þessa tilgangslausu og vit-lausu
tilveru í grundvallaratriðum illa
(m.ö.o. eftir allt saman með til-
gang — eða hvað? Undirstrikunin
er mín. B.O.B.) Það er þá væntan-
lega ekki Guð, sem er Skaparinn
— eða hvað? Það var kenning til
forna, „villutrúar“-höfundar er
Markion hét. Þetta er ekki tekið
fram í ófrægingar- eða fordæm-
ingarskyni, heldur bent á það
meðal annarra orða.
17
Lýsing Skálholtsskóla-rektors á
kristnum mönnum: Sá hópur
horfist í augu við ... dauðann og
tilgangsleysið mætirþessum stað
reyndum með örvæntingu, allt frá
þeirri stundu, er þær renna upp
fyrir mönnum þessum, til dauða-
dags... Eru kristnir menn þá án
vonar? ... Fjarri fer því (Ein-
kennileg örvænting til dauðans,
það!) ... sé óskiljanlega von, sem
kristnir menn bera í brjósti...
snýst öll um Jesú Krist... Jesús
Kristur reis upp frá dauðum+...
Við (kristnir menn) tökum við
henni (upprisu Jesú) í trú, án
þess að hafa hugmynd um hvað
hún er. Við skynjum það eitt, að
Kristur lifir .. . Eftir sem áður
lifum við í óskiljanlegum og illum
heimi . . . Við horfumst í augu við
þetta allt, með örvæntingu jarð-
neskrar veru i brjósti. En jafn-
framt lifir í okkar annar maður
Jesús ... Og lífið á sér tilgang
(fyrir þá sem Kristur hefur
höndlað) — þann, að búa sem
barn Krists og lærisveinn hans á
jörðinni" — undirskrikað af mér,
B.O.B. , því að þetta er eini stað-
urinn í grein rektors, sem komið
gæti til mála að snerti spurning-
una um það, hvort hann geri ráð
fyrir að „börn Krists" lifi hinn
jarðneska dauða. Helzt er þá að
skilja á greininni, að fyrir því sé
ekki gert ráð í fræðum rektors.
Hins vegar eru „börn Krists . . .
ósigrandi, af því að ekkert verra
getur dunið á (þeim) en sá níst-
andi kuldi innan rifja, sem við
(kristnir menn) þegar höfum
gengizt við sem illar verur í illum
heimi.“
Fagnaðarboðskapur þetta! Jes-
ús kallaði boðskap sinn „Fagnað-
arboðskapinn". Bar hann „þann
nístandi kulda innan rifja“, að
kalla ósköp þau er Skálholtsskóla-
rektor boðar, „Fagnaðarboðskap-
inn“? Nei! Boðskapur sr. Heimis
er ekki fagnaðarboðskapurinn.
(SkiifaA 15. þ.m.; sett svona seint i Mbl.
vegna þess. aú upprunalega ætlaói éjí Kirkju-
ritjnu greinina).
Björn O. Björnsson.
+ Páll postuli „útskýrir'* „upprisu** Jesú
með þvi. að ..upprisa” sé algilt lögmál: „Kn ef
nú er prédikað, að Kristur sé upprisinn frá
dauðum. hvernig segja þá nokkurir á meðal
yðar. að upprisa dauðra sé ekki ti 1 ? Kn ef
ekki er til upprisa dauðra. þá er Kristur
heldur ekki upprisinn þá er ónýt . . . trú
yðar . . . en vér reynumst Ijúgvottar um Cluð.
þvi að vér höfum vitnað á móti (luði. art hann
hafi uppvakið Krist. sem hann hefur ekki
uppvakið svo framarlega sem dauðir ekki
upprísa .. . Kn nú er Kristur upprisinn
Hvernig risa dauðir upp? Og iikh) hvaða
likama koma þeir? . . . Sáð er forgenMÍIegu. en
upp ris óforj'engilefít ... sáð er náttúriegum
likama en upp ris andlegur likami * (I.
Kor.15).
