Morgunblaðið - 10.10.1975, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. OKTÓBER 1975
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavlk.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6, slmi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Uundanfarið hefur í fjöl-
miðlum verið rætt
mikið og ritað um störf1
stjórnar Rithöfundasam-
bands Islands, og þá eink-
um formanns þess og ekki
sízt hér í Morgunblaðinu.
Blaðið fékk meðal annars
nokkra merka rithöfunda
til að tjá sig um afstöðu
formanns sambandsins og
erindi á norræna rithöf-
undaráðsfundinum þar
sem hann gaf skýrslu um
deilumál „Varins lands“ og
nokkurra rithöfunda.
Braut það í bág við hið
fornkveðna: utanstefnur
viljum vér engar (!)
Þjóðviljinn kallaði það
ofbeldisskrif Morgunblaðs-
ins að leita til rithöfunda
með ólíkar skoðanir og
fjalla að öðru leyti óhlut-
drægt um þetta leiðinda-
mál. Formaður Rithöf-
undasambandsins sagði að
Morgunblaðið hefði þyrlað
upp moldviðri, vegna þess
að blaðið framfylgdi þeirri
frumskyldu sinni að veita
fólki réttar upplýsingar,
sem skýra sjónarmið
ýmissa þeirra, sem við sögu
komu. En slíkt skilnings-
leysi á hlutverki stærsta
blaðs þjóðarinnar er að
sjálfsögðu smáatriði miðað
við það upphlaup, sem
reynt var að gera í rithöf-
undasamtökunum, og
brjóta þannig reglur sam-
bandsins og lög þess efnis
að það skipti sér ekki af
stjórnmálum. Lýðræðis-
sinnaðir rithöfundar gátu
að sjálfsögðu ekki unað
því að Þjóðviljinn yrði allt
í einu eina málgagn sam-
taka þeirra, enda sízt af
öllu eftirsóknarvert miðað
við fyrri afskipti blaðsins
af málefnum rithöfunda.
Má í því sambandi minna á
orð eins af stjórnarmeðlim-
um í Rithöfundasamband-
inu, þegar hann sagðist
ekki hafa gengið úr Al-
þýðubandalaginu til þess
að verða innlimaður í það
aftur með setu í stjórn Rit-
höfundasambands Islands.
Rithöfundar sameinuðu
félög sín í eitt rithöfunda-
samband í því skyni að
þannig yrði hagsmunamál-
um þeirra bezt borgið,
enda eru þeir sú stétt
manna hér á landi, sem
hvað sízt hefur verið
hlustað á, þegar hagsmunir
hafa verið annars vegar.
Sameining rithöfundasam-
bandsins var höfuðnauð-
syn af þessum ástæðum.
Það var bæði þarft verk og
merkt, þegar forystumenn
rithöfunda lögðust á eitt
um að sameina þá í Rithöf-
undasambandinu. Þar eiga
hagsmunamál rithöfunda
að sitja í fyrirrúmi. Við
annað geta lýðræðis-
sinnaðir rithöfundar ekki
sætt sig. Þeir hafa sýnt ár-
vekni og ákveðni, og mætti
nú öllum vera ljóst, að ef
ekki er farið fyllilega að
lögum Rithöfundasam-
bandsins hrynur það eins
og spilaborg, en ýmsum
óvildarmönnum núlifandi
rithöfunda hér á landi yrði
það sízt af öllu harmsefni.
Stjórn Rithöfundasam-
bands Islands er því mikill
vandi á höndum. Hún
verður að einbeita sér að
þeim verkefnum, sem við
er að glíma, hennar starf
er að sameina rithöfunda,
en sundra ekki. En sú er
skoðun Morgunblaðsins og
fjölmargra rithöfunda (þó
að ýmis önnur sjónarmið
hafi einnig komið fram í
umræðunum hér í blaðinu)
að gerð hafi verið tilraun
til að sniðganga lög Rithöf-
undasambandsins með
þeim tilburðum sem al-
kunnir eru. En sem betur
fer hefur nú verið komið í
veg fyrir það og stjórn
sambandsins hefur ákveðið
að einbeita sér að samein-
ingu rithöfunda og hags-
munamálum þeirra.
Morgunblaðið fagnar
þeirri þróun og þeirri
ákvörðun stjórnarinnar.
Þar með hefur samband
rithöfunda staðizt fyrstu
eldraunina og mættu nú
þau pólitísku aðskotadýr,
sem öllum stundum vega í
þann knérunn að nota rit-
höfundasamtökin (og önn-
ur samtök listamanna) sér
til framdráttar muna það í
eitt skipti fyrir öll, að rit-
höfundar eru ákveðnir í að
vera sameinaðir í hags-
munafélagi sínu og einhug-
ar um rétt sinn, hvað sem
skoðunum þeirra líður að
öðru leyti.
