Morgunblaðið - 08.01.1976, Blaðsíða 14

14- MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. JANUAR 1976
fHttgustÞliiMfe
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthfas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sfmi 10 100.
Aðalstræti 6, sími,22 4 80.
Áskriftargjaid 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Borgarastyrjöld sú,
sem um þessar mundir
er háð í Angóla, vekur vax-
andi athygli víða um heim
og liggja til þess margvís-
legar ástæður. Enn einu
sinni hefur það gerzt í ný-
frjálsu ríki, að í kjölfar
sjálfstæðis fylgja átök
innanlands um það, hverj-
um falli í skaut völdin í
hinu nýja ríki. Versta
dæmið um slíkt var í fyrr-
verandi nýlendu Belga í
Kongo, sem nú nefnist
Zaire, fyrir rúmlega einum
áratug, og margir óttast, að
borgarastyrjöldin í Angóla
eigi eftir að verða jafn
harðvítug og blóðug og
átökin í Kongó og Nígeríu,
nokkrum árum síðar. Þá
eykur það mjög á mikil-
vægi þeirra atburða, sem
eru að gerast í þessu
Afríkuríki, að Angóla er
eitt af auðugustu ríkjum
Afríku og býr yfir miklum
náttúruauðlindum. At-
burðarásin þar getur haft
áhrif á þróunina í Suður-
Afríku. Loks er ljóst, að
stórveldin hafa í mismun-
andi ríkum mæli dregizt
inn í styrjöldina í Angóla
og er ekki séð fyrir endann
á aóild þeirra að þessum
átökum.
Hér á vesturlöndum
hættir okkur gjarnan við
að líta á atburði í fjarlæg-
um heimsálfum, eins og
Afríku og Asíu, út frá
okkar eigin sjónarhorni og
leggja sama mælikvarða á
viðburði þar og í okkar
heimshluta. Sannleikurinn
er þó sá, að þótt við búum
öll á sömu jarðarkringl-
unni er veröldin t.d. í
Afríku gjörólík þeirri, sem
við þekkjum hér í Evrópu,
fólkið er á öðru mennt-
unarstigi en við, hugsunar-
háttur þess allt annar og
aðgreining í einstaka ætt-
flokka og ágreiningur
þeirra í milli hefur oft mun
meiri áhrif á stjórnmála-
þróunina í Afríkuríkjum
en hin hefðbundni skoð-
anamunur miUi manna,
sem við þekkjum hér á
vesturlöndum.
Þessi atriði ber að hafa í
huga, þegar fjallað er um
ástandið í Angóla, en það
sem mesta athygli vekur
nú þessa stundina i sam-
bandi við átökin þar, eru
mjög ákveðnar tilraunir
stórvelda og þá fyrst og
fremst Sovétríkjanna til
þess að hafa áhrif á úrslit
mála. Sumir fréttaskýr-
endur hafa talið, að íhlut-
un Sovétríkjanna sé komin
á svo alvarlegt stig, að
Angóla geti orðið eins
konar sovézkt Viet Nam.
Nú hefur einn af stjórn-
málaleiðtogum Breta,
Jeremy Thorpe, formaður
frjálslynda flokksins i
Bretlandi, fullyrt, að hann
hafi áreiðanlegar heimildir
fyrir því, að sovézk stjórn-
völd hafi greitt stórfelldar
mútur til þess að tryggja
viðurkenningu annarra
Afríkuríkja á stjórn þeirr-
ar hreyfingar i Angóla,
sem sovétstjórnin veitir
stuðning. Ólíklegt má telja,
að slíkur maður hefði borið
slíkar fullyrðingar á borð,
nema hann hefði óyggjandi
sannanir fyrir því að rétt
sé hermt. Hér er bersýni-
lega um mjög alvarleg mál-
efni að ræða, enda má
ganga út frá því sem vísu,
að Sovétstjórnin leggi ekki
fram gífurlega fjármuni og
vopnabúnað til borgara-
styrjaldarinnar í Angóla,
nema í þeim tilgangi að
tryggja rík sovézk áhrif
þar, þegar borgarastyrjöld-
inni er lokið.
