Morgunblaðið - 07.11.1975, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1975
11
SAMBAND ungra sjálfstæðis-
manna hefur ákveðið að gangast
fyrir ráðstefnu um iandbúnaðar-
mál og verður ráðstefnan haldin f
Félagsheimilinu Fðlkvangi á
Kjalarnesi, laugardaginn 22. nðv-
émber n.k.
I fréttatilkynningu um ráð-
stefnuna segir m.a. að þing SUS
séu venjulega haldin á annasöm-
um árstíma fyrir fólk, sem vinnur
að landbúnaðarstörfum og er með
ráðstefnu á þessum árstima reynt
að koma til móts við bændur i
þeirri von að það takist að mynda
vettvang skoðanaskipta og stefnu-
mótunar f landbúnaðarmálum.
Ráðstefnan verður sett kl. 10
árdegis af Friðrik Sophussyni,
formanni SUS.
Þrír ungir bændur fjalla um
spurninguna: Er róttækra breyt-
inga þörf í landbúnaði? Þeir, sem
ræða þessa spurningu eru Óðinn
Sigþórsson, Einarsnesi, Gunnar
Jóhannsson, Ásmundarstöðum og
Þorkell Fjeldsted, Ferjukoti. Þá
verða almennar umræður en að
þeim loknum snæða ráðstefnu-
gestir hádegisverð og þar flytur
Ingólfur Jónasson, fyrrv. ráð-
herra ávarp.
Eftir hádegi ræða þeir dr.
Bjarni Helgason, jarðvegsfræð-
ingur, og Gunnar Bjarnason,
ráðunautur, um nýja möguleika
til innlendrar fóðuröflunar. Einn-
ig fjalla þeir Pálmi Jónsson, al-
þingismaður, og Jónas Kristjáns-
son, ritstjóri um spurninguna: Er
verðmyndunarkerfi landbúnaðar-
ins úrelt?
Gert er ráð fyrir að ráðstefn-
unni ljúki um kl. 18.00. Ráð-
stefnustjóri verður Ófeigur Gests-
son, Hvanneyri. Þeir sem hug
hafa á að sækja ráðstefnuna til-
kynni þátttöku í síma 17100 fyrir
15. nóvember. Ráðstefnugjald er
kr. 1.700.00 og er innifalið i því
hádegisverður og kaffi.
Ráðstefna um landbúnaðarmál
Samband ungra sjálfstæðismanna:
Björn S. Stefánsson:
Sjóðakerfi sjávarútvegsins
Það voru nokkur tíðindi þegar
sjómenn bundust samtökum um
að leggja skipum og neyða þannig
Alþingi til að afnema sjóðakerfi
sjávarútvegsins með að mönnum
skilist einu pennastriki. Alþingi
hefur lengi átt við að glíma að
tryggja afkomu sjávarútvegsins f
heild og einstakra greina hans og
fyrirtækja og hefur verið lögð
mikil vinna f að koma á þeirri
skipan sem gildandi er. Til þess
að átta mig á þeim málum hafði
ég samið greinargerð um þau efni
og hafði hugsað mér að senda
hana Ægi til birtingar við tæki-
færi. (Jr þvf sem komið er finnst
mér liggja á að birta yfirlit um
málið, enda hefur það aldrei
verið gert af öðrum.
Ætfð hafa verið miklar sveiflur
á afkomu sjávarútvegsins. Því
hefur valdið misjafn afli, sjótjón
og beinir skipskaðar og verð-
sveiflur á afurðum. Frá fornu fari
hafa menn ráðið sig í skipsrúm
upp á aflahlut. Slfkt fyrirkomulag
dreifði aflabresti á fleiri en út-
vegsbóndann. Áhætta dreifðist
einnig eftir öðrum samböndum
sem menn bjuggu við eða menn
hertu sultarólina, en margir
studdust við annan búskap en
sjávarbúskap. Þegar tækjakostur
útgerðarinnar jókst og allur
rekstur varð fjármagnaður varð
áhættan meiri. Að því leyti sem
útgerðin var fjármögnuð með
lánsfé varðaði það lánveitendur
að afkoma hennar væri svo trygg
að hún gæti staðið við skuldbind-
ingar sínar. Það mátti sjá til þess
að nokkru leyti með sjóvátrygg-
ingum. Lög um bátaábyrgðarfélög
voru sett 1938 og mæltu þau fyrir
um að allir minni bátar væru vá-
tryggðir, en nokkur misbrestur
hafði verið á því.