Niðurstaða alls þessa
máls er sú, að því er
Morgunblaðið kemst næst,
að stjórn Rithöfunda-
Rithöfundasamband íslands
— sameining en ekki sundrung
sambands Islands hefur
ákveðið „að loka“ þessu
leiðindamáli, þ.e. að fjalla
ekki frekar um það, enda
ekki í hennar verkahring
samkvæmt lögum sam-
bandsins. Þá virðist stjórn-
in þeirrar skoðunar að
vinnubrögð hafi ekki verið
með þeim hætti, sem
samrýmast lögum félags-
ins, markmiði þess og for-
sendum sameiningar.
Þetta er skynsamleg niður-
staða og til þess fallin að
efla Rithöfundasamband
íslands, en veikja ekki,
hvað þá sundra því, eins og
við blasti um tíma.
Rithöfundasamband Is-
lands fer með hagsmuna-
mál allra íslenzkra rithöf-
unda og er þar margur
akurinn óplægður, eins og
kunnugt er. Rithöfundaráð
fer aftur á móti með menn-
ingarmál þessarar sömu
aðila og er því æðsti
ákvörðunaraðili þeirra um
hugsjónalega stefnumörk-
un að öðru leyti. En yfir
þessum tveimur forystu-
sveitum islenzkra rithöf-
unda, stjórn Rithöfunda-
sambands Islands og Rit-
höfundaráði, er að sjálf-
sögðu þing íslenzkra rithöf-
unda sem stefnuna markar
og kýs fulltrúa sína í stjórn
og ráð.
Ákvörðunin um þessa
skipan var mikill sigur
þeim mönnum sem vildu
sameina rithöfunda, og
vonandi getur hún haldizt
íslenzkum rithöfundum til
góðs og eflingar, enda þótt
menn greini á um margt,
eins og verða vill í frjálsu
lýðræðislandi.
iStíi. THE OBSERVER iStít THE OBSEKVER tStíi, THE OBSEBVER *Stía THE OBSERVER iStít THE OBSERVER iSi&THEOBS
Eldflauga-
tilraunir
Rússa 1
Barentshafi
valda Norð-
mönnum
áhyggjum
Oslo.
Norsk stjórnvöld hafa borið
fram mótmæli við Sovétríkin
vegna tilrauna með eldflaugar,
sem þau hafa í vaxandi mæli
Iátið gera á Barentshafi. Ríkin
tvö eiga um þessar mundir í
deilum vegna yfirráða yfir
hafsbotninum á þessu svæði.
Norðmenn Iíta á þessar 11 daga
tilraunir með venjulegar eld-
flaugar, sem skotið er af landi
fyrir stuttar vegalengdir, sem
minniháttar kraftasýningar
rússnesku hersveitanna á Kola-
skaga, sem tryggir Sovétríkj-
unum aðgang að Norður-
Atlantshafi. En einnig má líta
þannig á, að með þessu séu
Rússar að ögra Norðmönnum
og minna þá á, að þrátt fyrir
yfirráð Norðmanna yfir Spits-
bergen og landgrunninu þar í
kring, séu tvöfalt fleiri Rússar
en Norðmenn búsettir á
þessum heimskautaeyjaklasa,
og að fleiri rússneskir hermenn
séu á norðurslóðum en svari til
íbúatölu Norður-Noregs. Þar að
auki sé enn eftir að leysa deil-
una um yfirráð yfir hafsbotn-
inum.
Skip hafa fengið fyrirmæli
um að halda sig frá svæði um-
hverfis tilraunastaðinn, sem er
80 sjómílur í þvermál, u.þ.b.
300 km norðvestur af Nord
Kap, sem er nyrsti oddinn á
meginlandi Noregs. Svæðið er
nokkurn veginn míðja vegu á
milli Spitsbergen og sovézku
eyjanna, Franz Jósefslands og
Novaya Zemlya, en Norðmenn
hafa einmitt hugsað sér þar
markalínu við skiptingu hafs-
botnsins á Barentshafi, þar sem
olíulindir gæti verið að finna.