áStóé THE OBSEKVER áSfcfe. THE OBSERVER THE OBSERVER
Palme snýr
gagnrýni sinni
1 austurátt
Stokkhólmur. — I síðasta mánuði
skýrðu blöð vlða á Vesturlöndum frá
mótmælabréfi, sem Alexander
Dubcek, fyrrum leiðtogi Kommún-
istaflokks Tékkóslóvakíu, hafði ritað
þingi lands sins. Hefur bréf þetta
valdið snöggum veðrabrigðum i
samskiptum Olofs Palme, forsætis-
ráðherra Sviþjóðar, og Gustavs
Husak, núverandi leiðtoga
Kommúnistaflokks Tékkóslóvakiu.
Gera menn þvi jafnvel skóna að
afleiðingarnar gætu orðið sam-
bandsslit Svia og kommúnistarikja
Austur-Evrópu.
Olof Palme, forsætisráðherra,
ávann sér heimsfrægð á síðasta ára-
tug fyrir harða og afdráttarlausa for-
dæmingu á íhlutun Bandaríkjanna i
málefni Indókina. Varð afteiðingin
sú, að Bandarikjastjórn kvaddi heim
sendiherra sinn í Svíþjóð og um
skeið andaði mjög köldu i garð Svia
af bandariskri hálfu. Palme hefur nú
beint geiri sinum að stjórnum
kommúnistarikja i Evrópu og verið
ódeigur i gagnrýni sinni á þær
Einkum hefur hann gagnrýnt leið-
toga Tékkóslóvakiu, en þeir hafa
verið dyggir skósveinar Moskvu-
stjórnar eftir innrás Sovétmanna i
landið árið 1968. Þegar Rússar
hröktu Dubcek frá völdum og bundu
þannig endi á tilraunina með
„kommúnisma með mannlegu yfir-
bragði" var þvi kröftuglega mótmælt
af öllum stjórnmálahópum í Sviþjóð,
allt frá hörðustu hægri mönnum til
leiðtoga Kommúnistaflokksins.
Palme getur reitt sig á öflugan
stuðning við sjónarmið sin i Svfþjóð
með því að ráðast á ranglætið í
Eftir Colin Narbrough
Tékkóslóvakiu, eins og þegar hann
fordæmdi Bandaríkjamenn vegna
Víetnam-striðsins Hinar einörðu og
skeleggu yfirlýsingar hans virðast
falla f mjög góðan jarðveg hjá
Svium, sem margir hverjir mega
ekki vamm sitt vita.
Enda þótt staða Palme i sænska
þinginu sé ekki sérlega sterk hvað
snertir þingmannafjölda verður það
stöðugt Ijósara, að hann hefur yfir-
burði yfir aðra stjórnmálamenn i
innanrikismálum i Sviþjóð Hann
hefur og mjög næma tilfinningu
fyrir hræringum i sænsku þjóðlifi,
veit hvað þjóðinni likar og hvað
ekki, og heldur um stjórnvölinn
styrkri hendi Þetta gerir honum
kleift að hætta sér Iengra I afskiptum
af heimsmálum en ýmsum stjórn-
málaleiðtogum öðrum Fáir stjórn-
vitringar í Vestur-Evrópu eru þess
fýsandi að elda grátt silfur við Aust-
ur-Evrópuþjóðir, einkum eftir að
þiðan mikla gerbreytti afstöðunni
milli austurs og vesturs.
Erjur þær, sem hér um ræðir og
gætu leitt til versnandi samskipta
stjórna Sviþjóðar og Tékkó-
slóvakíu, hófust í april sl er Palme
vitnaði i kafla úr bréfi Dubceks i
stjórnmálaræðu. Hann lauk lofsorði
á Dubcek, sem hann kallaði lýsandi
dæmi um lýðræðissinnaðan sósia-
lista, og harmaði það, að hann væri
stöðugt undir eftirliti leyniþjónust-
unnar.