Um 1935 fóru sjómenn að semja
um kauptryggingu við útvegs-
menn. Jókst þannig áhætta út-
gerðarinnar af aflabresti. Á
stríðsárunum og eftir þau varð
vaxandi viðfangsefni stjórnvalda
að bæta sjávarútveginum afla-
brest og verðfall eða útgjalda-
aukningu. Var það ekki sízt fyrir
það að þá komst á sú regla að
kjarasamningar bundu útgjöld
við framfærslukostnað almenn-
ings með kaupgjaldsvisitölu og
tóku seint og lítið tillit til fram-
færslugetu útvegsins, en þeim
fækkaði jafnt og þétt sem báru
beina ábyrgð á viðgangi einstakra
útgerðarfyrirtækja. Ráðstafanir
stjórnvalda voru oft gerðar
frá ári til árs og var gripið til
ýmissa bragða og þau nefnd
sinum nöfnum. Þrivegis var gerð
stórtæk tilraun til að Ieysa þau
mál með almennri hækkun á
verði til útflytjenda sjávarafurða
(gengislækkun 1950, 1960 og
1968), en eftir á hafa stjórnvöld
gripið til timabundinna ráða.
Dæmi um slikar óreglulegar ráð-
stafanir eru bátagjaldeyrir,
togarastyrkir og útflutnings-
sjóður á árunum milli 1950 og 60,
togarastyrkir úr ríkissjóði eða at-
Björn S. Stefánsson.
vinnubótasjóði á árunum milli
1960 og 70, verðuppbót á línufisk
á sama tímabili og nú síðast niður-
greiðsla á verði oliu til fiskiskipa.
Stöðugar breytingar á niður-
greiðslum á matvæli hafa fylgt
afkomusveiflum sjávarútvegsins,
enda hafa niðurgreiðslurnar hafa
áhrif á útgerðar- og fiskverkunar-
kostnað þar sem matvælaverðlags
gætti verulega í kaupgjaldsvísi-
tölu.
Samfara óreglulegum kreppu-
ráðstöfunum i þágu sjávarútvegs-
ins alls eða einstakra greina hans
hafa stjórnvöld mótað stöðugt
fleiri og almennari reglur með
löggjöf til að leysa þann vanda
sem áður var mætt með sérstök-
um aðgerðum. Árið 1949 var lagt
á útflutningsgjald til að afla fjár i
hlutatryggingarsjóð (síðar afla-
tryggingarsjóð), en þannig var
dregið úr áhættu einstakra báta
af aflabresti og útgerðinni auð-
veldað að standa við skuldbind-
ingar sínar, meðal annars um
greiðslu sjómannshlutar. Ekki
var hafður sérreikningur fyrir
hvert skip heldur hafður einn
sjóður með tveimur deildum, ann-
arri fyrir sfidveiðibáta og hinni
fyrir aðra báta, síðar (1962)
fengu togarar aðild með sér-
stakan reikning og nú síðast
(1971) var hætt að aðgreina síld-
veiðibáta frá öðrum bátum. Sér-
stakur sjóður jafnar milli deilda
ef deild þrýtur fé.
Síðan 1956 hefur ríkisvaldið
haft milligöngu um greiðslu vá-
tryggingariðgjalda fiskibáta,
fyrsta árið með því að rfkissjóður
tók þau hálf á sig, síðan í nokkur
ár með greiðslu úr útflutnings-
sjóði, en tekna til hans var aflað
með gjaldi á innflutning. Siðan
1961 hefur starfað Tryggingasjóð-
ur fiskiskipa og hafa iðgjöld verið
greidd úr honum, en sjóðurinn
fær tekjur með útflutningsgjaldi
á sjávarafurðir. Bátseigendur
hafa þó ekki fengið iðgjöldin
greidd til fulls úr sjóðnum. Upp-
haflega var þetta eitt af mörgum
ráðum til að bæta hag út-
gerðarinnar, en það auðveldaði
um leið tryggingafélögum og
einkum bátaábyrgðarfélögum
innheimtu iðgjalda sem hafði
gengið treglega.
Verðjöfnunarsjóður fisk-
iðnaðarins var stofnaður 1969 og
lagt á útflutningsgjald honum til
tekna. Hann kom f framhaldi af
kreppuráðstöfun 1967 þar sem
greitt var úr ríkissjóði í sjóð sem
bætti verðfall af frystum fisk-
afurðum. Verðfalli skal siðan
mæta reglulega með greiðslum úr
verðjöfnunarsjóði, en honum
berast auk útflutningsgjalds
nokkrar tekjur með þvi að tekinn
er kúfurinn af verðhækkunum á
útflutningsafurðum.
Það hafa verið venjuleg við-
brögð einstakra útgerðarfyrir-
tækja þegar afkoma hefur versn-
að að dreifa skuldbindingum á
fleiri ár með þvi að taka fé að láni
og fresta endurgreiðslu lána.
Lltið eiginfjármagn í útgerð hér á
landi stafar vafalaust að nokkru
af sveiflum í afkomu og því að
lánastofnanir hafa haft það hlut-
verk að fleyta útgerðarfyrirtækj-
um áfram yfir öldudali. Oft hefur
verið brugðizt þannig við vondri
afkomu að dreifa áhættunni með
þvi að gera fleiri ábyrga, til að
mynda með þátttöku hrepps- eða
bæjarfélags, kaupfélags eða fleiri
einstaklinga I útgerðar- og fisk-
verkunarfyrirtækjum og með því
að hafa á sömu hendi veiðar og
verkun aflans.