Segja má þvi með nokkr-
um sanni, að hinar fyrri
nýlendur gömlu evrópsku
stórveldanna fari úr ösk-
unni í eldinn og á það ekki
sízt við um Angóla, sem
aðeins fyrir nokkrum
mánuðum hlaut endanlegt
sjálfstæði eftir aldalöng
yfirráð Portúgala. Þegar
eitt nýlenduveldið hverfur
á braut kemur annað í stað-
inn. Það virðist ætla að
sannast í Angóla eins og
sums staðar annarsstaðar
og skiptir þá ekki megin-
máli, hvort nýlendustjórn-
in er bein eins og var á
tímum hinna evrópsku
stórvelda, eða óbein eins og
Sovétríkin virðast stefna
að í Angóla.
Kjarni málsins er auð-
vitað sá, að þjóðir Afríku
hafa ekki um langan aldur
barizt fyrir sjálfstæði sínu
undan nýlenduoki Breta,
Frakka og Portúgala fyrst
og fremst, til þess eins að
fá yfir sig nýja nýlendu-
stjórn, en að því marki sýn-
ist íhlutun Sovétmanna í
borgarastyrjöldina í
Angóla stefna. Hér verður
almenningsálitið í heimin-
um að koma til og leggja
þann þrýsting á Sovét-
stjórnina, sem dugar til
þess að hún hætti afskipt-
um sínum af málum í þessu
Afríkuriki sem öðrum. Hér
hefur fyrst og fremst verið
talað um Sovétstjórnina
vegna þess, að aðild hennar
að átökunum í Angóla
hefur verið miklu víð-
tækari og almennari en t.d.
afskipti Bandaríkjamanna
og Kínverja. En auðvitað á
það svo að vera, að hin
nýfrjálsu ríki Afríku leysi
sfn eigin vandamál sjálf án
afskipta fjarlægra stór-
velda og öllum má vera
ljóst, að hreyfingar þær,
sem berjast um völdin í
Angóla mundu ekki lengi
hafa skotfæri og annan
vopnabúnað til þess að
murka lífið hver úr ann-
arri, ef þær fengju ekki
fjárhagslegan stuðning frá
stórveldum og er því
ábyrgð þeirra mikil, sem
leggja til skotfærin í þessu
Afríkuríki.
Átökin í Angóla
Gunnar Tómasson:
Horfur í
íslenzkum
efnahagsmálum
ÁKVARÐANIR á sviöi ríkisfjár-
mála og kjaramála á næstu vikum
munu ráða miklu um þróun
íslenzkra efnahagsmála árið 1976.
Fáir hafa farið varhluta af þeirri
skerðingu þjóðartekna, sem orðið
hefur síðustu misserin. Þó
breyttar ytri aðstæður hafi þar
ráðið mestu, þá er nú þrýstingur á
bæði ríkisstjórn og launþega-
samtök að grípa til gagnráðstaf-
ana. Ef þess er ekki gætt, að því
einu verður skipt sem aflað er, þá
horfir illa í viðureigninni við
verðbólgu og aðra aðsteðjandi
efnahagsörðugleika.
í nýlegri spá Þjóðhags-
stofnunarinrlar var talið að
þjóðartekjur kynnu að aukast
lítið eitt 1976, ef framleiðsla
sjávarafurða yrði ekki minni
en árið 1975. Á sömu for-
sendu var því einnig spáð, að
halli þjóðarbúsins i viðskiptum
við útlönd kynni að minnka úr
10% af þjóðartekjum á yfirstand-
andi ári i 6—7% á næsta ári.
Síðan spá þessi var gerð hefur
brugðið mjög á verri veg með
horfur í þjóðarframleiðslu og út-
flutningi með þeirri niðurstöðu
fiskifræðinga að minnka þurfi
þorskafla árið 1976 um nær þriðj-
ung. Ein afleiðing þessa hlýtur að
verða gagngert endurmat fyrri
áætlana jafnt í rikisfjármálum
sem launastefnu.
Auk beinna áhrifa minni þorsk-
afla á þjóðartekjur, koma til veru-
leg óbein áhrif í mynd sam-
dráttaraðgerða í efnahagskerfinu,
sem ekki verða umflúnar, ef við-
unandi minnkun viðskiptahallans
á að nást. Greiðslubyrði næstu ára
vegna erlendra skulda er þegar
orðin áhyggjuefni, en erlend
skuldasöfnun hefur síðustu tvö
árin staðið að baki einnar krónu
af hverjum tíu, sem landsmenn
hafa haft til umráða. Nauðsyn
breytinga á þessu sviði mun flest-
um ljós. Þar sem innflutnings-
eftirspurn ræðst að miklu leyti af
heildareftirspurn í hagkerfinu,
og með hliðsjón af væntanlegri
minnkun útflutnings sjávar-
afurða, þá er nú augljóslega þörf
enn meira aðhalds í framkvæmd-
um og neyzlu en fyrri áætlanir
hafa gert ráð fyrir. Að öðrum
kosti mun ekki takast að minnka
viðskiptahallann í 6—7% af
þjóðartekjum, sem þó verður að
teljast algjört hámark.