En sovézk yfirvöld líta sínum
augum á silfrið. Þeir vilja láta
draga markalínuna talsvert
vestan við miðlínuna, en með
því móti fengju þau í sinn hlut
60.000 fermetra af hafsbotns-
svæði, sem þeir telja mikilvægt
fyrir sig í efnahagslegu jafnt
sem hernaðarlegu tilliti. Svæði
þetta er í næsta nágrenni við
bækistöðvar Atlantshafsflota
Rússa og önnur mikilvæg
hernaðarmannvirki. Ef olíu-
vinnsla myndi hefjast á þessum
slóðum, telja þeir hættu á að
olíuborpallar og hugsanleg
njósnaskip stofnuðu hags-
munum sínum í hættu.
Samkvæmt ákvæðum alþjóð-
legs sáttmála um Spitsbergen
hafa Norðmenn ótvíræð yfirráð
yfir eyjunum, en hinar 35 þjóð-
ir, sem undirrituðu sáttmálann,
eiga eigi að siður rétt á að hag-
nýta sér auðæfi í jörðu þar. En
ágreiningur er um rétt til hag-
nýtingar auðlinda neðansjávar.
Norðmenn sitja fast við þann
keip, en hvergi er kveðið á um
þetta atriði sérstaklega, og
aðilar ekki á einu máli um
hvort kröfur Norðmanna séu
réttmætar.
í ágúst sl. opnuðu Norðmenn
flugvöll á Spitsbergen, þar sem
lenda má hvernig sem viðrar,
og auk þess bættu þeir reglu-
lega flugþjónustu við 1.000
manna nýlendu sína á eyjun-
um. Rússar litu þessar fram-
kvæmdir óhýru auga og vildu
ekki að Norðmenn bættu sam-
göngur sínar við eyjarnar ein-
hliða. Þeir höfðu áður borið
fram mótmæli vegna þessarar
flugvallagerðar, og ástæðan
fyrir því, að þeim var ekki
haldið til streitu að þessu sinni
var sú, að þeim var boðinn sér-
stakur aðgangur að flugvell-
inum.
Fyrir skömmu gekk norski
sendiherrann í Moskvu í utan-
ríkisráðuneytið til að bera fram
mótmæli ríkisstjórnar sinnar
vegna eldflaugatilraunanna
Eftir að hafa rætt við yfirmann
Norðurlandadeildar ráðu-
neytisins, sagði sendiherrann,
að Rússar hefðu sýnt máli sínu
mikinn skilning, en neitaði að
gefa nokkrar nánari upplýs-
ingar.
Kjarninn f mótmælum Norð-
manna gegn eldflaugatil-
raunum Rússa var sá, að far-
skipum og veiðiskipum gæti
stafað af þeim hætta, og enn-
fremur var athygli Rússa vakin
á því, að umræður um rétt til
landgrunns á heimskautasvæð-
unum, væru ekki komnar á
lokastig.
En um leið og sendiherrann
bar fram mótmæli sín f
Moskvu, gaf utanríkisráðu-
neytið út þá yfirlýsingu, að
mótmæli þessi ættu sér enga
stoð í alþjóðalögum, sem nýlega
hefðu verið samþykkt. Líta má
svo á, að mótmælin hafi komið í
kjölfar viðræðna, sem hófust í
Moskvu f maí sl. Ræddust þar
við sjávarútvegsmálaráðherrar
Norðmanna og Rússa, Jens
Evensen og Alexander Iskyof.
Báru viðræður þeirra engan
árangur, en ákveðið var að þær
hæfust að nýju í nóvember
næstkomandi og þá í Osló.
Ef til vill má líta þannig á, að
með því að efna til þessara eld-
flaugatilrauna skömmu áður en
síðari hluti viðræðnanna á að
hefjast, séu Rússar að láta
skína f vígtennurnar ellegar
lýsa yfir lítilsvirðingu á kröfum
Norðmanna til yfirráða yfir
hafsbotninum. Rússar hafa
miklum mannafla á að skipa á
norðurslóðum, og Norðmenn
hafa sýnt af sér hyggilega
gætni, m.a. með því að banna
NATO-hermönnum öðrum en
Norðmönnum að dveljast nyrst
í Norður-Noregi. En þetta gæti
hins vegar þýtt það, að þau yfir-
ráð, sem Norðmenn hafa á
pappírnum yfir hluta Barents-
hafs, og kröfur þeirra, sem
stangast á við kröfur Rússa,
muni ekki leiða annað af sér en
eins konar fánýtt pappírsgagn,
sem enga stoð muni eiga í raun-
veruleikanum.
Vel kann svo að fara, að al-
þjóðlegir dómstólar og aðrir
aðilar styðji kröfur Norð-
manna, en það mun hafa harla
litla þýðingu, þegar um er að
ræða að draga til baka landa-
mæri Rússa, hvort sem það er
ofansjávar eða neðan.