Smám saman hafa þróazt
almennar regiur um lánsfé til
sjávarútvegsins. Bankarnir hafa
mótað reglur um rekstrarlán og
afurðasölulán með nokkrum af-
skiptum ríkisvaldsins en þó án
löggjafar. Árið 1962 var farið að
afla fjár til stofnlána sjávarút-
vegsins með útflutningsgjaldi á
sjávarafurðir og gildir það enn.
Þannig verða lánin léttbærari fyr-
ir þau fyrirtæki sem þaú bera, en
afkoma annarrá útgerðarfyrir-
tækja rýrnar að sama skapi.
Stofnfjársjóður fiskiskipa tryggir
hins vegar Fiskveiðasjóði vexti og
afborganir af lánum til fiskiskipa.
Hann er ólíkur öðrum sjóðum
sjávarútvegsins að því leyti að
tekið er gjald af afla hvers skips
og haldinn sérstakur reikningur
fyrir það.
Almennar ráðstafanir til að
tryggja afkomu sjávarútvegsins
hafa iðulega orðið til upp úr sér-
stökum kreppuráðstöfunum.
Þannig var það með verð-
jöfnunarsjóð fiskiðnaðarins eins
og getið var að framan. Vátrygg-
ingariðgjöld fiskibáta voru fyrst
greidd að hluta árið 1956 og var
það eitt af mörgum bjargráðum
ríkisins til handa sjávarútvegin-
um I það skiptið. Afkoma rekneta-
báta var slæm 1957 og 8 og halla-
rekstur varð á togurum 1961
og varð það til lausnar i bæði
skiptin að taka þær greinar veiða
með í hluta- og aflatryggingar-
sjóð. Svokallaður oliusjóður varð
fyrst til með sérstöku gjaldi á
loðnu þegar gert var ráð fyrir að
loðnuveiðar mundu gefa góðan
arð, en nýtur nú tekna af al-
mennu útflutningsgjaldi.
Það hefur ekki sizt verið vanda-
mál æðstu stjórnenda landsins að
tryggja afkomu sjávarútvegsins
og glíma við þær svéifíur sem á
henni vilja verða. Til viðbótar við
framangreindar lausnir er þess að
geta að ýmsir í hópi æðstu stjórn-
enda hafa talið að það mundi auð-
velda landstjórnina að þessu leyti
ef hér efldust nýjar atvinnugrein-
ar, meðal annars orkufrek stór-
iðja.
Það sýnist ljóst að þróun
almennra reglna á þessu sviði er
áðferð stjórnválda til að gera úr-
lausnir á sveiflubundnum vand-
ræðum sjávarútvegsins sem greið-
iegastar fyrir sig og alla aðila.
Þannig eiga málin að ieysast
nokkuð sjálfkrafa, en sú fyrir-
höfn eyðist sem er í þvi fólgin að
afla þingmeirihluta fyrir lausn-
um á vanda takmarkaðra hags-
muna, t.d. einstakra skipa, verð-
stöðva, landsvæða eða bátateg-
unda, eða sætta menn við aðrar
úrlausnir sem eru takmarkaðar
við sérstakar kringumstæður og
skírskota ekki beinlínis til
almennra hagsmuna.
Með sjóðakerfi sjávarútvegsins
hefur verið komið á formlega
skuldbindandi reglum um sam-
ábyrgð. Nú er hundur I þjóðinni
og hver höndin upp á móti
annarri og er því von að vilji
bresta þau bönd sem tengdu hags-
muni saman. Þar við bætist að oft
verður reynslan til að kenna
mönnum að þeir hafa mjög mis-
jöfn not af samábyrgðinni þó að
menn hafi ætlað annað i upphafi
eða ekki horft i það I þeim rausn-
arhug sem vill magnast þegar
snögglega kreppir að hjá öðrum.
Þegar frá líður vill dvína sú
rausnarlund sem leiddi til sam-
stöðu, en menn fara að reikna af
meiri smámunasemi fyrir sjálfa
sig hvað fyrirkomulagið kostar og
gefur. Trúlega er olíusjóður skýr-
asta dæmið um það.
Farseðill,
sem vekur fögnuó
erlendis
í desember bjóöum viö sérstök jóla-
fargjöld frá útlöndum til íslands.
Þessi jólafargjöld, sem eru 30% lægri
en venjulega, gera fleirum kleift aö
komast heim til (slands um jólin.
Ef þú átt ættingja eöa vini erlendis,
sem vilja halda jólin heima,
þá bendum viö þér á aö farseðill
heim til íslands er kærkomin gjöf.
Slikur farseðill vekur sannarlega fögnuö.
FLUGFÉLAC LOFTLEIOIR
/SLAJVDS
Félög með fastar áætlunarferðir