Nýlegt yfirlit Þjóðhagsstofn-
unarinnar um þróun efnahags-
mála á yfirstandandi ári gefur
glöggt til kynna, hvar helzt er
þörf aukins aðhalds. Samtímis því
að einkaneyzla mun minnka um
12% þá mun samneyzla haldast
óbreytt að raunverðmæti á árinu
1975; samtímis því að fjárfesting
atvinnuveganna minnkar um
15% og íbúðabyggingar dragast
saman um 5%, þá mun magn-
aukning opinberra framkvæmda
verða um 18%. Þessar tölur stað-
festa það, að óviðunandi þensla í
ríkisbúskap og opinberum fram-
kvæmdum hefur verið meginor-
sök þeirrar háu verðbólgu, sem
haldið hefur áfram síðasta árið,
svo og þess mikla halla, sem verið
hefur á viðskiptum tslands við
útlönd.
Hins ber þó einnig að gæta, að
það er einkum þessum miklu út-
gjöldum hins opinbera að þakka,
að atvinnuleysi hefur enn ekki
orðið umtalsvert. Er hér komið að
kjarna þess vanda, sem nú er við
að etja: hvernig verður snúið við
á braut stórfelldrar skuldasöfn-
unar hins opinbera jafnt innan-
lands sem utan, án þess að
atvinnuástand versni um of?
Saga sfðustu ára talar skýru
máli um þau víti, sem helzt ber að
varast. Upphaf þess gæfuleysis,
sem einkennt hefur þróun
íslenzkra efnahagsmála síðan
1971, voru þær óraunhæfu kaup-
hækkanir, sem urðu á seinni
hluta þess árs. Þenslustefna ríkis-
valdsins hafði hins vegar úrslita-
áhrif um hraða verðbólgu þeirrar,
sem varð á árunum 1972—1973.
Kjarasamningarnir í ársbyrjun
1974 urðu síðan til þess, að enginn
árangur varð af viðleitni stjórn-
valda til bragarbóta það árið. Á
því ári, sem nú er senn liðið,
hefur orðið betri samvinna með
ríkisvaldi og launþegasamtökum.
Ríkisvaldið hefur tryggt fulla
atvinnu með útgjalda- og fjárfest-
ingarstefnu sinni, en launþega-
samtökin hafa stillt kaupkröfum
sínum í hóf. Hallinn í viðskiptum
við útlönd og áframhaldandi verð-
bólga sýna þó, að stefnt hefur
verið of hátt í umsvifum hins
opinbera sem og I kaupkröfum
launþegasamtaka.
Við lok ársins er einsætt, að
verulegur samdráttur opinberra
útgjalda og framkvæmda hefði
verið nauðsynlegur til að draga úr
þeim geigvænlega viðskiptahalla,
sem nú hefur orðið annað árið í
röð. Einnig er augljóst, að skerð-
ing rauntekna Iaunþega hefði
þurft að verða enn meiri, ef slíkur
samdráttur hefði ekki átt að leiða
til verulegs atvinnuleysis. Ef
minnka á viðskiptahallann á kom-
andi ári, jafnframt því sem verð-
bólgan er hamin og komið í veg
fyrir meiri háttar atvinnuleysi, þá
verður ekki hjá því komist að
móta og fylgja fram þeirri stefnu
aðhalds í ríkisútgjöldum og kaup-
kröfum, sem ein samrýmist þess-
um stefnumarkmiðum.
Hinn gullni meðalvegur verður
vandrataður í þeim ákvörðunum,
sem framundan eru í ríkisfjár-
málum og kjaramálum. Opinber
útgjöld og framkvæmdir verða
ekki sársaukalaust samræmd
breyttum aðstæðum, og launþeg-
um mun væntanlega reynast
erfitt að haga svo kröfugerð sinni,
að tekjur þeirra fylgi þróun raun-
tekna þjóðarbúsins á komandi ári.
Ríkisstjórn, Alþingi og forystu-
menn launþega, minnugir þess að
þjóð vor á nú í vök að verjast,
hljóta að ganga til verks með
þjóðarhag einan að leiðarljósi.