Málgagn Kommúnistaflokks
Tékkóslóvakiu, Rude Pravo, birti
skömmu síðar viðtal við Husak, sem
tók við embætti flokksleiðtoga, eftir
að Dubcek var hrakinn úr þvi. Hann
sagði kaldhæðnislega „Ég veit ekki
betur en Olof Palme líti einnig á
sjálfan sig sem lýsandi dæmi um
lýðræðissinnaðan sóslalista. Nú
myndum við vilja leggja það til, að
Dubcek færi til Svíþjóðar sem sér-
fræðingur i lýðræðislegum
sósialisma, jafnvel á morgun, ef
nauðsyn krefði Dubcek myndi
setja konungsríkið Sviþjóð út á kald-
an klakann á fáum mánuðum, eins
og hann gerði við Tékkóslóvakíu
árið 1 968."
Nokkrum dögum siðar spilaði
Palme út trompinu sinu. — Á fundi
sósialdemókrata sagði hann: „Husak
hefur hafið orðaskak við mig. Ég sé
enga ástæðu til að svara því." En
það gerði hann nú samt. Hann
sagði, að þjóðir Tékkóslóvakiu væru
undir oki harðstjórnar og að hann
vonaði, að með tið og tima öðlaðist
Tékkóslóvakia frelsi sitt. Hann fór
hörðum orðum um núverandi
leiðtoga Tékkóslóvakiu undir forystu
Husaks og kallaði þá „harðstjórnar-
ófreskjur", og vitaskuld voru þessi
orð notuð i flennistórar fyrirsagnir
dagblaða
Frábær mælska forsætisráð-
herrans kom fram i umræddri ræðu,
er hann sneri við blaðinu og vék
máli slnu að framsýni og skilningi.
Hann sagði, að nú loks sæi fyrir
endann á hörmungunum í Víetnam,
og bætti við: „Bandarikjamenn hafa
nú tækifæri til að ávinna sér á ný
sem þjóð traust og trú annarra."
Samband Sviþjóðar og Bandarikj-
anna hefur stöðugt farið batnandi að
undanförnu, en við slika yfirlýsingu
frá Palme má búast við, að mikill
fjörkippur komi i það.
Svo virðist sem leiðtogi sænskra
sósialdemókrata sé alls óhræddur
við að hætta á versnandi samskipti
við þjóðir ef honum finnst að Sviar
eigi að taka afstöðu til þess, að
réttur þjóða sé fótum troðinn, hvaða
land sem i hlut á
Á sl sumri gerði Palme skýra og
langa grein fyrir hugmyndafræði
sinni á fundi sósíaldemókrata í Finn-
landi Hann visaði algerlega á bug
kapítalisma sem hentugu hagkerfi i
nútimaþjóðfélagi en að sama skapi
fór hann hörðum orðum um stjórn-
arfar kommúnistarikja, sem fara i
einu og öllu eftir kenningum Lenins
Aðeins nokkrum vikum siðar veittist
hann að forystu risaveldanna á
stjórnmálafundi i Norður-Sviþjóð og
lagði áherzlu á þær hættur, sem
smárikjum gætu stafað af samkomu-
lagi þeirra um skipan heims-
málanna, sem þau gætu siðan fylgt
eftir.
Frá sjónarhóli Palmes gefur hlut-
leysisstefna Svia engum grið
Helzta blað ihaldsmanna í
Sviþjóð, Svenska Dagbladet, gagn-
rýndi þetta siðasta dirfskubragð
Palme i ritstjórnargrein, og var það
harðasta gagnrýni, sem fram kom
að þessu tilefni Blaðið lýsti þeirri
skoðun að það þjónaði betur hags-
munum Svía að fjallað væri um
heimsmálin af meiri gætni og með
hógværara orðalagi en Palme hefði
gert Á hinn bóginn lauk það lofs-
orði á Palme fyrir að krefjast frelsis i
Tékkóslóvakiu. og reiða þannig
hönd til höggs á Austur-Evrópuriki,
eftir að hafa látið skammirnar dynja
að undanförnu á vestrænum
þjóðum.